يانپاش بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيىسى: ھەرىكەت ئەركىنلىكىمىزنىڭ ئاچقۇچى

كىرىش سۆز

يانپاش بوغۇمى (Hip Joint) ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە مۇھىم بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، پۇت-قوللارنىڭ ھەرىكىتى ۋە تىك تۇرۇشنى قوللاشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ يانپاش سۆڭىكى بىلەن يوتا سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ، بىزگە مېڭىش، يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە ئەگىلىش قاتارلىق كۈندىلىك پائالىيەتلەرنى ئىجرا قىلىش ئىقتىدارىنى بېرىدۇ. بۇ بوغۇم كۈچلۈك تارىمۇشلار، مۇسكۇللار ۋە بوغۇم خالتىسى ئارقىلىق مۇقىملاشتۇرۇلغان بولۇپ، ھەرىكەتچانلىق بىلەن مۇقىملىقنىڭ مۇكەممەل بىرىكمىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

بۇ ماقالىدە بىز يانپاش بوغۇمىنىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيىسىگە چوڭقۇر چۆكۈپ، ئۇنىڭ ھەرقايسى تەركىبىي قىسىملىرىنى تەپسىلىي كۆزدىن كەچۈرىمىز. ھەربىر تارىمۇش، سۆڭەك بەلگىسى ۋە باشقا قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيىسىنى چۈشىنىش، يانپاش بوغۇمىنىڭ قانداق ئىشلەيدىغانلىقىنى ۋە نېمە ئۈچۈن ئۇنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداشنىڭ مۇھىملىقىنى تېخىمۇ ياخشى ھېس قىلدۇرىدۇ. بۇ بىلىملەر يەنە يانپاش بوغۇمى زەخىملىنىشلىرى ياكى كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن قىممەتلىك بولىدۇ.

يانپاش بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىلىك تەركىبىي قىسىملىرى:

• يانپاش بوغۇمى ئالدى كۆرۈنۈشى (Hip Joint Anterior View)
  (English: Hip Joint Anterior View, Chinese: 髋关节前面观)
  بۇ تەرەپتىن قارىغاندا، بوغۇمنىڭ ئالدى قىسمىدىكى تارىمۇشلار ۋە سۆڭەك قۇرۇلمىلىرى ئېنىق كۆرۈنىدۇ. ئۇ يانپاش بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى ھەرىكەتچانلىق ۋە مۇقىملىقنى تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قۇرۇلمىلارنى نامايان قىلىدۇ.

• يانپاش بوغۇمى ئارقا كۆرۈنۈشى (Hip Joint Posterior View)
  (English: Hip Joint Posterior View, Chinese: 髋关节后面观)
  يانپاش بوغۇمىنىڭ ئارقا تەرىپىدىن قارىغاندا، بوغۇمنىڭ ئارقا قىسمىدىكى تارىمۇشلار ۋە سۆڭەك قۇرۇلمىلىرى كۆرۈنىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بوغۇمنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى مۇقىملىقنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدىغان ئاناتومىيىلىك ئورۇنلاشتۇرۇشلارنى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ.

• بوغۇم خالتىسى (Joint Capsule)
  (English: Joint Capsule, Chinese: 关节囊)
  بوغۇم خالتىسى بوغۇمنىڭ ئەتراپىنى ئوراپ تۇرىدىغان تالا توقۇلمىلىرىدىن ياسالغان بىر قوغداش قەۋىتى. ئۇ بوغۇم يۈزىنى قوغدايدۇ ۋە بوغۇم ئىچىدىكى سۇيۇقلۇقنى (سىنوۋىيىلىك سۇيۇقلۇق) ساقلاپ، سۈركىلىشنى ئازايتىپ، بوغۇمنىڭ راۋان ھەرىكەتلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.

• يانپاش-يوتا تارىمۇشى (Iliofemoral Ligament)
  (English: Iliofemoral Ligament, Chinese: 髂股韧带)
  بۇ تارىمۇش ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ كۈچلۈك تارىمۇشلارنىڭ بىرى بولۇپ، يانپاش سۆڭىكىنىڭ يانپاش ئالدى تۆۋەن بېسى قىسمىدىن يوتا سۆڭىكىنىڭ چوڭ ھۆررەك قىسمىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ يانپاش بوغۇمىنى كەينىگە ئېگىلىشتىن ساقلايدۇ (extention limit) ۋە تىك تۇرغاندا بەدەن ئېغىرلىقىنى يانپاشقا يۆتكەيدۇ. ئۇ يانپاش بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ئاساسلىق تەمىنلىگۈچى بولۇپ، تىك تۇرغاندا ۋە پۇتنى كەينىگە ياندۇرغاندا ئارتۇقچە ھەرىكەتنى چەكلەيدۇ، شۇ ئارقىلىق بوغۇمنىڭ چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

• يېپىق پەردە نەيچىسى (Obturator Canal)
  (English: Obturator Canal, Chinese: 闭膜管)
  يېپىق پەردە نەيچىسى يانپاش سۆڭىكىنىڭ ئاستىدىكى يېپىق تۆشۈك ئارقىلىق ئۆتىدىغان بوشلۇق. بۇ نەيچىدىن يېپىق نېرۋا ۋە قان تومۇرلار ئۆتۈپ، ساڭا پۇتنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مۇسكۇللارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.

