كۆز قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنى ئەتراپلىق چۈشىنىش

كىرىش سۆز

كۆز ئىنسانلارنىڭ دۇنيانى ھېس قىلىشىدىكى ئەڭ مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى بولۇپ، بىزگە رەڭلەر، شەكىللەر ۋە ھەرىكەتلەرنى كۆرۈش ئىقتىدارىنى بېرىدۇ. ئۇ نۇرنى قوبۇل قىلىپ، ئۇنى مېڭە چۈشىنەلەيدىغان سىگناللارغا ئايلاندۇرىدىغان مۇرەككەپ ۋە نازۇك قۇرۇلما. كۆزنىڭ ھەر بىر قىسمى ئۆزىگە خاس فۇنكسىيەگە ئىگە بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەمكارلىشىشى ئارقىلىق بىزنىڭ نۇرغۇنلىغان كۆرۈش ئىقتىدارىمىز ئەمەلگە ئاشىدۇ.

بۇ ماقالىدە بىز كۆزنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرىنى، ئۇلارنىڭ ئۇيغۇرچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلىرىنى تونۇشتۇرۇپ، ھەر بىر قىسمىنىڭ فۇنكسىيەسىنى تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز. بۇنىڭدىن باشقا، كۆزنىڭ ئومۇمىي قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك ئاساسىي ئۇقۇملارنى ئايدىڭلاشتۇرۇپ، ئاخىرىدا مۇناسىۋەتلىك ئاچقۇچلۇق سۆزلەرنى تەمىنلەيمىز.

كۆز قۇرۇلمىلىرى ۋە ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى:

كۆرۈش تور پەردىسى (Retina, 视网膜)
كۆرۈش تور پەردىسى كۆز ئالماسىنىڭ ئارقا ئىچكى يۈزىدىكى نۇرغا سەزگۈر قاتلام. ئۇ كۆزگە چۈشكەن نۇرنى ئېلېكتر سىگناللىرىغا ئايلاندۇرۇپ، كۆرۈش نېرۋىسى ئارقىلىق مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. بۇ مېڭىنىڭ سۈرەتلەرنى شەكىللەندۈرۈشىگە ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭدا تاياقچە ھۈجەيرىلەر (قاراڭغۇلۇقتا كۆرۈش ئۈچۈن) ۋە كونۇس ھۈجەيرىلەر (رەڭ ۋە يورۇقلۇقتا كۆرۈش ئۈچۈن) بار بولۇپ، بۇ ھۈجەيرىلەر نۇرنىڭ فوتونلىرىنى قوبۇل قىلىپ، فوتوخېمىيىلىك رېئاكسىيە ئارقىلىق ئېلېكتر ئىمپۇلسىغا ئايلاندۇرىدۇ. كۆرۈش تور پەردىسىنىڭ ساغلاملىقى نورمال كۆرۈش ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

بىرىكتۈرگۈچى پەردە ئۈستى گۈمبىزى (Superior Conjunctival Fornix, 结膜上穹)
بىرىكتۈرگۈچى پەردىنىڭ يۇقىرىقى گۈمبىزى بولۇپ، كۆز قاپىقى بىلەن كۆز ئالما بىرىكتۈرگۈچى پەردىسى ئارىسىدىكى بوشلۇقنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ كۆزنىڭ ئەركىن ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.

قاپاق بىرىكتۈرگۈچى پەردىسى (Palpebral Conjunctiva, 睑结膜)
كۆز قاپىقىنىڭ ئىچكى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نېپىز پەردە. ئۇ كۆزنى سىلىق يۈز بىلەن تەمىنلەپ، قاپاقنىڭ ئاسان ئېچىلىپ يېپىلىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

رەڭدار پەردە (Iris, 虹膜)
كۆز قارچۇقىنى ئوراپ تۇرىدىغان، كۆزنىڭ رەڭگىنى بەلگىلەيدىغان پەردە. ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى كۆز قارچۇقىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى كونترول قىلىش ئارقىلىق كۆزگە كىرىدىغان نۇر مىقدارىنى تەڭشەش.

مۈڭگۈز پەردە (Cornea, 角膜)
كۆز ئالدى قىسمىدىكى سۈزۈك، گۈمبەز شەكىللىك پەردە. ئۇ نۇرنى بۇرىدۇ ۋە كۆزگە كىرىدىغان نۇرنى فوكۇسلاشقا ياردەم بېرىدۇ. مۈڭگۈز پەردە كۆزنى تاشقى تەسىرلەردىن قوغدايدۇ.

