چېكە سۆڭەك ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئىچكى ۋە سىرتقى يۈزىدىن كۆرۈنۈشى

چېكە سۆڭەك ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە روللىرى

باش سۆڭىكىمىز ئىنسانلارنىڭ ئەڭ مۇھىم ئەزاسى بولغان چوڭ مېڭىنى قوغدايدىغان ھاياتلىق قورغىنىدۇر. بۇ قورغان نۇرغۇنلىغان سۆڭەكلەرنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان بولۇپ، ھەر بىر سۆڭەكنىڭ ئۆزىگە خاس ئورنى ۋە ۋەزىپىسى بار. بۇلارنىڭ ئىچىدە چېكە سۆڭىكى ئورنىنىڭ مۇرەككەپلىكى، قۇرۇلمىسىنىڭ نازۇكلۇقى ۋە ئىقتىدارىنىڭ كۆپ خىللىقى بىلەن ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە. ئۇ باش سۆڭەكنىڭ يان تەرىپى ۋە ئاستىنقى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىش بىلەن بىرگە، نۇرغۇنلىغان مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئۆتۈش يولى ھېسابلىنىدۇ.

چېكە سۆڭىكى باشقا سۆڭەكلەر بىلەن بولغان مۇرەككەپ ئۇلىنىشلىرى ئارقىلىق باش سۆڭەكنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. ئۇ ئالدى تەرەپتە پىشانا سۆڭىكى ۋە ياناق (مەڭز) سۆڭىكى بىلەن، ئۈستى تەرەپتە چوققا سۆڭىكى بىلەن، ئارقا تەرەپتە بولسا ئارقا مېڭە سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ. بۇ سۆڭەكنىڭ بۇزۇلۇشى ياكى زەخىملىنىشى ئاڭلاش، تەڭپۇڭلۇق ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىپلا قالماي، يۈز نېرۋىسىنىڭ پالەچ بولۇشى، چوڭ مېڭىگە قان يېتىشمەسلىك قاتارلىق ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنىمۇ كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، چېكە سۆڭىكىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى ۋە ئىقتىدارىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، كلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

چېكە سۆڭەكنىڭ سىرتقى ۋە ئىچكى يۈزىدىكى ئاساسلىق تۈزۈلۈشلىرى

تۆۋەندە چىكە سۆڭىكىنىڭ سىرتقى ۋە ئىچكى يۈزىدىكى ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى بېرىلدى:

چېكە سۆڭەك (Temporal Bone ، 颞骨)
چېكە سۆڭەك باش سۆڭەكنىڭ يان تەرىپى ۋە ئاساسىنى تەشكىل قىلىدىغان جۈپ سۆڭەك بولۇپ، ئۇ مېڭىنىڭ چىكە ياپراقچىسىنى قوغدايدۇ ۋە ئاڭلاش، تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، قاسراق قىسىم، ناغرا قىسىم، تاش قىسىم ۋە ئەمچەكسىمان ئۆسۈك قاتارلىق بىر قانچە بۆلەكتىن تەركىب تاپقان. نۇرغۇنلىغان مۇھىم باش سۆڭەك نېرۋىلىرى ۋە چوڭ قان تومۇرلار بۇ سۆڭەك ئارقىلىق ئۆتىدىغان بولغاچقا، ئۇنىڭ زەخىملىنىشى ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. چېكە سۆڭىكى يەنە تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، چايناش ھەرىكىتىگە قاتنىشىدۇ.

چېكە سۆڭەكنىڭ سىرتقى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى
( 颞骨外侧观 Temporal Bone Outer View )

• قاسراق قىسىم (Squamous part ، 麟部)
  بۇ چېكە سۆڭىكىنىڭ ئەڭ چوڭ ۋە نېپىز قىسمى بولۇپ، باش سۆڭەكنىڭ يان تەرىپىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ سىرتقى يۈزى سىلىق بولۇپ، چېكە مۇسكۇلىنىڭ يېپىشىش ئورنى ھېسابلىنىدۇ.
• مەڭز ئۆسۈكى (Zygomatic process ، 颧突)
  قاسراق قىسىمدىن ئالدىغا قاراپ ئۆسۈپ چىققان ئۇزۇن ئۆسۈك بولۇپ، ياناق سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ ياناق يەنى مەڭىز راۋىقىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ راۋاق چاينىغۇچى مۇسكۇللارنىڭ بىر قىسمىغا بىرىكىش نۇقتىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• بوغۇم تۈگۈنى (Articular tubercle ، 关节结节)
  مەڭز ئۆسۈكىنىڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى دۆڭچە بولۇپ، تۆۋەنكى ئېڭەك ئويمىنىنىڭ ئالدىنقى چېگرىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ تۆۋەنكى ئېڭەك بوغۇمىنىڭ ھەرىكىتىنى چەكلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تۆۋەنكى ئېڭەك ئويمىنى (Mandibular fossa ، 下颌窝)
  تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ بېشى جايلاشقان ئويمانلىق بولۇپ، چېكە-تۆۋەنكى ئېڭەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ بوغۇم ئېغىزنى ئېچىش، يېپىش ۋە چاينىشىمىزغا ئىمكان بېرىدۇ.
• تاش قاسراق قىسىم يېرىقى (Petrosquamous fissure ، 岩麟裂)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ تاش قىسمى بىلەن قاسراق قىسمى ئارىسىدىكى يېرىق. ئۇ تۆرەلمە دەۋرىدە روشەن بولۇپ، چوڭ بولغاندا تەدرىجىي تۇتۇشىپ كېتىدۇ.
• تاش ناغرا قىسىم يېرىقى (Petrotympanic fissure ، 岩鼓裂)
  تۆۋەنكى ئېڭەك ئويمىنىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئوتتۇرا قۇلاق بوشلۇقىدىن چىققان بەزى نېرۋا ۋە كىچىك قان تومۇرلارنىڭ ئۆتۈش يولىدۇر. بۇ يېرىق ئارقىلىق يەنە ئوتتۇرا قۇلاققا يۇقۇملىنىش تارقىلىشى مۇمكىن.
• ناغرا قىسمى (Tympanic part ، 鼓部)
  سىرتقى قۇلاق يولىنىڭ ئالدىنقى ۋە ئاستىنقى دىۋارىنى ھاسىل قىلىدىغان ئەگرى شەكىللىك سۆڭەك تەخسىسى. ئۇ ناغرا پەردىسىنى قوغداش ۋە ئۇنىڭغا تىرەك بولۇش رولىنى ئوينايدۇ.
• بىگىزسىمان ئۆسۈك (Styloid process ، 茎突)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا قاراپ ئۆسكەن ئۇزۇن، نېپىز ئۆسۈك بولۇپ، نۇرغۇنلىغان مۇھىم مۇسكۇل ۋە باقلىغۇچلارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. بۇ مۇسكۇللار تىل، گال ۋە Kechneklikning ھەرىكىتىگە قاتنىشىدۇ.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك (Mastoid process ، 乳突)
  قۇلاقنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى چوڭ، كونۇس شەكىللىك سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، بويۇندىكى كۈچلۈك مۇسكۇللار (مەسىلەن، sternocleidomastoid مۇسكۇلى) بىرىكىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدە ھاۋا تولغان كىچىك بوشلۇقلار بار بولۇپ، ئوتتۇرا قۇلاق بىلەن تۇتىشىدۇ.
• ناغرا ئەمچەك يېرىقى (Tympanomastoid fissure ، 鼓乳裂)
  ئەمچەكسىمان ئۆسۈك بىلەن ناغرا قىسمى ئارىسىدىكى يېرىق. يۈز نېرۋىسىنىڭ بىر تارمىقى بولغان قۇلاق شاخچىسى بۇ يېرىقتىن چىقىدۇ.
• سىرتقى قۇلاق دەرۋازىسى (External acoustic meatus ، 外耳门)
  سىرتقى قۇلاق يولىنىڭ سۆڭەكلىك قىسمىنىڭ كىرىش ئېغىزى. بۇ يول ئاۋاز دولقۇنىنى يىغىپ ناغرا پەردىسىگە يەتكۈزۈپ بېرىدۇ.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك تۆشۈكى (Mastoid foramen ، 乳突孔)
  ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان كىچىك تۆشۈك بولۇپ، بەزىدە بولماسلىقىمۇ مۇمكىن. ئۇنىڭدىن كىچىك ۋېنا قان تومۇرى ۋە ئارتېرىيە تومۇرىنىڭ بىر شاخچىسى ئۆتىدۇ.
• چوققا ئويۇقى (Parietal notch ، 顶切迹)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ قاسراق قىسمىنىڭ ئۈستى-ئارقا قىسمىدا بولۇپ، تەپە سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدىغان جايدىكى ئويۇق. بۇ ئويۇق ئىككى سۆڭەكنىڭ مۇستەھكەم بىرلىشىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
• چېكە ئوتتۇرا ئارتېرىيە ئېرىقى (Groove for middle temporal artery ، 颞中动脉沟)
  قاسراق قىسمىنىڭ سىرتقى يۈزىدە بولۇپ، چېكە ئوتتۇرا ئارتېرىيەسى ئۈچۈن ھاسىل بولغان ئېرىق. بۇ ئارتېرىيە چېكە مۇسكۇلىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

چېكە سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى
( 颞骨内侧观 Temporal Bone Inner View )