• دۆۋسۇن سۆڭەك تۈگۈنى (Pubic Tubercle)
  (English: Pubic Tubercle, Chinese: 耻骨结节)
  دۆۋسۇن سۆڭەك تۈگۈنى دۆۋسۇن سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى كىچىك بىر تۈگۈنچەك بولۇپ، بەزى مۇسكۇللارنىڭ ۋە تارىمۇشلارنىڭ (مەسىلەن، قورساق قىسمىدىكى چاتقاندا بىرلىشىش تارىمۇشى) بىرىكمە نۇقتىسى بولۇپ خىزمەت قىلىدۇ.

• يېپىق تۆشۈك پەردىسى (Obturator Membrane)
  (English: Obturator Membrane, Chinese: 闭孔膜)
  يېپىق تۆشۈك پەردىسى يانپاش سۆڭىكىدىكى چوڭ يېپىق تۆشۈكنى ئوراپ تۇرىدىغان تالا توقۇلمىلىق پەردە. ئۇ پەقەت يېپىق نەيچىسى بوشلۇقىنىلا قالدۇرۇپ، تۆشۈكنىڭ كۆپ قىسمىنى مېتىپ تۇرىدۇ.

• يانپاش ئالدى تۆۋەن بېسى (Anterior Inferior Iliac Spine – AIIS)
  (English: Anterior Inferior Iliac Spine (AIIS), Chinese: 髋前下棘)
  بۇ يانپاش سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى بىر ئۆسۈكچە بولۇپ، بەزى مۇسكۇللار (مەسىلەن، رېكتۇس فېمورىس) ۋە تارىمۇشلارنىڭ بىرىكمە نۇقتىسى بولۇپ خىزمەت قىلىدۇ.

• چوڭ ھۆررەك (Greater Trochanter)
  (English: Greater Trochanter, Chinese: 大转子)
  چوڭ ھۆررەك يوتا سۆڭىكىنىڭ ئۈستۈنكى تەرىپىدىكى چوڭ، تاشقى ئۆسۈكچە. ئۇ بەدەندىكى ئەڭ كۈچلۈك مۇسكۇللارنىڭ (مەسىلەن، يانپاش قىسقۇچ مۇسكۇللار) بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، يانپاش ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• كىچىك ھۆررەك (Lesser Trochanter)
  (English: Lesser Trochanter, Chinese: 小转子)
  كىچىك ھۆررەك يوتا سۆڭىكىنىڭ ئىچكى، تۆۋەنكى تەرىپىدىكى كىچىك بىر ئۆسۈكچە. ئۇ يانپاشنى ئېگىش مۇسكۇللىرى (مەسىلەن، پىسواس ماجور) نىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، پۇتنى ئالدىغا ئېگىشتە رول ئوينايدۇ.

• ئولتۇرغۇچ-يوتا تارىمۇشى (Ischiofemoral Ligament)
  (English: Ischiofemoral Ligament, Chinese: 坐骨韧带)
  بۇ تارىمۇش ئولتۇرغۇچ سۆڭىكىدىن باشلىنىپ، يوتا سۆڭىكىنىڭ چوڭ ھۆررەك قىسمىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ يانپاش بوغۇمىنى ئىچىگە ئايلىنىشتىن ۋە كەينىگە ئېگىلىشتىن ساقلاپ، بوغۇمنىڭ ئارقا مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

• ھۆررەك ئارىلىق قىرى (Intertrochanteric Crest)
  (English: Intertrochanteric Crest, Chinese: 转子间峭)
  بۇ چوڭ ۋە كىچىك ھۆررەكلەر ئارىسىدىكى يوتا سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى تاغار شەكىللىك بىر قۇرۇلما. بۇ قۇرۇلما بەزى مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، سۆڭەكنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرىدۇ.

• يوتا سۆڭەك بوينى (Neck of Femur)
  (English: Neck of Femur, Chinese: 股骨颈)
  يوتا سۆڭەك بوينى يوتا سۆڭەك بېشىنى يوتا سۆڭەك تېنىگە تۇتاشتۇرىدىغان تار قىسىم. ئۇ بەدەن ئېغىرلىقىنى يانپاش بوغۇمىدىن يوتا سۆڭىكىگە يۆتكەيدۇ ۋە سۇنۇشقا مايىل بولغان بىر نۇقتىدۇر، بولۇپمۇ ياشانغانلاردا.

• ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنى (Ischial Tuberosity)
  (English: Ischial Tuberosity, Chinese: 坐骨结节)
  ئولتۇرغۇچ سۆڭەك تۈگۈنى ئولتۇرغۇچ سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى، كەينىدىكى يوغۇن قىسمى بولۇپ، بىز ئولتۇرغاندا ئۇنىڭغا تايىنىمىز. ئۇ پۇتنىڭ كەينى قىسمىدىكى كۆپىنچە مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى.

يانپاش بوغۇمىنىڭ فۇنكسىيىسى ۋە مۇھىملىقى

يانپاش بوغۇمى ئىنسان بەدىنىدىكى ھەرىكەت ئەركىنلىكىمىزنىڭ مەركىزى. ئۇنىڭ كۈچلۈك قۇرۇلمىسى ۋە مۇرەككەپ ئاناتومىيىسى بىزنىڭ ھەر كۈنى قىلىدىغان پائالىيەتلىرىمىزنى ئىجرا قىلىش ئىقتىدارىمىزنى تەمىنلەيدۇ.

• تىك تۇرۇش ۋە ئېغىرلىقنى كۆتۈرۈش: يانپاش بوغۇمى بەدەننىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى ئېغىرلىقنى قوللايدۇ ۋە پۇت-قوللارغا ئۆتكۈزۈپ بېرىدۇ. ئۇنىڭ كۈچلۈك تارىمۇشلىرى ۋە بوغۇم خالتىسى مۇقىملىقنى تەمىنلەپ، تىك تۇرغاندا يىقىلىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

• ھەرىكەتچانلىق: يانپاش بوغۇمى شار-چۇقۇرچە بوغۇم (ball-and-socket joint) تىپىدا بولغاچقا، ئۇ نۇرغۇن يۆنىلىشلەردە ھەرىكەت قىلالايدۇ:

  • ئېگىلىش ۋە سوزۇلۇش (Flexion and Extension): پۇتنى ئالدىغا ئېگىش (مەسىلەن، پۇتنى يۇقىرى كۆتۈرۈش) ۋە كەينىگە سوزۇش.

  • يېقىنلاشتۇرۇش ۋە يىراقلاشتۇرۇش (Adduction and Abduction): پۇتنى بەدەنگە يېقىنلاشتۇرۇش ۋە يىراقلاشتۇرۇش.

  • ئىچىگە ۋە تاشقى ئايلىنىش (Internal and External Rotation): پۇتنى ئىچىگە ياكى تاشقىرىغا ئايلاندۇرۇش.
    بۇ ھەرىكەتلەرنىڭ ھەممىسى بىرلىشىپ، مېڭىش، يۈگۈرۈش، سەكرەش، ئۇسسۇل ئويناش ۋە يۆتكىلىش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى مۇمكىن قىلىدۇ.

• زەخىملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش: يانپاش بوغۇمىنىڭ ئەتراپىدىكى مۇسكۇللار (مەسىلەن، يانپاش قىسقۇچ مۇسكۇللار، كۆتۈرۈش مۇسكۇللىرى) بوغۇمنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىپلا قالماي، يەنە زەخىملىنىشتىن قوغدايدۇ.

• بوغۇم ساغلاملىقى: يانپاش بوغۇمىدىكى سىنوۋىيىلىك سۇيۇقلۇق بوغۇم كارىدورىنى سىلىقلاپ، سۈركىلىشنى ئازايتىدۇ ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلارنى يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. بوغۇم غىجىرلىقى ۋە يېرىم ئايلانما غىجىرلىق بۇ سۇيۇقلۇقنىڭ ئىشلەپچىقىرىلىشىغا ۋە تارقىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

يانپاش بوغۇمى ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، دائىملىق چېنىقىش، مۇۋاپىق بەدەن ئېغىرلىقىنى ساقلاش ۋە زەخىملىنىشتىن ساقلىنىش ئىنتايىن مۇھىم. ياشنىڭ چوڭىيىشى بىلەن بوغۇم غىجىرلىقى يېپىلغاچقا، ئارتېرىيە ياللۇغى (Osteoarthritis) قاتارلىق كېسەللىكلەر كۆرۈلۈشى مۇمكىن. بۇ خىل ئەھۋاللاردا، فىزىكىلىق داۋالاش، دورا بىلەن داۋالاش ياكى ئېغىر ئەھۋاللاردا ئوپېراتسىيە قىلىش ئارقىلىق داۋالاشقا توغرا كېلىدۇ. يانپاش بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، بىزنىڭ ئۇنىڭغا ئامال بىلەن مۇئامىلە قىلىشىمىزغا ۋە ئۇنىڭ ئىقتىدارىنى ئەڭ يۇقىرى چەكتە ساقلىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ.