ئەمچەك ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئەمچەكنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسى

ئەمچەك ئاياللارنىڭ كۆكرەك قىسمىغا جايلاشقان مۇھىم ئەزا بولۇپ، ئاساسلىقى بەز توقۇلمىسى، ياغ توقۇلمىسى ۋە بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلاردىن تەركىب تاپقان. ئۇنىڭ ئاساسلىق فىزىئولوگىيىلىك فۇنكسىيەسى سۈت ئىشلەپچىقىرىپ، بوۋاقنى ئېمىتىش بولۇپ، بۇ ئاياللارنىڭ كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئەمچەكنىڭ تەرەققىياتى ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدىكى ھورمونلارنىڭ تەسىرىدىن باشلىنىپ، ھامىلىدارلىق ۋە بالا ئېمىتكىش مەزگىلىدە كۆرۈنەرلىك ئۆزگىرىشلەرنى باشتىن كەچۈرىدۇ.

بۇ ئەزانىڭ تۈزۈلۈشى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، ھەر بىر قىسمى ئۆز-ئارا ماسلىشىپ، ئېمىتىش فۇنكسىيەسىنى ئورۇندايدۇ. ئەمچەكنىڭ ساغلاملىقى ئاياللارنىڭ ئومۇمىي سالامەتلىكى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم، شۇڭا ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى ۋە ھەر بىر قىسمىنىڭ رولىنى چۈشىنىش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە بالدۇر دىئاگنوز قويۇشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئەمچەك
( 乳房 Breast )

ئەمچەك (Breast, 乳房) ئاياللارنىڭ كۆكرىكىدىكى سۈت ئىشلەپچىقىرىدىغان ۋە ئاجرىتىپ چىقىرىدىغان ئەزا. ئۇ ئاساسلىقى 15-20 دانە ئەمچەك بېزى بۆلىكىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ بۆلەكلەر سۈت ھاسىل قىلىدىغان كىچىك بۆلەكچىلەر ۋە سۈتنى ئەمچەك تۈگمىسىگە يەتكۈزىدىغان سۈت نەيچىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار ياغ توقۇلمىسى ۋە كوپېر باغلىغۇچى (Cooper’s ligaments) قاتارلىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلار تەرىپىدىن قورشىلىپ ۋە تىرەپ تۇرۇلىدۇ. ئەمچەكنىڭ چوڭ-كىچىكلىكى ئاساسلىقى ئۇنىڭدىكى ياغ توقۇلمىسىنىڭ مىقدارىغا باغلىق بولۇپ، سۈت ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسەتمەيدۇ. ئۇنىڭ فىزىئولوگىيىلىك پائالىيىتى ئېستروگېن ۋە پروگېستېرون قاتارلىق ھورمونلار تەرىپىدىن تەڭشىلىدۇ.

• ئەمچەك ياغ تەنچىسى (Adipose tissue of breast, 乳房脂肪体)
  ئەمچەك توقۇلمىسىنىڭ كۆپ قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان ياغ توقۇلمىسى بولۇپ، ئەمچەككە يۇمشاقلىق ۋە تولۇق كۆرۈنۈش بېرىدۇ. ئۇ ئەمچەكنى تاشقى زەربىدىن قوغداش رولىنى ئوينايدۇ ھەمدە ئەمچەكنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى بەلگىلەيدىغان ئاساسلىق ئامىل ھېسابلىنىدۇ.
• سۈت نەيچە كاۋىكى (Lactiferous sinus, 输乳管窦)
  بۇ قۇرۇلما ئەمچەك تۈگمىسىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، سۈت نەيچىلىرىنىڭ كېڭەيگەن قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى سۈتنى ۋاقىتلىق ساقلاش ۋە ئېمىتىش جەريانىدا سۈتنىڭ راۋان ئېقىپ چىقىشىغا ياردەم بېرىشتۇر.
• سۈت نەيچىسى (Lactiferous duct, 输乳管)
  بۇلار ئەمچەك بەز بۆلەكچىلىرىدە ئىشلەپچىقىرىلغان سۈتنى ئەمچەك تۈگمىسىگە يەتكۈزىدىغان ئىنچىكە نەيچىلەردۇر. ھەر بىر ئەمچەكتە تەخمىنەن 10 نەچچە ئاساسلىق سۈت نەيچە سىستېمىسى بار بولۇپ، ھەر بىرىنىڭ ئۆز ئالدىغا ئەمچەك تۈگمىسىدە ئېغىزى بولىدۇ.
• ئەمچەك بەز بۆلىكى (Lobule of mammary gland, 乳腺小叶)
  ئەمچەك بېزىنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىك بىرلىكى بولۇپ، ھەر بىر ئەمچەكتە 15-20 دانە بۆلەك بار. ھەر بىر بۆلەك يەنە نۇرغۇنلىغان كىچىك بۆلەكچىلەردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ بۆلەكچىلەر ھامىلىدارلىق ۋە ئېمىتىش مەزگىلىدە سۈت ئىشلەپچىقىرىشقا مەسئۇل بولىدۇ.
• ئەمچەك ھالقا بەزلىرى (Areolar glands, 乳晕腺)
  بۇ بەزلەر يەنە «مونتگومېرى بېزى» دەپمۇ ئاتىلىدىغان بولۇپ، ئەمچەك ھالقىسى يۈزىدىكى كىچىك دۆڭچىلەردۇر. ئۇلار مايلىق سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىپ، ئەمچەك تۈگمىسى ۋە ھالقىسىنى سىلىقلاپ ۋە قوغداپ، ئېمىتىش جەريانىدا تېرىنىڭ يېرىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• ئەمچەك ھالقىسى (Areola, 乳晕)
  ئەمچەك تۈگمىسىنى چۆرىدەپ تۇرىدىغان پىگمېنتلىق (قېنىق رەڭلىك) تېرە رايونى. ئۇنىڭدا مۇسكۇل تالالىرى بولۇپ، غىدىقلاشقا ئۇچرىغاندا ئەمچەك تۈگمىسىنىڭ تىكلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ، بۇ بوۋاقنىڭ ئېمىشىنى ئاسانلاشتۇرىدۇ.
• ئەمچەك تۈگمىسى (Nipple, 乳头)
  ئەمچەكنىڭ مەركىزىدىكى كۆتۈرۈلۈپ تۇرىدىغان قۇرۇلما بولۇپ، سۈت نەيچىلىرىنىڭ ئاخىرقى ئېغىزى مۇشۇ يەرگە جايلاشقان. بوۋاق ئېمىش جەريانىدا سۈت مۇشۇ يەردىن چىقىدۇ.