• يايسىمان دۆڭچە (Arcuate eminence ، 弓状隆起)
  چېكە سۆڭىكىنىڭ تاش قىسمىنىڭ ئالدىنقى يۈزىدىكى يايسىمان كۆتۈرۈلگەن قۇرۇلما. ئۇنىڭ ئاستىدا ئىچكى قۇلاقتىكى ئۈستۈنكى يېرىم ھالقىسىمان نەيچە بار.
• ناغرا قاپقىقى (Tegmen tympani ، 鼓室盖)
  تاش قىسمىنىڭ ئالدىنقى يۈزىدىكى نېپىز سۆڭەك تەخسىسى بولۇپ، ئوتتۇرا قۇلاق بوشلۇقى (ناغرا بوشلۇقى) نىڭ ئۈستىنى ياپىدۇ. ئۇ ئوتتۇرا قۇلاقنى چوڭ مېڭىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ.
• تاش يۇقارىقى كاۋاك ئېرىقى (Groove for superior petrosal sinus ، 岩上窦沟)
  تاش قىسمىنىڭ ئۈستۈنكى قىرىدا بولۇپ، ئۈستۈنكى تاش كاۋىكى (ۋېنا قان تومۇرى) جايلاشقان ئېرىق. بۇ كاۋاك مېڭىدىكى ۋېنا قېنىنى يىغىپ چوڭ ۋېنا تومۇرلىرىغا يەتكۈزىدۇ.
• S سىمان كاۋاك ئېرىقى (Groove for sigmoid sinus ، 乙状窦沟)
  ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ ئىچكى يۈزىدىكى S شەكىللىك چوڭقۇر ئېرىق. ئۇنىڭدا چوڭ مېڭىنىڭ ۋېنا قېنىنى يىغىدىغان مۇھىم قان تومۇر بولغان S سىمان كاۋاك بار.
• دەلىز كىچىك نەيچە سىرتقى ئېغىزى (External opening of vestibular aqueduct ، 前庭水管外口)
  تاش قىسمىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى كىچىك ئېغىز بولۇپ، ئىچكى قۇلاقتىكى دەلىز سۇ يولىنىڭ ئاخىرلىشىش نۇقتىسى. بۇ قۇرۇلما ئىچكى قۇلاقتىكى سۇيۇقلۇقنىڭ بېسىمىنى تەڭشەشتە رول ئوينايدۇ.
• يايسىمان تۆۋەن ئويمىنى (Subarcuate fossa ، 弓状下窝)
  يايسىمان دۆڭچىنىڭ ئاستىدىكى كىچىك ئويمانلىق. تөрەلمە ۋە بوۋاقلىق دەۋرىدە بۇ ئويمانلىق چوڭراق بولۇپ، كېيىن كىچىكلەيدۇ.
• قۇلۇلە كىچىك نەيچە سىرتقى ئېغىزى (External opening of cochlear aqueduct ، 蜗水管外口)
  تاش قىسمىنىڭ ئارقا يۈزىگە، ئىچكى قۇلاق دەرۋازىسىنىڭ يېنىغا جايلاشقان كىچىك تۆشۈك. ئۇ قۇلۇلە سۇ يولىنىڭ ئېغىزى بولۇپ، ئىچكى قۇلاق بىلەن چوڭ مېڭە-ئومۇرتقا سۇيۇقلۇقى ئارىسىدا ئالاقە قىلىدۇ.
• تاش قىسىم تۆۋەنكى كاۋاك ئېرىقى (Groove for inferior petrosal sinus ، 岩下窦沟)
  تاش قىسمى بىلەن ئارقا مېڭە سۆڭىكى ئارىسىدىكى ئېرىق بولۇپ، تۆۋەنكى تاش كاۋىكى جايلاشقان. بۇ قان تومۇرمۇ چوڭ مېڭىدىكى ۋېنا قېنىنى قايتۇرۇشقا قاتنىشىدۇ.
• ئىچكى قۇلاق دەرۋازىسى (Internal acoustic meatus ، 内耳门)
  تاش قىسمىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى مۇھىم سۆڭەكلىك يول. بۇ يول ئارقىلىق يۈز نېرۋىسى (VII) ۋە ئاڭلاش-تەڭپۇڭلۇق نېرۋىسى (VIII) چوڭ مېڭىدىن چىقىپ ئىچكى قۇلاققا كىرىدۇ.
• ئۈچ ئاچا نېرۋا ئىزى (Trigeminal impression ، 三叉神经压迹)
  تاش قىسمىنىڭ ئۈستۈنكى ئۇچىغا يېقىن جايدىكى كىچىك ئويمانلىق. بۇ جايغا چوڭ مېڭىدىكى ئەڭ چوڭ نېرۋا بولغان ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ (V) تۈگۈنى جايلاشقان.
• تاش قىسىم چوڭ نېرۋا ئېرىقى (Groove for greater petrosal nerve ، 岩大神经沟)
  تاش قىسمىنىڭ ئالدىنقى يۈزىدىكى كىچىك ئېرىق بولۇپ، يۈز نېرۋىسىدىن ئايرىلىپ چىققان چوڭ تاش نېرۋىسى ئۈچۈن ھاسىل بولغان. بۇ نېرۋا شۆلگەي ۋە ياش بەزلىرىنىڭ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىشىنى كونترول قىلىدۇ.
• مېڭە پەردە ئوتتۇرا ئارتېرىيە ئېرىقى (Groove for middle meningeal artery ، 脑膜中动脉沟)
  قاسراق قىسمىنىڭ ئىچكى يۈزىدە بولۇپ، چوڭ مېڭە پەردىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئوتتۇرا مېڭە پەردە ئارتېرىيەسى ئۈچۈن ھاسىل بولغان ئېرىق. بۇ ئارتېرىيەنىڭ زەخىملىنىشى باش سۆڭەك ئىچىدە قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

