سېزىي Cs ئېلېمېنتى – خىمىيە ئېلېمېنتلار جەدۋىلىنىڭ 55 نومۇرلۇق يېرىدە ئورۇن ئالماقتا بولۇپ، بۇ بەتتە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى تاپالايسىز
سېزىي ( خىمىيەلىك بەلگىسى Cs ) سۇس ئالتۇن رەڭلىك ئاكتىپ مېتال ئېلېمېنت بولۇپ، ئېرىش نۇقتىسى تۆۋەن ۋە ھاۋادا ئاسانلا ئوكسىدلىنىش خۇسۇسىيىتىگە ئىگە.
سېزىي ئېلېمېنتلار دەۋرىي جەدۋىلىدىكى 6 – دەۋر ،IA گۇرۇپپىسىغا جايلاشقان ،ئاتوم رەت نومۇرى 55. ئۇنىڭ يەككە ماددىلىق ھالىتى بىر خىل يۇمشاق ھەم يېنىك مېتال بولۇپ، ئېرىش نۇقتىسى ئىنتايىن تۆۋەن، پەقەت 28.4 ℃، قايناش نۇقتىسى 669.3 ℃. سېزىينىڭ موس قاتتىقلىقى ئاران 0.2 بولۇپ، ئەڭ يۇمشاق مېتاللارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. سېزىينىڭ تەبىئەت دۇنياسىدا يەككە ماددا شەكلى يوق، ئادەتتە تۇز شەكلىدە قۇرۇقلۇق ۋە دېڭىز – ئوكيانلاردا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ. سېزىي ۋاكۇئۇملۇق دېتال، فوتو ئېلېكتىر لامپىسى قاتارلىقلارنى ياساشتىكى مۇھىم ماتېرىيال.
سېزىينىڭ خىمىيەلىك خۇسۇسىيىتى ئىنتايىن ئاكتىپ بولۇپ، ئوكسىگېن بىلەن كۈچلۈك رېئاكسىيەلىشىپ، كۆپ خىل سېزىي ئوكسىدلىرىنى ھاسىل قىلىدۇ. نەم ھاۋادا سېزىي ئوكسىدلىنىدۇ، ئېرىيدۇ ۋە كۆيىدۇ؛ سۇغا يولۇققاندا # يۈز بېرىدۇ. ھەتتا تېمپېراتۇرىسى نۆلدىن تۆۋەن 116 سېلسىيە گىرادۇسقا چۈشكەن مۇز بىلەنمۇ كۈچلۈك رېئاكسىيەلىشىپ، ئىشقارلىقى ئىنتايىن كۈچلۈك سېزىي ھىدروكسىد ھاسىل قىلىدۇ ھەمدە ھىدروگېن گازى قويۇپ بېرىدۇ. شۇڭا، مېتال سېزىي ئادەتتە ئالاھىدە ياسالغان ئەن بوتۇلكىدا ساقلىنىدۇ ھەمدە ئۇنىڭ ھاۋا بىلەن ئۇچرىشىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن ئىنېرت گاز قوشۇلىدۇ.
سېزىينىڭ مۇھىتتىكى رادىيوئاكتىپلىق نۇكلېئىن Cs-137 ياپونىيە فۇكۇشىما 1-يادرو ئېلېكتىر ئىستانسىسىدىن چىقىپ كەتكەن رادىيوئاكتىپلىق بۇلغىنىشنىڭ بىر خىلى بولۇپ، γ نۇرى قويۇپ بېرىدۇ، رادىيوئاكتىپلىقى بىرقەدەر كۈچلۈك، يېرىم يىمىرىلىش دەۋرى 30 يىلغا يېتىدۇ. ئەگەر ئادەم Cs-137 نى يېسە ياكى سۈمۈرسە، قوبۇل قىلىش مىقدارى 0.25Gy دىن كىچىك بولسا بىخەتەر دائىرىگە كىرىدۇ، لېكىن 6Gy دىن ئېشىپ كەتسە سالامەتلىككە خەۋپ يېتىدۇ.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، سېزىي بىر خىل خىمىيەلىك خۇسۇسىيىتى ئىنتايىن ئاكتىپ مېتال ئېلېمېنت، ئۇ ئۆزگىچە فىزىكىلىق ۋە خىمىيەلىك خۇسۇسىيەتكە ئىگە بولغاچقا، ئىلمىي تەتقىقات ۋە سانائەتتە قوللىنىشتا مۇھىم ئىشلىتىلىدۇ، لېكىن شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئۇنىڭ رادىيوئاكتىپلىق ئىزوتوپلىرىنىڭ يوشۇرۇن خەتىرىگىمۇ دىققەت قىلىش كېرەك.