ئەمچەك ۋاشاقسىمان كەسمە يۈزى كۆرۈنۈشى
( 乳房矢状断横式图 Sagittal Section Diagram of the Breast  )

ئەمچەكنىڭ ۋاشاقسىمان كەسمە يۈزى (Sagittal view of the breast, 乳房矢状断横式图) ئەمچەكنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى ياندىن كېسىپ كۆرسىتىپ بېرىدىغان ئاناتومىيىلىك كۆرۈنۈش. بۇ كۆرۈنۈش ئارقىلىق ئەمچەكنىڭ تېرە، ياغ توقۇلمىسى، بەز توقۇلمىسى، سۈت نەيچىلىرى، شۇنداقلا ئۇنىڭ ئاستىدىكى كۆكرەك مۇسكۇلى ۋە قوۋۇرغا سۆڭىكى قاتارلىق قۇرۇلمىلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ. ئۇ ئەمچەك كېسەللىكلىرىنى، بولۇپمۇ راكنى دىئاگنوز قىلىش ۋە تەتقىق قىلىشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ خىل كۆرۈنۈش ئەمچەكنىڭ قاتلاملىق تۈزۈلۈشىنى ۋە ھەر بىر توقۇلمىنىڭ ئورنىنى چۈشىنىش ئۈچۈن قىممەتلىك مەنبە ھېسابلىنىدۇ.

• ئەمچەك ئاسما تارىمۇشى (Suspensory ligaments of breast, 乳房悬韧带)
  بۇ باغلىغۇچ «كوپېر باغلىغۇچى» (Cooper’s ligaments) دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ ئەمچەك توقۇلمىسىنى كۆكرەك مۇسكۇلىنىڭ پەردىسىگە ۋە تېرىگە چېتىپ، ئەمچەككە تىرەكلىك ۋە شەكىل بېرىش رولىنى ئوينايدۇ. ياشنىڭ چوڭىيىشى، ھامىلىدارلىق ۋە بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئۆزگىرىشىگە ئەگىشىپ بۇ باغلىغۇچ بوشاپ، ئەمچەكنىڭ ساڭگىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• سۈت نەيچە تۆشۈكى (Lactiferous duct opening, 输乳孔)
  سۈت نەيچىلىرىنىڭ ئەمچەك تۈگمىسى يۈزىدە ئېچىلىدىغان ئىنتايىن كىچىك تۆشۈكچىلىرىدۇر. ئېمىتىش جەريانىدا سۈت دەل مۇشۇ تۆشۈكچىلەر ئارقىلىق بەدەندىن چىقىرىلىدۇ.
• كۆكرەك مۇسكۇل سېرىقئېتى (Pectoral fascia, 胸肌筋膜)
  كۆكرەك چوڭ مۇسكۇلىنى ئوراپ تۇرىدىغان نېپىز بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما پەردىسى. ئۇ ئەمچەكنىڭ ئارقا قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئەمچەك بېزى توقۇلمىسى بىلەن كۆكرەك مۇسكۇلى ئوتتۇرىسىدا بىر قەۋەت بوشلۇق ھاسىل قىلىپ، ئەمچەكنىڭ مەلۇم دەرىجىدە ھەرىكەت قىلىشىغا شارائىت يارىتىدۇ.
• قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇلى (Intercostal muscle, 肋间肌)
  قوۋۇرغىلارنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان مۇسكۇللار بولۇپ، نەپەس ئېلىش ۋە چىقىرىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئەمچەك بۇ مۇسكۇللارنىڭ ئۈستىدە، كۆكرەك چوڭ مۇسكۇلىنىڭ ئالدىدا ئورۇن ئالغان.
• كۆكرەك چوڭ مۇسكۇلى (Pectoralis major muscle, 胸大肌)
  كۆكرەكنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى قاپلاپ تۇرىدىغان چوڭ، يەلپۈگۈچ شەكىللىك مۇسكۇل. ئەمچەك بېزى بۇ مۇسكۇلنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان بولۇپ، گەرچە ئەمچەكنىڭ ئۆزىدە مۇسكۇل بولمىسىمۇ، بۇ مۇسكۇل ئەمچەككە ئاساسلىق تىرەكلىك رولىنى ئوينايدۇ.
• قوۋۇرغا سۆڭىكى (Rib, 肋骨)
  كۆكرەك قەپىسىنى شەكىللەندۈرىدىغان ئەگرى سۆڭەكلەر بولۇپ، يۈرەك ۋە ئۆپكە قاتارلىق ئىچكى ئەزالارنى قوغدايدۇ. ئەمچەك توقۇلمىسى قوۋۇرغىلارنىڭ ئالدىنقى تەرىپىگە جايلاشقان.

