كادمىي Cd ئېلېمېنتى – خىمىيە ئېلېمېنتلار جەدۋىلىنىڭ 48 نومۇرلۇق يېرىدە ئورۇن ئالماقتا بولۇپ، بۇ بەتتە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى تاپالايسىز.
كادمىي ( Cadmium ) بىر خىل كۈمۈش رەڭلىك مېتال ئېلېمېنت بولۇپ، خىمىيەلىك بەلگىسى Cd، ئاتوم رەت نومۇرى 48. ئۇ ئېلېمېنتلار دەۋرىي جەدۋىلىدە 12 – گۇرۇپپىدىكى ئۆتكۈنچى مېتاللار ئىچىدە تۇرىدۇ، كادمىينىڭ زىچلىقى 8.65 g/cm، ئېرىش نۇقتىسى 321 سېلسىيە گىرادۇس، قايناش نۇقتىسى 765 سېلسىيە گىرادۇس.
تۆۋەندىكىسى كادمىي توغرىسىدىكى بەزى تەپسىلىي ئۇچۇرلار:
1. فىزىكىلىق خۇسۇسىيىتى:كادمىي كۈمۈش رەڭلىك بولۇپ، سۇس كۆك رەڭلىك پارقىراق كېلىدۇ، ئۇ يۇمشاق ھەم ياخشى سوزۇلۇشچانلىققا ئىگە. ھاۋادا كادمىينىڭ سىرتقى يۈزى تېز سۈرئەتتە ئوكسىدلىنىپ، بىر قەۋەت ئوكسىدلىنىش پەردىسى ھاسىل قىلىدۇ، بۇ يەنىمۇ ئوكسىدلىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا پايدىلىق. كادمىي سۇدا ئېرىمەيدۇ، لېكىن نىترات كىسلاتاسىدا ئاسان ئېرىيدۇ، سۇيۇق سۇلفات كىسلاتاسى ۋە سۇيۇق تۇز كىسلاتاسىدا ناھايىتى ئاستا ئېرىيدۇ.
2. خىمىيەلىك ئىشلىتىلىشى:كادمىي كۆپ خىل سانائەتتە ئىشلىتىلىدۇ، مەسىلەن، يادرو رېئاكتورىدا كونترول تايىقى ماتېرىيالى سۈپىتىدە نېيتروننى سۈمۈرىدۇ، چۈنكى ئۇ بىر قەدەر چوڭ ئىسسىق نېيترون تۇتۇش كەسمە يۈزىگە ئىگە. ئۇنىڭدىن باشقا، كادمىي يەنە باتارېيە، ئېلېكترلىك ھەل بېرىش، سۇلياۋ تۇراقلاشتۇرغۇچ ۋە بەزى بوياق ماتېرىياللىرى ۋە قېتىشمىلارغا ئىشلىتىلىدۇ.
3. مۇھىت ۋە ساغلاملىق خەۋپ – خەتىرى:كادمىي بىر خىل زەھەرلىك ئېغىر مېتال بولۇپ، ئادەم بەدىنى ۋە مۇھىتقا يوشۇرۇن زىيان يەتكۈزىدۇ. تەركىبىدە كادمىي بولغان مۇھىتتا ئۇزۇن مەزگىل تۇرغاندا بۆرەك زەخىملىنىش، سۆڭەك شالاڭلىشىش كېسىلى ۋە باشقا ساغلاملىق مەسىلىلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئۇ يەنە خەلقئارا راك كېسىلى تەتقىقات ئورگىنى تەرىپىدىن ئىنسانلاردىكى راك پەيدا قىلغۇچى ماددىلار دەپ تۈرگە ئايرىلغان.
4. مۇھىت ۋە بىخەتەرلىك بەلگىلىمىسى:ئۇنىڭ زەھىرى تۈپەيلىدىن، نۇرغۇن دۆلەت ۋە خەلقارا تەشكىلاتلار مەھسۇلاتلارغا كادمىي ئىشلىتىشنى چەكلەش ياكى مەنى قىلىش بەلگىلىمىسىنى چىقاردى. مەسىلەن:ياۋروپا ئىتتىپاقىنىڭ RoHS بۇيرۇقىدا ئېلېكتىرون – ئېلېكتىر ئۈسكۈنىلىرىگە قوغۇشۇن، سىماب ۋە كادمىي قاتارلىق بەزى زىيانلىق تەركىبلەرنى ئىشلىتىش چەكلەنگەن.