چېكە سۆڭەكنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

چېكە سۆڭىكى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ سۆڭەكلەرنىڭ بىرى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ئىنتايىن يۇقىرى. ئۇنىڭ زەخىملىنىشى ياكى كېسەللىككە گىرىپتار بولۇشى بىر قاتار ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

چېكە سۆڭىكىنىڭ سۇنۇشى كۆپىنچە قاتناش ھادىسىسى، ئېگىزدىن يىقىلىپ چۈشۈش قاتارلىق كۈچلۈك زەربىلەردىن كېلىپ چىقىدۇ. سۇنۇقنىڭ ئورنىغا ئاساسەن، بىمارلاردا تۆۋەندىكىدەك ئالامەتلەر كۆرۈلۈشى مۇمكىن:

• ئاڭلاش ئىقتىدارىنىڭ تۆۋەنلىشى ياكى يوقىلىشى: سۇنۇق سىزىقى ئوتتۇرا ياكى ئىچكى قۇلاق قۇرۇلمىلىرىنى زەدىلەنسە، ئاڭلاش ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر يېتىدۇ.
• يۈز نېرۋىسىنىڭ پالەچلىنىشى: يۈز نېرۋىسى چېكە سۆڭىكى ئىچىدىكى تار سۆڭەك نەيچىسىدىن ئۆتىدىغان بولغاچقا، سۇنۇقتا ئاسانلا زەخىملىنىپ، يۈز مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتى توسقۇنلۇققا ئۇچرايدۇ.
• باش قېيىش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى يوقىتىش: ئىچكى قۇلاقتىكى تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرى زەخىملەنگەندە، بىماردا قاتتىق باش قېيىش ۋە تۇراقسىزلىق كۆرۈلىدۇ.
• چوڭ مېڭە-ئومۇرتقا سۇيۇقلۇقىنىڭ ئېقىپ كېتىشى: سۇنۇق سىزىقى چوڭ مېڭە پەردىسىنى يىرتىۋەتسە، چوڭ مېڭە-ئومۇرتقا سۇيۇقلۇقى بۇرۇن ياكى قۇلاقتىن ئېقىپ چىقىپ، مېڭە پەردە ياللۇغىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش خەۋپىنى ئاشۇرىدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، ئوتتۇرا قۇلاق ياللۇغى، ئەمچەكسىمان ئۆسۈك ياللۇغى (mastoiditis) قاتارلىق يۇقۇملىنىشلار چېكە سۆڭىكىگە تارقىلىپ، سۆڭەك يىرىڭلاش، چوڭ مېڭە ئابىسسەسى قاتارلىق ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى پەيدا قىلىشى مۇمكىن. Glomus jugulare tumor قاتارلىق بەزى ئۆسمىلەرمۇ چېكە سۆڭىكىدە پەيدا بولىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، چېكە سۆڭىكى پەقەتلا باش سۆڭەكنىڭ بىر قىسمى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئاڭلاش، تەڭپۇڭلۇق، يۈز ئىپادىسى قاتارلىق نۇرغۇنلىغان فيزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارلارنى ئىشقا ئاشۇرۇشتىكى ھالقىلىق قۇرۇلمىدۇر. ئۇنىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيىسى ۋە مۇھىم ئىقتىدارى، ئۇنى ھەم قوغداشقا تېگىشلىك نازۇك ئەزا، ھەم كلىنىكىدا ئالاھىدە دىققەت قىلىشقا تېگىشلىك مۇھىم رايونغا ئايلاندۇرغان. چېكە سۆڭىكىنىڭ ساغلاملىقى، تۇرمۇش سۈپىتىمىزنىڭ مۇھىم كاپالىتىدۇر.