ئەمچەك ساغلاملىقى ۋە ئۆزىنى تەكشۈرۈشنىڭ مۇھىملىقى

ئەمچەك ساغلاملىقى ئاياللارنىڭ ھاياتىدىكى مۇھىم تېما بولۇپ، ئۇنىڭغا بولغان كۆڭۈل بۆلۈش ئاياللارنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئەمچەك راكى ئاياللاردا ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدىغان راك تۈرلىرىنىڭ بىرى بولغاچقا، ئۇنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە بالدۇر بايقاش ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭا، ئەمچەكنىڭ نورمال تۈزۈلۈشىنى چۈشىنىش ھەر بىر ئايال ئۈچۈن زۆرۈر بىلىمدۇر.

ئەمچەكنىڭ تۈزۈلۈشى ئاددىي ئەمەس، ئۇ بىر قانچە خىل توقۇلمىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان:

• بەز توقۇلمىسى: بۇ ئەمچەكنىڭ فۇنكسىيەلىك قىسمى بولۇپ، سۈت ئىشلەپچىقىرىدىغان بۆلەكلەر ۋە بۆلەكچىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ قىسىم ھورمونلارنىڭ تەسىرىگە ئىنتايىن سەزگۈر بولۇپ، ھەيىز كۆرۈش دەۋرى، ھامىلىدارلىق ۋە كىلىماكتېرىيە مەزگىلىدە ئۆزگىرىپ تۇرىدۇ.
• ياغ توقۇلمىسى: بۇ توقۇلما ئەمچەكنىڭ ئاساسلىق ھەجىمىنى ئىگىلەيدۇ ھەمدە ئۇنى يۇمشاق ۋە ئېلاستىك قىلىدۇ.
• بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما: كوپېر باغلىغۇچى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بۇ توقۇلما ئەمچەككە شەكىل ۋە تىرەك بېرىدۇ.

ئەمچەكنى ئۆز-ئۆزىنى تەكشۈرۈش ئەمچەك كېسەللىكلىرىنى، بولۇپمۇ راكنى بالدۇر بايقاشنىڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇللىرىنىڭ بىرى. ئاياللار ھەر ئايدا بىر قېتىم، ئادەتتە ھەيىز ئاخىرلاشقاندىن كېيىنكى بىر ھەپتە ئىچىدە، ئەمچىكىنى تەكشۈرۈپ تۇرۇشى تەۋسىيە قىلىنىدۇ. تەكشۈرۈش جەريانىدا كۆزىتىش ۋە سىلاپ-سىيپاش ئارقىلىق ئەمچەكتە غەيرىي نورمال ئۆزگىرىشلەرنىڭ بار-يوقلۇقىنى تەكشۈرۈش كېرەك.

ئەگەر تۆۋەندىكىدەك ئەھۋاللار كۆرۈلسە، دەرھال دوختۇرغا مۇراجىئەت قىلىش كېرەك:

• ئەمچەكتە ياكى قولتىق ئاستىدا تۈگۈنچىنىڭ پەيدا بولۇشى.
• ئەمچەكنىڭ شەكلى ياكى چوڭ-كىچىكلىكىدە كۆرۈنەرلىك ئۆزگىرىش بولۇش.
• ئەمچەك تېرىسىدە قىزىرىش، ئويمانلىشىش (ئاپېلسىن پوستىغا ئوخشاش) ياكى قېلىنلىشىش كۆرۈلۈشى.
• ئەمچەك تۈگمىسىنىڭ ئىچىگە كىرىپ كېتىشى ياكى ئۇنىڭدىن سۇيۇقلۇق (بولۇپمۇ قانلىق سۇيۇقلۇق) ئېقىشى.
• ئەمچەكتە سەۋەبسىز ئاغرىق سېزىمىنىڭ بولۇشى.

قەرەللىك بەدەن تەكشۈرتۈش، ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش، مەسىلەن، تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش، مۇۋاپىق چېنىقىش، تاماكا ۋە ھاراقنى تاشلاش قاتارلىقلار ئەمچەك ساغلاملىقىنى قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.