مېڭە قاتتىق پەردىسىنىڭ ئاناتومىيەسى

مېڭە قاتتىق پەردىسىنىڭ ئاناتومىيەسى: دۇرال سىنۇسلار ۋە ئۇلارنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

مېڭە قاتتىق پەردىسى (Dura Mater) مېڭىنى ئوراپ تۇرغان ئۈچ قەۋەت يىپىنچا پەردىنىڭ ئەڭ سىرتقى, ئەڭ قېلىن ۋە ئەڭ چىداملىق قەۋىتى بولۇپ, مېڭىنى سىرتقى زەربىدىن قوغداشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ ئۆزى ئىككى قەۋەتتىن تەركىب تاپقان: سىرتقى سۆڭەك پەردە قەۋىتى باش سۆڭەكنىڭ ئىچكى يۈزىگە زىچ يېپىشىپ تۇرىدۇ؛ ئىچكى مېڭە پەردە قەۋىتى بولسا مېڭىگە يېقىن تۇرىدۇ. كۆپىنچە جايلاردا بۇ ئىككى قەۋەت بىرلىشىپ كەتكەن بولسىمۇ، بەزى ئالاھىدە ئورۇنلاردا ئۇلار ئايرىلىپ، ئارىسىدا ئۆزگىچە ۋېنا يوللىرىنى ھاسىل قىلىدۇ، بۇلار «دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرى» ياكى «قاتتىق پەردە كاۋاكلىرى» دەپ ئاتىلىدۇ.

بۇ سىنۇسلار مېڭىدىن قايتقان ۋېنا قېنىنى يىغىپ, ئاخىرىدا بويۇن ئىچكى ۋېناسىغا يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق يول ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، قاتتىق پەردىنىڭ ئىچكى قەۋىتى يەنە ئىچىگە قاتلىنىپ، چوڭ مېڭە ئورغىقى (Falx Cerebri) ۋە كىچىك مېڭە پەردىسى (Tentorium Cerebelli) قاتارلىق مۇھىم پەردە قۇرۇلمىلىرىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ پەردىلەر مېڭىنىڭ ئوخشىمىغان قىسىملىرىنى (مەسىلەن، ئىككى چوڭ مېڭە يېرىم شارىنى ۋە چوڭ مېڭە بىلەن كىچىك مېڭىنى) ئايرىپ، ئۇلارنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ. بۇ مۇرەككەپ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، نېرۋا ئوپېراتسىيەسى، مېڭە قان تومۇر كېسەللىكلىرى ۋە مېڭە زەخىملىنىشىگە دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

مېڭە ئوڭ تەرەپ كەسمە يۈزى كۆرسەتمىسى
(Right Sagittal Section of the Head, 脑右侧面观)

بۇ رەسىم باش سۆڭەك بوشلۇقىنىڭ ئوڭ تەرىپىدىن تىك كېسىلگەن كۆرۈنۈشى بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى مېڭە قاتتىق پەردىسى ھاسىل قىلغان ئاساسلىق پەردە قۇرۇلمىلىرى ۋە دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرىنىڭ ئۆزئارا ئورۇن مۇناسىۋىتىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش ئارقىلىق بىز چوڭ مېڭە ئورغىقىنىڭ ئىككى يېرىم شارنى قانداق ئايرىپ تۇرىدىغانلىقىنى، كىچىك مېڭە پەردىسىنىڭ چوڭ مېڭە بىلەن كىچىك مېڭىنى قانداق ئۈستى-ئاستى قىلىپ بۆلىدىغانلىقىنى ئېنىق كۆرەلەيمىز. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، يۇقىرىقى ۋاشاقسىمان سىنۇس، تۈز سىنۇس ۋە توغرا سىنۇس قاتارلىق ئاساسلىق ۋېنا يوللىرىنىڭ قانداق بىرلىشىپ، قاننى باش سۆڭەكتىن ئېلىپ چىقىپ كېتىدىغان بويۇن ئىچكى ۋېناسىغا يەتكۈزىدىغانلىقىنى چۈشىنىۋالالايمىز.

