تىرناق ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

بارماق تىرنىقى: تۈزۈلۈشى، فۇنكسىيەسى ۋە ساغلاملىقى

بارماق تىرنىقى ئىنسان بەدىنىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، گەرچە كىچىك تۇرىدۇ، ئەمما ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى ناھايىتى مۇھىم. تىرناق بارماق ئۇچىنى قوغداش بىلەن بىرگە، نازۇك ھەرىكەتلەرنى ئىجرا قىلىش، نەرسىلەرنى تۇتۇش ۋە تېرىش قاتارلىق ئىشلاردا ئاساسىي رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە بەدەن ساغلاملىقىنىڭ ئەينىكى بولۇپ، تىرناقنىڭ رەڭگى، شەكلى ۋە سۈپىتىدىكى ئۆزگىرىشلەر بەزى كېسەللىكلەرنىڭ سىگنالى بولۇشى مۇمكىن.

بۇ ماقالىدە بىز تىرناقنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى، ھەربىر قىسمىنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە ئۇلارنىڭ ئومۇمىي ساغلاملىققا بولغان تەسىرىنى تەپسىلىي كۆرسىتىپ ئۆتىمىز. تىرناقنىڭ تۈزۈلۈشىنى چۈشىنىش، ئۇنى قانداق قوغداش ۋە ئۇنىڭ ساغلاملىقىنى قانداق ئاسراش توغرىسىدا مۇھىم ئۇچۇرلار بىلەن تەمىنلەيدۇ. تىرناقنىڭ ھاياتىمىزدىكى ئەھمىيىتىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، تېخىمۇ ساغلام تۇرمۇش كەچۈرۈشىمىزگە ياردەم بېرىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تىرناق قىسىملىرى ۋە فۇنكسىيەلىرى:

1. تىرناق (Nail, 指甲)
   تىرناق بارماق ئۇچىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى مۈڭگۈز ماددىسىدىن تۈزۈلگەن قاتتىق قوغداش قىسمىدۇر. ئۇ بارماق ئۇچىنى مېخانىك زەخمىلەردىن قوغدايدۇ ھەمدە تۇتۇش ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

2. تىرناق تېنى (Nail Plate, 甲体)
   تىرناق تېنى تىرناقنىڭ كۆزگە كۆرۈنۈپ تۇرىدىغان، قاتتىق، سۈزۈك قىسمى بولۇپ، كېراتىن ناملىق ئاقسىلدىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى بارماق ئۇچىنى قوغداش ۋە تۇتۇش خىزمىتىنى ئورۇنلايدۇ.

3. تىرناق ياتىقى (Nail Bed, 甲床)
   تىرناق ياتىقى تىرناق تېنىنىڭ ئاستىدىكى، قىزىل رەڭلىك، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارغا باي تېرە قىسمىدۇر. ئۇ تىرناق تېنىنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ ھەمدە ئۇنىڭ ئۈستىدە مۇقىم تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

4. يىراق بوغۇم بارماق سۆڭىكى (Distal Phalanx, 远节指骨)
   يىراق بوغۇم بارماق سۆڭىكى بارماقنىڭ ئەڭ ئۇچىدىكى سۆڭەك بولۇپ، تىرناق تېنىنىڭ ئاستىدا تىرناق ياتىقىغا تىرەك بولىدۇ. ئۇ تىرناققا شەكلىنى بېرىدۇ ھەمدە بارماق ئۇچىنىڭ ھەرىكىتىنى قوللايدۇ.

5. تېرە ئاستى توقۇلمىلىرى (Subcutaneous Tissue, 皮下组织)
   تېرە ئاستى توقۇلمىلىرى تېرە قەۋىتىنىڭ ئاستىدىكى يۇمشاق توقۇلما بولۇپ، ئاساسلىقى ياغ ۋە بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلاردىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ قوغداش، ئىسسىق ساقلاش ۋە ئېنېرگىيە زاپىسى فۇنكسىيەسىنى ئورۇنلايدۇ.

6. بارماق پۈككۈچى چوڭقۇر مۇسكۇل پەي (Flexor Digitorum Profundus Tendon, 指伸屈肌腱)
   بارماق پۈككۈچى چوڭقۇر مۇسكۇل پەي قول ئاستىدىن باشلىنىپ بارماقنىڭ ئۇچىغا تۇتىشىدىغان مۇسكۇل پەيىدۇر. ئۇ بارماقلارنى، بولۇپمۇ يىراق بوغۇملارنى پۈكلەش خىزمىتىنى ئورۇنلايدۇ.

7. ئوتتۇرا بوغۇم بارماق سۆڭىكى (Middle Phalanx, 中节指骨)
   ئوتتۇرا بوغۇم بارماق سۆڭىكى بارماقنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى سۆڭەك بولۇپ، ئىككىنچى بوغۇمنى تەشكىل قىلىدۇ (باش بارماقتىن باشقا). ئۇ بارماقنىڭ ئەۋرىشىملىكىنى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ.

8. يوشۇرۇن گىرۋەك (Eponychium/Cuticle, 隐缘)
   يوشۇرۇن گىرۋەك تىرناقنىڭ ئاساسىغا جايلاشقان، تىرناق تېنى بىلەن تېرىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان قوغداش پەردىسىدۇر. ئۇ تىرناق ئاستىغا باكتېرىيە ۋە باشقا نەرسىلەرنىڭ كىرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

9. تىرناق يىلتىزى (Nail Root, 甲根)
   تىرناق يىلتىزى تىرناق تېنىنىڭ تېرە ئاستىدا يوشۇرۇنۇپ تۇرىدىغان قىسمى بولۇپ، ئۇ تىرناق ماترىكسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. تىرناق بۇ يىلتىزدىن ئۆسۈپ چىقىدۇ.

10. تىرناق ئۇلى (Nail Fold, 甲郭)
    تىرناق ئۇلى تىرناقنىڭ ئەتراپىدىكى تېرە قاتلىمى بولۇپ، تىرناق تېنىنى ئۈچ تەرەپتىن ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇ تىرناقنى مۇھىت ئامىللىرىدىن قوغدايدۇ.

11. مۇستەقىل گىرۋەك (Free Edge, 独立缘)
    مۇستەقىل گىرۋەك تىرناق تېنىنىڭ بارماق ئۇچىدىن ئېشىپ چىققان قىسمى بولۇپ، ئۇ ئادەتتە بىز كېسىدىغان قىسمىدۇر. ئۇ بارماق ئۇچىنى قوغداشقا ياردەم بېرىدۇ.

12. يان گىرۋەك (Lateral Nail Fold, 侧缘)
    يان گىرۋەك تىرناق تېنىنىڭ ئىككى يېنىدىكى تېرە قاتلىمى بولۇپ، تىرناق تېنى بىلەن تېرە ئارىسىدىكى بوشلۇقنى يېپىپ تۇرىدۇ. ئۇ تىرناقنىڭ يان تەرەپلىرىنى قوغدايدۇ.

13. يايسىمان سايە (Lunula, 孤影)
    يايسىمان سايە تىرناقنىڭ ئاساسىدىكى ئاق رەڭلىك، يېرىم ئاي شەكلىدىكى رايون بولۇپ، تىرناق ماترىكسىنىڭ كۆرۈنۈپ تۇرىدىغان قىسمىدۇر. ئۇ تىرناقنىڭ يېڭى ھۈجەيرىلەرنى ئىشلەپچىقىرىش رايونىنىڭ بىر قىسمىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ.

