تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمى: مۈرە بەلبېغى بىلەن گەۋدىنى تۇتاشتۇرغان ھالقىلىق تۈگۈن

تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمى ئىنسانلارنىڭ مۈرە بەلبېغى بىلەن گەۋدە ئىسكىلىتىنى تۇتاشتۇرىدىغان بىردىنبىر ھەقىقىي بوغۇم ھېسابلىنىدۇ. گەرچە كىچىك بولسىمۇ، بۇ بوغۇم ئۈستۈنكى مۈچىنىڭ ھەرىكىتى ۋە مۇقىملىقى ئۈچۈن ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ئۇچى، تۆش سۆڭىكىنىڭ تۇتقۇچى ۋە بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ كۆمۈرچىكىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئىنتايىن كۈچلۈك تارىمۇشلار بىلەن ئورىلىپ تۇرىدۇ.

بۇ بوغۇمنىڭ ئۆزگىچىلىكى شۇكى، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ئېگەر شەكىللىك (saddle joint) بولسىمۇ، ئەمەلىيەتتە شار شەكىللىك بوغۇمغا ئوخشاش كۆپ ئوقلۇق ھەرىكەت قىلالايدۇ. بوغۇم بوشلۇقىدىكى تالالىق كۆمۈرچەك تەخسىسى (articular disc) بوغۇم يۈزلىرىنىڭ ماسلىشىشىنى ياخشىلاپ، سوقۇلۇش كۈچىنى تارقىتىش ۋە بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ ماقالىدە، بۇ مۇرەككەپ بوغۇمنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمىنىڭ تەپسىلىي ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

تۆش ئوقۇرەك بوغۇمى (Sternoclavicular joint, 胸锁关节)
بۇ بوغۇم ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ تۆش سۆڭەك ئۇچى بىلەن تۆش سۆڭىكىنىڭ تۇتقۇچىدىكى ئوقۇرەك ئويۇقى ئارىسىدا ھاسىل بولىدۇ. ئۇ ئۈستۈنكى مۈچىدىن كەلگەن كۈچلەرنى گەۋدە ئىسكىلىتىگە يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق يول. بوغۇم ئىچىدىكى بوغۇم تەخسىسى بوغۇم بوشلۇقىنى ئىككىگە ئايرىپ، تېخىمۇ مۇرەككەپ ھەرىكەتلەرنىڭ ئېلىپ بېرىلىشىغا شارائىت يارىتىدۇ. گەرچە ھەرىكەت دائىرىسى كەڭ بولسىمۇ، ئۇ كۈچلۈك تارىمۇشلارنىڭ قوغدىشى ئاستىدا ئىنتايىن مۇقىم بولۇپ، بوغۇم چىقىش ئەھۋالى ناھايىتى ئاز ئۇچرايدۇ.

1-قوۋۇرغا (First rib, 第一肋骨)
بۇ قوۋۇرغا قەپەسىدىكى ئەڭ قىسقا، ئەڭ كەڭ ۋە ئەڭ ئەگرى قوۋۇرغا بولۇپ، تۆش سۆڭەك تۇتقۇچىنىڭ ئاستى تەرىپىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ قوۋۇرغا-ئوقۇرەك تارىمۇشى ئارقىلىق ئوقۇرەك سۆڭىكىنى تۆۋەندىن تىرەپ، تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىغا ياردەم بېرىدۇ.

1-قوۋۇرغىنىڭ تۆش قوۋۇرغا بىرلەشمىسى (First sternocostal joint, 第一肋胸肋结合)
بۇ بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ كۆمۈرچىكى بىلەن تۆش سۆڭىكىنىڭ تۇتقۇچى ئارىسىدىكى ھەرىكەتسىز بىرىكىش (synchondrosis) ھېسابلىنىدۇ. ئۇ كۆكرەك قەپەسىنىڭ ئۈستۈنكى ئېغىزىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

تۆش سۆڭەك سېپى (Manubrium of the sternum, 胸骨柄)
بۇ تۆش سۆڭىكىنىڭ ئەڭ يۇقىرىقى، ئەڭ قېلىن ۋە ئەڭ كەڭ قىسمى بولۇپ، تۇتقۇچقا ئوخشايدۇ. ئۇنىڭ ئۈستى تەرىپىدە ئوقۇرەك سۆڭىكى ۋە بىرىنچى، ئىككىنچى قوۋۇرغىلارنىڭ كۆمۈرچەكلىرى بىلەن تۇتىشىدىغان ئويۇقلىرى بار.

تۆش ئوقۇرەك ئالدى تارىمۇشى (Anterior sternoclavicular ligament, 胸锁前韧带)
بۇ بوغۇم خالتىسىنىڭ ئالدى تەرىپىنى قاپلاپ تۇرىدىغان كەڭ، تالالىق تارىمۇش. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئالدىغا قاراپ يۆتكىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئاساسلىق قۇرۇلما ھېسابلىنىدۇ.