سېزىي تىببىي ساھەدىكى رولى
سېزىي ( Cs ) مېدىتسىنا ساھەسىدە ئاساسلىقى رادىيوئاكتىپلىق داۋالاش ۋە دىياگنوز قويۇشتا ئىشلىتىلىدۇ، بولۇپمۇ ئۇنىڭ سۈنىي رادىيوئاكتىپلىق ئىزوتوپلىرى ئىشلىتىلىدۇ.
سېزىينىڭ سۈنئىي رادىيوئاكتىپلىق ئىزوتوپلىرى ئىچىدە 137Cs،134Cs ۋە 131Cs ئەڭ مۇھىم ئۈچ خىل ئىزوتوپ ھېسابلىنىدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە 137Cs نىڭ يېرىم يىمىرىلىش دەۋرى بىر قەدەر ئۇزۇن، ئۇران 235 پارچىلانغاندا جۇغلانما ئىشلەپچىقىرىش مىقدارى يۇقىرى ھەمدە زەھەرلىنىشلىك رادىئوئاكتىۋلىق نۇكلىدقا تەۋە بولغاچقا، مېدىتسىنا ساھەسىدە ئالاھىدە دىققەت – ئېتىبارغا ئېرىشتى. بۇ ئىزوتوپلارنىڭ ئىشلىتىلىشى ئاساسلىقى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
رادىئوئاكتىۋلىق داۋالاش:سېزىينىڭ رادىئوئاكتىۋلىق ئىزوتوپى بەزى راك كېسەللىكلىرىنى، مەسىلەن، مەزى بېزى راكىنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ. رادىئوئاكتىۋلىق سېزىينى ئۆسمە توقۇلمىلىرىغا كۆچۈرۈش ئارقىلىق ئۆسمىنى قىسمەن يورۇتۇپ، ئەتراپتىكى ساغلام توقۇلمىلارغا بولغان تەسىرىنى ئازايتقىلى بولىدۇ.
تېببىي دىياگنوز:سېزىينىڭ رادىيوئاكتىپلىق ئىزوتوپىنى يەنە يۈرەك كېسىلىگە دىياگنوز قويۇشقا ئىشلىتىشكە بولىدۇ. مەسىلەن، يۈرەك مۇسكۇلىغا قان قۇيۇلۇش تەسۋىرى يۈرەكنىڭ قان ئېقىمىنى باھالايدىغان بىر خىل ئۇسۇل بولۇپ، مىكرو مىقداردىكى رادىئوئاكتىۋلىق سېزىي ئارقىلىق يۈرەككە قان يېتىشمىگەن ياكى زەخىملەنمىگەن – زەخىملەنمىگەنلىكىنى تەكشۈرۈشكە بولىدۇ.
بىئولوگىيە تەتقىقاتى:ئاساسىي بىئولوگىيە تەتقىقاتىدا سېزىينىڭ رادىئوئاكتىپلىق ئىزوتوپىمۇ ئىز كۆرسەتكۈچ قىلىپ ئىشلىتىلىپ، جانلىقلار تېنىدىكى مېتابولىزم جەريانى ۋە ماددىلارنىڭ يۆتكىلىشىنى تەتقىق قىلىنىدۇ.
بۇنىڭدىن باشقا، سېزىينىڭ ئاشكارىلىنىشى بىلەن ئۆپكە ئىقتىدارى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتمۇ تېببىي تەتقىقاتنىڭ بىر تەرىپى بولۇپ، بۇ رادىيوئاكتىپلىق ماددىلارنىڭ ئادەم بەدىنىگە بولغان يوشۇرۇن تەسىرىنى چۈشىنىشكە پايدىلىق.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، سېزىي ۋە ئۇنىڭ رادىيوئاكتىپلىق ئىزوتوپى مېدىتسىنا ساھەسىدە مۇھىم ئىشلىتىلىدۇ، بولۇپمۇ رادىيوئاكتىپلىق داۋالاش ۋە تېببىي دىياگنوز قويۇش جەھەتتە تېخىمۇ شۇنداق. ئەمما، ئۇنىڭ رادىئوئاكتىۋلىقى سەۋەبىدىن، ئىشلەتكەندە قاتتىق بىخەتەرلىك تەدبىرى ۋە كەسپىي مەشغۇلات ئېلىپ بېرىپ، بىمار ۋە داۋالاش خادىملىرىنىڭ بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.