قاپاق پىلاستىنكا بېزى (Meibomian Gland, 睑板腺)
كۆز قاپىقىنىڭ ئىچىدە يېغىلغان بەزلەر بولۇپ، ئۇلار ماي ئىشلەپچىقىرىدۇ. بۇ ماي كۆز ياشلىرىنىڭ تېز پارغا ئايلىنىشىنى توسۇپ، كۆزنى نەم ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

يۇقىرىقى قاپاق پىلاستىنكىسى (Superior Tarsus, 上睑板)
ئۈستۈنكى كۆز قاپىقىنىڭ تېگىگە جايلاشقان يېرىم قاتتىق توقۇلما بولۇپ، قاپاقنىڭ شەكلىنى ساقلاشقا ۋە كۆزنى قوغداشقا ياردەم بېرىدۇ.

تۆۋەنكى قاپاق پىلاستىنكىسى (Inferior Tarsus, 下睑板)
ئاستىنكى كۆز قاپىقىنىڭ تېگىگە جايلاشقان يېرىم قاتتىق توقۇلما بولۇپ، قاپاقنىڭ شەكلىنى ساقلاشقا ۋە كۆزنى قوغداشقا ياردەم بېرىدۇ.

كۆز ئالما بىرىكتۈرگۈچى پەردىسى (Bulbar Conjunctiva, 球结膜)
كۆز ئالماسىنىڭ ئاق قىسمىنى قاپلاپ تۇرىدىغان سۈزۈك پەردە. ئۇ كۆزنىڭ سىلىق سىرتقى يۈزىنى تەمىنلەپ، قاپاقنىڭ ئاسان ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.

بىرىكتۈرگۈچى پەردە ئاستى گۈمبىزى (Inferior Conjunctival Fornix, 结膜下穹)
بىرىكتۈرگۈچى پەردىنىڭ تۆۋەنكى گۈمبىزى بولۇپ، كۆز قاپىقى بىلەن كۆز ئالما بىرىكتۈرگۈچى پەردىسى ئارىسىدىكى بوشلۇقنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ كۆزنىڭ ئەركىن ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.

چاناق پاسىلى (Orbital Septum, 眶隔)
كۆز چاناقتىكى ماي ۋە باشقا توقۇلمىلارنى كۆز قاپىقىدىن ئايرىپ تۇرىدىغان پەردە. ئۇ كۆزنىڭ توغرا ئورنىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

كۆز ئايلانما مۇسكۇلى (Orbicularis Oculi Muscle, 眼轮匝肌)
كۆزنى ئوراپ تۇرىدىغان مۇسكۇل بولۇپ، كۆز قاپىقىنى يېپىش ۋە كۆزنى پىچىڭلاش فۇنكسىيەسىنى ئورۇنلايدۇ.

ماڭلاي كاۋىكى (Frontal Sinus, 额窦)
بۇرۇننىڭ ئۈستى، ماڭلاي سۆڭىكى ئىچىگە جايلاشقان ھاۋا بوشلۇقى. ئۇ باش سۆڭىكىنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىش ۋە ئاۋازغا رېزونانس بېرىشقا ياردەم بېرىدۇ.

يۇقىرىقى قىيپاش مۇسكۇل پېيى (Superior Oblique Tendon, 上斜肌腱)
كۆزنى تۆۋەنگە ۋە ئىچكە ھەرىكەتلەندۈرىدىغان يۇقىرىقى قىيپاش مۇسكۇلنىڭ پېيى.

كۆز ئالما غىلاپى (Tenon’s Capsule, 眼球鞘)
كۆز ئالماسىنى ئوراپ تۇرىدىغان، ئۇنى كۆز چاناقتىكى باشقا قۇرۇلمىلاردىن ئايرىپ تۇرىدىغان تالا پەردىسى. ئۇ كۆزنىڭ سىلىق ھەرىكەتلىنىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

يۇقىرىقى قاپاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Levator Palpebrae Superioris Muscle, 提上睑肌)
يۇقىرىقى كۆز قاپىقىنى كۆتۈرۈپ، كۆزنىڭ ئېچىلىشىنى كونترول قىلىدىغان مۇسكۇل.

يۇقىرىقى تۈز مۇسكۇل (Superior Rectus Muscle, 上直肌)
كۆزنى يۇقىرىغا قارىتىپ ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇل.

كۆرۈش نېرۋىسى (Optic Nerve, 视神经)
كۆرۈش تور پەردىسىدىن كەلگەن سىگناللارنى مېڭىگە يەتكۈزىدىغان نېرۋا. ئۇ كۆرۈش ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزۈشتە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.

سىرتقى تۈز مۇسكۇلى (Lateral Rectus Muscle, 外直肌)
كۆزنى سىرتقا قارىتىپ ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇل.