• يۇقارىقى ۋاشاقسىمان كاۋاك (Superior Sagittal Sinus, 上矢状窦)
  بۇ چوڭ مېڭە ئورغىقىنىڭ ئۈستۈنكى، بېكىنمە گىرۋىكىگە جايلاشقان ئەڭ چوڭ دۇرال سىنۇس. ئۇ مېڭىنىڭ يۈزەكى قىسمىدىن كەلگەن ۋېنا قانلىرىنى ۋە مېڭە-يۇلۇن سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• تۆۋەنكى ۋاشاقسىمان كاۋاك (Inferior Sagittal Sinus, 下矢状窦)
  بۇ چوڭ مېڭە ئورغىقىنىڭ تۆۋەنكى، ئەركىن گىرۋىكىگە جايلاشقان نىسبەتەن كىچىك سىنۇس. ئۇ ئاخىرىدا تۈز كاۋاكقا ئېقىپ كىرىدۇ.
• تاشلىق ئۈستى كاۋاك (Superior Petrosal Sinus, 岩上窦)
  بۇ سىنۇس چىكە سۆڭىكىنىڭ تاشلىق قىسمىنىڭ ئۈستۈنكى قىرغىقىنى بويلاپ ماڭىدۇ. ئۇ غارسىمان كاۋاك بىلەن توغرا كاۋاكنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرىدۇ.
• تاشلىق ئاستى كاۋاك (Inferior Petrosal Sinus, 岩下窦)
  بۇ سىنۇس غارسىمان كاۋاكتىكى قاننى بىۋاسىتە باش سۆڭەك تۈۋىدىكى بويۇن تۆشۈكىگە يەتكۈزۈپ، بويۇن ئىچكى ۋېناسىغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• بويۇن ئىچى ئارتېرىيە (Internal Carotid Artery, 颈内动脉)
  بۇ مېڭىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە بولۇپ، غارسىمان كاۋاكنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدۇ. ئۇنىڭ يېقىن ئەتراپتىكى نېرۋا ۋە ۋېنا قۇرۇلمىلىرى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ئىنتايىن مۇھىم.
• كۆرۈش نېرۋىسى (Optic Nerve, 视神经)
  كۆرۈش ئۇچۇرلىرىنى كۆزدىن مېڭىگە يەتكۈزىدىغان ئىككىنچى جۈپ مېڭە نېرۋىسى. ئۇ بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسىنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ، غارسىمان كاۋاك بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە بولىدۇ.
• ۋارونكا (Infundibulum / Pituitary Stalk, 漏斗)
  بۇ ھىپوتالامۇسنى ھىپوفىز بېزى بىلەن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان قۇرۇلما. ئۇ ئىگەر بۆلگۈچىسىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى تۆشۈكتىن ئۆتىدۇ.
• ئىگەر بۆلگۈچىسى (Diaphragma Sellae, 鞍膈)
  بۇ قاتتىق پەردىنىڭ بىر قاتلىمى بولۇپ، ھىپوفىز بېزى جايلاشقان تۈرك ئېگەرىنىڭ ئۈستىنى يېپىپ تۇرىدۇ.
• بۇلۇتسىمان كاۋاك (Cavernous Sinus, 海绵窦)
  تۈرك ئېگەرىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم بىر جۈپ دۇرال سىنۇس. ئۇنىڭ ئىچىدىن كۆز ھەرىكىتى ۋە يۈز سېزىمىگە مەسئۇل نۇرغۇن نېرۋا ۋە ئارتېرىيەلەر ئۆتىدۇ.
• كېپىنەك چوققا كاۋىكى (Sphenoparietal Sinus, 蝶顶窦)
  بۇ سىنۇس كېپىنەك سۆڭىكىنىڭ كىچىك قانىتىنىڭ ئارقا گىرۋىكىنى بويلاپ ماڭىدۇ. ئۇ ئاخىرىدا غارسىمان كاۋاكقا ئېقىپ كىرىدۇ.
• پەردە ئويۇقى (Tentorial Notch / Incisura, 幕切迹)
  بۇ كىچىك مېڭە پەردىسىنىڭ ئالدىدىكى V شەكىللىك ئويۇق بولۇپ، مېڭە غولى مۇشۇ يەردىن ئۆتىدۇ. باش سۆڭەك ئىچى بېسىمى ئۆرلىگەندە مېڭە توقۇلمىلىرى مۇشۇ ئويۇقتىن قىسىلىپ چىقىپ قېلىشى مۇمكىن.
• S سىمان كاۋاك (Sigmoid Sinus, 乙状窦)
  بۇ توغرا كاۋاكنىڭ داۋامى بولۇپ، S ھەرىپىگە ئوخشاش ئېگىلىپ، بويۇن تۆشۈكىگە يېتىپ بارىدۇ. ئۇ بويۇن ئىچكى ۋېناسىنىڭ باشلىنىش قىسمى ھېسابلىنىدۇ.
• توغرا كاۋاك (Transverse Sinus, 横窦)
  بىر جۈپ بولۇپ، كىچىك مېڭە پەردىسىنىڭ بېكىنمە گىرۋىكىگە جايلاشقان. ئۇ كاۋاكلار يىغىندىسىدىكى قاننى قوبۇل قىلىپ، S سىمان كاۋاكقا يەتكۈزىدۇ.
• كىچىك مېڭە پەردىسى (Tentorium Cerebelli, 小脑幕)
  بۇ قاتتىق پەردىنىڭ توغرا يۆنىلىشلىك چوڭ بىر قاتلىمى بولۇپ، چوڭ مېڭىنىڭ گەجگە بۆلىكىنى ئاستىدىكى كىچىك مېڭىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ.
• كاۋاك يىغىندىسى (Confluence of Sinuses, 窦汇)
  باش سۆڭەكنىڭ ئىچكى گەجگە دۆڭچىسىگە توغرا كېلىدىغان بۇ ئورۇندا يۇقىرىقى ۋاشاقسىمان كاۋاك، تۈز كاۋاك ۋە باشقا كاۋاكلار ئۆزئارا ئۇچرىشىدۇ.
• تۈز كاۋاك (Straight Sinus, 直窦)
  بۇ كاۋاك چوڭ مېڭە ئورغىقى بىلەن كىچىك مېڭە پەردىسىنىڭ بىرلىشىش لىنىيەسىگە جايلاشقان. ئۇ مېڭىنىڭ چوڭقۇر قىسمىدىن كەلگەن قاننى قوبۇل قىلىپ، كاۋاكلار يىغىندىسىغا يەتكۈزىدۇ.
• چوڭ مېڭە چوڭ ۋىناسى (Great Cerebral Vein of Galen, 大脑大静脉)
  بۇ چوڭ مېڭىنىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى قانلارنى يىغىدىغان ئاساسلىق ۋېنا. ئۇ تۆۋەنكى ۋاشاقسىمان كاۋاك بىلەن بىرلىشىپ تۈز كاۋاكنى ھاسىل قىلىدۇ.
• چوڭ مېڭە ئورغىقى (Falx Cerebri, 大脑镰)
  بۇ قاتتىق پەردىنىڭ ئورغاق شەكىللىك ئەڭ چوڭ قاتلىمى بولۇپ، چوڭ مېڭە ئۇزۇنلۇق يېرىقىغا كىرىپ، ئىككى چوڭ مېڭە يېرىم شارىنى بىر-بىرىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ.