قوۋۇرغا ئوقۇرەك تارىمۇشى (Costoclavicular ligament, 肋锁韧带)
بۇ ئىنتايىن كۈچلۈك، ئەمما قىسقا تارىمۇش بولۇپ، بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ ئۈستى يۈزىدىن باشلىنىپ، ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىدىكى قوۋۇرغا-ئوقۇرەك تارىمۇش ئىزىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىغا كۆتۈرۈلۈشىنى ۋە ئالدى-كەينىگە يۆتكىلىشىنى كۈچلۈك دەرىجىدە چەكلەيدۇ.

ئوقۇرەك سۆڭەك (Clavicle, 锁骨)
بۇ «S» شەكىللىك ئۇزۇن سۆڭەك بولۇپ، مۈرە بەلبېغىنىڭ ئالدىنقى قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئىچكى ئۇچى تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمىنى، تاشقى ئۇچى بولسا تاغاق-ئوقۇرەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.

ئوقۇرەك ئارىلىق تارىمۇشى (Interclavicular ligament, 锁间韧带)
بۇ تارىمۇش تۆش سۆڭىكىنىڭ تۇتقۇچىنىڭ ئۈستىدىن ئۆتۈپ، ئىككى تەرەپتىكى ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ئۇچلىرىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭەكلىرىنىڭ ھەددىدىن زىيادە تۆۋەنگە چۈشۈپ كېتىشىنىڭ ۋە تاشقىرىغا يۆتكىلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

بوغۇم تەخسىسى (Articular disc, 关节盘)
بۇ تالالىق كۆمۈرچەكتىن ياسالغان تەخسە بولۇپ، ئوقۇرەك سۆڭىكى بىلەن تۆش سۆڭىكىنىڭ ماس كەلمەيدىغان بوغۇم يۈزلىرى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرۇپ، سوقۇلۇشنى جذب قىلىدىغان ياستۇقچە رولىنى ئوينايدۇ.

تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمىنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

تۆش-ئوقۇرەك بوغۇمى مۈرە بەلبېغىنىڭ بارلىق ھەرىكەتلىرىگە قاتنىشىدۇ. گەرچە ئۇنىڭ ئۆزىدىكى ھەرىكەت دائىرىسى چوڭ بولمىسىمۇ، ئەمما بۇ كىچىك ھەرىكەتلەر قولنىڭ كەڭ دائىرىدە ھەرىكەت قىلىشىغا يول ئاچىدۇ. بۇ بوغۇمنىڭ ئاساسلىق ھەرىكەتلىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

• كۆتۈرۈلۈش ۋە چۈشۈش (Elevation and Depression): مۈرىنى قىسىش ۋە بوشىتىش ھەرىكىتىدە.
• ئالدىغا ئۇزىتىش ۋە كەينىگە تارتىش (Protraction and Retraction): مۈرىنى ئالدىغا ۋە كەينىگە يۆتكەش ھەرىكىتىدە.
• ئايلىنىش (Rotation): قولنى يۇقىرىغا كۆتۈرگەندە، ئوقۇرەك سۆڭىكى ئۆزىنىڭ ئۇزۇنلۇق ئوقىنى چۆرىدەپ ئازراق ئايلىنىدۇ.

بۇ بوغۇمنىڭ مۇقىملىقى ئىنتايىن يۇقىرى بولغاچقا، ئۇنىڭ زەخىملىنىشى ناھايىتى ئاز ئۇچرايدۇ. كۆپىنچە زەخىملىنىشلەر بىۋاسىتە كۈچلۈك سوقۇلۇش ياكى مۈرىنىڭ يېنىغا قاتتىق يىقىلىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ. كلىنىكىدا، بۇ بوغۇمنىڭ زەخىملىنىشى ئادەتتە تارىمۇش سوزۇلۇش ياكى بوغۇم چىقىش شەكلىدە ئىپادىلىنىدۇ.

بوغۇم چىقىش ئالدىغا ياكى ئارقىغا قاراپ يۈز بېرىشى مۇمكىن. ئالدىغا چىقىش كۆپرەك ئۇچرايدۇ ۋە ئادەتتە خەۋپسىز. ئەمما ئارقىغا چىقىش (posterior dislocation) ئىنتايىن خەتەرلىك بولۇپ، جىددىي داۋالاشنى تەلەپ قىلىدىغان ئەھۋال ھېسابلىنىدۇ. چۈنكى ئارقىغا يۆتكەلگەن ئوقۇرەك سۆڭىكى بوغۇمنىڭ ئارقىسىدىكى كېكىردەك، قىزىلئۆڭگەچ ۋە چوڭ قان تومۇرلار (مەسىلەن، باش-قول ئارتېرىيەسى) قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ئەزالارنى بېسىپ قېلىش ياكى زەخىملەندۈرۈش ئېھتىماللىقى بار. بۇنداق ئەھۋالدا نەپەس قىيىنلىشىش، يۇتۇشتا قىينىلىش ۋە قان ئايلىنىشتا توسالغۇ بولۇش قاتارلىق ئېغىر ئاقىۋەتلەر كېلىپ چىقىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ بوغۇم زەخىملەنگەندە، دوختۇرلار ئادەتتە رېنتىگەن ياكى CT تەكشۈرۈشى ئارقىلىق بوغۇمنىڭ ئەھۋالىغا توغرا ھۆكۈم چىقىرىدۇ.