چاناق ماي تەنچىسى (Orbital Fat, 眶脂体)
كۆز چاناقتىكى بوشلۇقلارنى تولدۇرۇپ، كۆز ئالماسىنى مۇقىملاشتۇرىدىغان ۋە زەربىدىن قوغدايدىغان ماي توقۇلمىسى.

تۆۋەنكى تۈز مۇسكۇل (Inferior Rectus Muscle, 下直肌)
كۆزنى تۆۋەنگە قارىتىپ ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇل.

تۆۋەنكى قىيپاش مۇسكۇل (Inferior Oblique Muscle, 下斜肌)
كۆزنى يۇقىرىغا ۋە سىرتقا ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇل.

كۆز گۆھىرى (Lens, 晶状体)
كۆز ئىچىدىكى سۈزۈك، يۇمشاق قۇرۇلما بولۇپ، مۈڭگۈز پەردە بىلەن بىللە نۇرنى كۆرۈش تور پەردىسىگە فوكۇسلايدۇ. ئۇ كۆزنىڭ يېقىن ۋە يىراق ئارىلىقتىكى جىسىملارغا ماسلىشىشىغا (ئورۇنلاشتۇرۇش) ياردەم بېرىدۇ.

ئومۇمىي مەزمۇن تونۇشتۇرۇش 

كۆزنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى ئادەم بەدىنىنىڭ ئەڭ ھەيران قالارلىق مۆجىزىلىرىدىن بىرى. يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان ھەر بىر قۇرۇلما، كۆرۈش تور پەردىسىدىن تارتىپ كۆز گۆھىرىگىچە، ئۆزىگە خاس رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ ھەمكارلىشىشى ئارقىلىق بىزنىڭ كۆرۈش ئىقتىدارىمىز ئەمەلگە ئاشىدۇ.

• نۇرنىڭ يولى: نۇر كۆزگە مۈڭگۈز پەردە ئارقىلىق كىرىدۇ، ئاندىن كۆز قارچۇقى ۋە كۆز گۆھىرىدىن ئۆتىدۇ. كۆز گۆھىرى نۇرنى كۆرۈش تور پەردىسىگە فوكۇسلايدۇ.

• سىگنالنى ئايلاندۇرۇش: كۆرۈش تور پەردىسىدىكى نۇرغا سەزگۈر ھۈجەيرىلەر (تاياقچە ۋە كونۇس ھۈجەيرىلەر) نۇرنى ئېلېكتر سىگناللىرىغا ئايلاندۇرىدۇ.

• مېڭىگە يەتكۈزۈش: بۇ سىگناللار كۆرۈش نېرۋىسى ئارقىلىق مېڭەگە يەتكۈزۈلىدۇ. مېڭە بۇ سىگناللارنى بىر تەرەپ قىلىپ، بىز كۆرگەن سۈرەتلەرنى شەكىللەندۈرىدۇ.

• كۆز مۇسكۇللىرىنىڭ رولى: كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى مۇسكۇللار كۆز ئالماسىنى ھەر قايسى يۆنىلىشلەردە ھەرىكەتلەندۈرۈپ، بىزنىڭ ئەتراپىمىزنى ئەركىن كۆرۈشىمىزگە ياردەم بېرىدۇ. مەسىلەن، يۇقىرىقى تۈز مۇسكۇل كۆزنى يۇقىرىغا، سىرتقى تۈز مۇسكۇل سىرتقا قارىتىدۇ.

• قوغداش ۋە نەم ساقلاش: بىرىكتۈرگۈچى پەردە، كۆز قاپىقى ۋە قاپاق پىلاستىنكا بېزى قاتارلىق قۇرۇلمىلار كۆزنى تاشقى تەسىرلەردىن قوغدايدۇ ۋە ئۇنى نەم ھالەتتە ساقلايدۇ. بۇلارنىڭ ئىچىدە قاپاق پىلاستىنكا بېزى ئىشلەپچىقارغان ماي كۆز يېشىنىڭ تېز پارغا ئايلىنىشىنى توسىدۇ.

كۆز بىر پۈتۈن بىر سىستېما بولۇپ، ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ فۇنكسىيەسى تولۇق ئورۇنلانغاندىلا، كۆرۈش ئىقتىدارىمىز نورمال بولىدۇ. كۆز سالامەتلىكىنى ساقلاش ئۈچۈن دائىملىق تەكشۈرتۈش ۋە مۇۋاپىق ئاسراش ئۇسۇللىرىنى قوللىنىش ئىنتايىن مۇھىم.