خۇلاسە ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

مېڭە قاتتىق پەردىسى ۋە ئۇنىڭ ھاسىل قىلغان دۇرال سىنۇسلىرىنىڭ ئاناتومىيەسى نېرۋا كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارغا چېتىلىدىغان بىر قانچە مۇھىم كلىنىكىلىق ئەھۋال مەۋجۇت.

• دۇرال ۋېنا سىنۇس ترومبوزى (Dural Venous Sinus Thrombosis – DVST): بۇ سىنۇسلارنىڭ ئىچىدە قان ئۇيۇپ قېلىپ توسۇلۇپ قېلىشنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئەھۋالدا مېڭىدىكى ۋېنا قېنىنىڭ قايتىشى توسالغۇغا ئۇچراپ، باش سۆڭەك ئىچى بېسىمىنىڭ ئۆرلىشى، مېڭە ئىششىقى ۋە ھەتتا ۋېنا خاراكتېرلىك مېڭە قان يېتىشمەسلىك ياكى قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• مېڭە پەردە ئۆسمىسى (Meningioma): بۇ مېڭە يىپىنچا پەردىسىدىن كېلىپ چىقىدىغان كۆپ ئۇچرايدىغان ئۆسمە بولۇپ، كۆپىنچە دۇرال سىنۇسلارنىڭ يېنىدا ئۆسىدۇ. ئوپېراتسىيە قىلغاندا، بۇ سىنۇسلارنى زەخىملەندۈرۈپ قويماسلىق ئوپېراتسىيەنىڭ مۇۋەپپەقىيىتى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.
• باش زەخىملىنىشى ۋە قاناش: باشقا ئېغىر زەربە يەتكەندە، دۇرال سىنۇسلار يىرتىلىپ كېتىپ، ھاياتقا خەۋپ تۇغدۇرىدىغان ئېپىدۇرال ياكى قاتتىق پەردە ئاستىغا قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. يەنە بىر جەھەتتىن، مېڭە يۈزىدىن سىنۇسقا ئېقىپ كىرىدىغان كۆۋرۈكچە ۋېنالارنىڭ ئۈزۈلۈپ كېتىشى قاتتىق پەردە ئاستىغا قاناش (subdural hematoma) نىڭ ئاساسلىق سەۋەبى ھېسابلىنىدۇ.
• مېڭە چىقىپ قېلىش (Brain Herniation): باش سۆڭەك ئىچى بېسىمى ئۆرلىگەندە، مېڭە توقۇلمىلىرى قاتتىق پەردە قاتلاملىرى ھاسىل قىلغان بوشلۇقلاردىن قىسىلىپ چىقىپ قالىدۇ. مەسىلەن، كىچىك مېڭە پەردىسىدىكى «پەردە ئويۇقى» دىن مېڭە غولىنىڭ قىسىلىپ قېلىشى بىمارنىڭ ھوشى ۋە نەپىسىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

خۇلاسىلىغاندا، مېڭە قاتتىق پەردىسى ۋە ئۇنىڭ ئىچىدىكى دۇرال سىنۇسلار پەقەتلا مېڭىنى قوغدايدىغان پاسسىپ قۇرۇلما بولۇپلا قالماي، بەلكى مېڭىنىڭ قان ئايلىنىشىنى ساقلايدىغان ئاكتىپ، ھاياتىي مۇھىم سىستېما ھېسابلىنىدۇ. ئۇلارنىڭ ئاناتومىيەسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر ئىگىلەش، نېرۋا ئىلمى ۋە كلىنىكىلىق داۋالاشنىڭ مۇھىم بىر قىسمىدۇر.