تىرناق تەپسىلىي تونۇشتۇرۇش

تىرناق، بارماق ئۇچىنى قوغدايدىغان، مۈڭگۈز ماددىسىدىن تۈزۈلگەن قاتتىق، سۈزۈك قوغداش قىسمى بولۇپ، ئاساسلىقى كېراتىن ئاقسىلىدىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى بارماق ئۇچىدىكى نازۇك توقۇلمىلارنى تاشقى زەخمىلەردىن (مەسىلەن، سوقۇلۇش، قىرىلىش) قوغداش، شۇنداقلا نەرسىلەرنى تۇتۇش، قىرىش ياكى تېرىشتىكى ئۈنۈمنى ئاشۇرۇش. تىرناقنىڭ ئۆسۈشى تىرناق يىلتىزىدىكى (تىرناق ماترىكسى) ھۈجەيرىلەرنىڭ بۆلۈنۈشى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. بىر كىشىنىڭ تىرناق ساغلاملىقى ئۇنىڭ ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقىنىڭ مۇھىم كۆرسەتكۈچى بولۇپ، تىرناقنىڭ رەڭگى، شەكلى ۋە سۈپىتىدىكى ئۆزگىرىشلەر بەزى كېسەللىكلەر (مەسىلەن، قان ئازلىق، زەمبۇرۇغ يۇقۇملىنىش، بۆرەك كېسەللىكلىرى) نىڭ سىگنالى بولۇشى مۇمكىن.

تىرناق گەرچە كىچىك بىر ئەزا بولسىمۇ، ئۇنىڭ بەدەن ساغلاملىقى ۋە ھاياتىمىزدىكى رولىنى ئاز سۈپەتلەشكە بولمايدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ تۈزۈلۈشى ۋە ئالاھىدە فۇنكسىيەلىرى تۈپەيلىدىن، تىرناقنى چۈشىنىش ئۆزىمىزنى تېخىمۇ ياخشى قوغداشقا ياردەم بېرىدۇ.

• قوغداش فۇنكسىيەسى: تىرناق بارماق ئۇچىدىكى يۇمشاق توقۇلمىلارنى تاشقى تەسىرلەردىن، مەسىلەن، سوقۇلۇش، كېسىلىش ياكى زەخمىلىنىشتىن قوغدايدۇ.

• ياردەمچى فۇنكسىيە: تىرناق ئىنچىكە ھەرىكەتلەرنى ئىجرا قىلىش، نەرسىلەرنى تۇتۇش، كىچىك نەرسىلەرنى ئېلىش ياكى قىرىش قاتارلىق ئىشلاردا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.

• ساغلاملىق كۆرسەتكۈچى: تىرناقنىڭ رەڭگى، شەكلى، قاتتىقلىقى ۋە ئۆسۈش سۈرئىتىدىكى ئۆزگىرىشلەر بەزى كېسەللىكلەر، ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك ياكى يۇقۇملىنىشنىڭ بەلگىسى بولۇشى مۇمكىن.

  • سارغايغان تىرناق: زەمبۇرۇغ يۇقۇملىنىش، سېرىقلىق ياكى تاماكا چېكىش سەۋەبىدىن بولۇشى مۇمكىن.

  • مۇز رەڭلىك تىرناق: قان ئازلىق ياكى قان ئېقىمى مەسىلىسىنى كۆرسىتىشى مۇمكىن.

  • تىرناقنىڭ ئاسان سۇنۇشى: ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك (مەسىلەن، بېئوتىن كەملىكى) ياكى قالقانسىمان بەز فۇنكسىيەسىنىڭ نورمالسىزلىقىنى كۆرسىتىشى مۇمكىن.

• تىرناقنىڭ ئۆسۈشى: تىرناق تىرناق يىلتىزىدىكى ماترىكس ھۈجەيرىلىرىنىڭ بۆلۈنۈشى ئارقىلىق ئۆسىدۇ. ئوتتۇرىچە ئۆسۈش سۈرئىتى ئايغا 3 مىللىمېتىر ئەتراپىدا بولىدۇ، ئەمما بۇ ياش، ئوزۇقلۇق ۋە ھورمون سەۋىيەسىگە باغلىق.

• تىرناق ئاسراش: تىرناقنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن، ئۇنى دائىم تازىلاش، توغرا كېسىش ۋە نەملىكنى ساقلاش مۇھىم. يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن، تىرناقنى تېرىگە يېقىن كېسىشتىن ساقلىنىش كېرەك.

تىرناقنىڭ ئاناتومىيەسىنى چۈشىنىش ۋە ئۇنى توغرا ئاسراش ئادەم بەدىنىنىڭ ئومۇمىي ساغلاملىقىنى ساقلاشتىكى مۇھىم قەدەم.