يۇقىرىقىلارنى يىغىنچاقلىغاندا، گەرچە كادمىينىڭ بەزى سانائەتتە ئىشلىتىلىش قىممىتى بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ مۇھىت ۋە سالامەتلىككە بولغان يوشۇرۇن زىيىنى تۈپەيلىدىن، ئىشلەتكەندە ۋە بىر تەرەپ قىلغاندا چوقۇم مۇناسىۋەتلىك بىخەتەرلىك ۋە مۇھىت ئاسراش بەلگىلىمىلىرىگە قاتتىق رىئايە قىلىش كېرەك.
كادمىي Cd تىببىي ساھەدىكى ئالاھىدىلىكى
كادمىي بىر خىل زەھەرلىك ئېغىر مېتال بولۇپ، ئۇزاق مۇددەت يۇقىرى قويۇقلۇقتىكى كادمىي مۇھىتىدا تۇرغاندا ئېغىر ساغلاملىق مەسىلىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ھالبۇكى، مېدىتسىنا ساھەسىدە تۆۋەن قويۇقلۇقتىكى كادمىي بىر خىل دورا سۈپىتىدە «كادمىي بىرىكمىسى» دەپ ئاتىلىدۇ.
كادمىي بىرىكمىلىرىنىڭ مېدىتسىنادا ئىشلىتىلىشى ئاساسلىقى تۆۋەندىكى بىر قانچە جەھەتكە مەركەزلەشكەن:
1. راكقا قارشى داۋالاش:بەزى كادمىي بىرىكمىلىرى خىمىيەلىك داۋالاش دورىسى قىلىنىپ، بەزى تىپتىكى راك كېسەللىكلىرىنى، مەسىلەن، ئۆپكە راكى ۋە تۇخۇمدان راكىنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ. بۇ بىرىكمىلەر راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ DNA نۇسخىلىنىشى ۋە ئەسلىگە كېلىشىگە كاشىلا قىلىش ئارقىلىق ئۇنىڭ ئۆسۈشى ۋە كېڭىيىشىنى تىزگىنلەيدۇ.
2. سۆڭەك مېتابولىزمىنى تەڭشەش:كادمىي سۆڭەكنىڭ ساغلاملىقىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ. تەتقىقاتلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، كادمىينى مۇۋاپىق مىقداردا قوبۇل قىلغاندا سۆڭەكنىڭ شەكىللىنىشىنى ئىلگىرى سۈرگىلى بولىدىكەن، ئەمما كادمىينى زىيادە كۆپ قوبۇل قىلغاندا سۆڭەك شالاڭلىشىش كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىكەن. شۇڭا، كادمىي مېدىتسىنادا سۆڭەك مېتابولىزمىنى تەڭشەش مېخانىزمىنى تەتقىق قىلىشقىمۇ ئىشلىتىلىدۇ.
3. ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش رولى:كادمىي بەلگىلىك ئوكسىدلىنىشقا قارشى تۇرۇش ئاكتىپلىقىغا ئىگە بولۇپ، ئەركىن رادىكاللارنى نېيتراللاشتۇرۇپ، ئوكسىدلىنىش سېزىمچانلىقىنىڭ ھۈجەيرىگە بولغان زىيىنىنى ئازايتىدۇ. بۇ كادمىينى ئوكسىدلىنىش سېزىمچانلىقى بىلەن مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا يوشۇرۇن ئىشلىتىش قىممىتىگە ئىگە قىلغان.
دىققەت قىلىشقا تېگىشلىكى شۇكى، گەرچە كادمىينىڭ مېدىتسىنادا بەلگىلىك ئىشلىتىلىش قىممىتى بولسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ زەھىرى بىر قەدەر كۈچلۈك بولغاچقا، ئىشلەتكەندە مىقدارىنى قاتتىق كونترول قىلىش ۋە بىمارنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالىنى ئۆلچەپ تەكشۈرۈش كېرەك. بۇنىڭدىن باشقا، نۆۋەتتە كادمىي بىرىكمىلىرى تەتقىقاتى يەنىلا ئېلىپ بېرىلىۋاتىدۇ، ئۇنىڭ مېدىتسىنا ساھەسىدە قوللىنىلىشى ئۈستىدە يەنىمۇ ئىلگىرىلىگەن ھالدا ئىزدىنىش ۋە دەلىللەشكە توغرا كېلىدۇ.
