ئاياللار داس بوشلۇق قان تومۇرلىرى ئاناتومىيىسى

ئاياللار داس بوشلۇق قان تومۇرلىرى ۋە ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

ئاياللار داس بوشلۇقى (Pelvic Cavity) ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم ئەزالار جايلاشقان ئورۇنلارنىڭ بىرى بولۇپ، بۇ يەردىكى قان تومۇر سىستېمىسى كۆپىيىش سىستېمىسى، سۈيدۈك سىستېمىسى ۋە ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ نورمال خىزمەت قىلىشىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. بولۇپمۇ ئاياللاردا بالىياتقۇ، تۇخۇمدان ۋە باشقا جىنسىي ئەزالارنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ھەيز دەۋرى، ھامىلدارلىق ۋە تۇغۇت جەريانىدا زور فىزىئولوگىيىلىك ئۆزگىرىشلەرگە ماسلىشىش ئۈچۈن ئالاھىدە تۈزۈلۈشكە ئىگە. بۇ قان تومۇرلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنىنى توغرا بىلىش تىببىي دىئاگنوز، ئوپېراتسىيە ۋە كېسەللىكلەرنى داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ ماقالىدە تەمىنلەنگەن رەسىم ئارقىلىق ئاياللار داس بوشلۇقىنىڭ ئوڭ تەرەپتىن كەسمە كۆرۈنۈشى (Sagittal section) تەسۋىرلەنگەن بولۇپ، بۇ يەردىكى ئاساسلىق ئارتېرىيە، ۋىنا ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشى، شۇنداقلا ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى ئېنىق كۆرسىتىلگەن. تۆۋەندە بىز رەسىمدىكى ھەربىر ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز، بۇ ئارقىلىق سىز داس بوشلۇقىنىڭ قان ئايلىنىش سىستېمىسى ھەققىدە تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشەنچىگە ئىگە بولالايسىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئاياللار داس بوشلۇق قان تومۇرلىرى
(Female Pelvic Blood Vessels، 女性盆腔血管)

بۇ ئاتالغۇ داس بوشلۇقىغا جايلاشقان بارلىق ئارتېرىيە ۋە ۋىنالارنىڭ ئومۇمىي نامى بولۇپ، ئاساسلىقى يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن تارماقلانغان قان تومۇر تورىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ قان تومۇرلار بالىياتقۇ، تۇخۇمدان، دوۋساق ۋە تۈز ئۈچەي قاتارلىق ھاياتلىق ئۈچۈن مۇھىم ئەزالارنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ. بولۇپمۇ ئاياللاردا بۇ قان تومۇر سىستېمىسى ھامىلدارلىق مەزگىلىدە زورىيىپ، ھامىلىنىڭ يېتىلىشى ئۈچۈن يېتەرلىك قان ئېقىمىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىدىغان ئالاھىدە ئىقتىدارغا ئىگە. بۇ تومۇرلارنىڭ ساغلاملىقى ئاياللارنىڭ كۆپىيىش ساغلاملىقىنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ.

رەسىمدىكى باشقا ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئىزاھاتى:

2. يانپاش – بەل ئارتېرىيە (Iliolumbar artery، 髂腰动脉)
بۇ ئارتېرىيە يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ ئارقا غولىدىن چىقىدىغان بىرىنچى تارماق بولۇپ، يۇقىرىغا ۋە يانغا قاراپ يۈرىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى بەل قىسمىدىكى مۇسكۇللارنى (بەل چوڭ مۇسكۇلى قاتارلىقلار) ۋە يانپاش سۆڭىكىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

3. يانپاش ئىچكى ئارتېرىيە (Internal iliac artery، 髂内动脉)
داس بوشلۇقىدىكى ئەڭ ئاساسلىق قان تومۇر بولۇپ، داس بوشلۇقى دىۋارى ۋە ئىچكى ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان نۇرغۇن تارماقلارغا بۆلۈنىدۇ. ئۇنىڭ ساغلاملىقى پۈتۈن داس بوشلۇقى ئەزالىرىنىڭ نورمال خىزمەت قىلىشىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

4. تۇخۇمدان ئارتېرىيە ۋىناسى (Ovarian artery and vein، 卵巢动静脉)
بۇ تومۇرلار تۇخۇمداننى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ۋە قاندىكى قالدۇقلارنى ئېلىپ كېتىدىغان مۇھىم يول بولۇپ، تۇخۇمدان ئارتېرىيىسى بىۋاسىتە قورساق ئائورتا تومۇرىدىن كېلىدۇ. ئۇ تۇخۇمداننىڭ ھورمون ئىشلەپچىقىرىشى ۋە تۇخۇم يېتىلدۈرۈشى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئوزۇقلۇقنى يەتكۈزىدۇ.

5. يانپاش سىرتقى ئارتېرىيە ۋىناسى (External iliac artery and vein، 髂外动静脉)
بۇ تومۇرلار داس بوشلۇقىنىڭ يان دىۋارىنى بويلاپ تۆۋەنگە يۈرۈپ، يوتىغا ئۆتىدۇ ۋە سان ئارتېرىيە-ۋىنالىرىغا ئايلىنىدۇ. ئۇلار ئاساسلىقى پۇت قىسمىنىڭ قان ئايلىنىشىغا مەسئۇل بولۇپ، داس بوشلۇقى ئەزالىرى بىلەنمۇ قىسمەن ئالاقىسى بار.

6. كىندىك ئارتېرىيە (Umbilical artery، 脐动脉)
ھامىلە مەزگىلىدە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدىغان بۇ ئارتېرىيە، تۇغۇلغاندىن كېيىن كۆپ قىسمى يېپىلىپ تارىمۇشقا ئايلىنىدۇ. لېكىن ئۇنىڭ باشلىنىش قىسمى ئوچۇق تۇرىدىغان بولۇپ، دوۋساقنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

7. يېپىق تۆشۈك نېرۋا (Obturator nerve، 闭孔神经)
بۇ نېرۋا داس بوشلۇقىنىڭ يان دىۋارىنى بويلاپ يېپىق تۆشۈكتىن ئۆتۈپ يوتىنىڭ ئىچكى تەرىپىگە بارىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى يوتىنى يىغقۇچى مۇسكۇللارنى ھەرىكەتلەندۈرۈش ۋە يوتىنىڭ ئىچكى تېرىسىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرۇش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ.

8. يېپىق تۆشۈك ئارتېرىيە (Obturator artery، 闭孔动脉)
يېپىق تۆشۈك نېرۋىسى بىلەن بىرگە يۈرىدىغان بۇ ئارتېرىيە، داس بوشلۇقىدىن چىقىپ يوتىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مۇسكۇللارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. شۇنداقلا ئۇ يانپاش بوغۇمىنىڭ ئوزۇقلىنىشى ئۈچۈنمۇ بەلگىلىك رول ئوينايدۇ.

9. دوۋساق يۇقارىقى ئارتېرىيە (Superior vesical artery، 膀胱上动脉)
كىندىك ئارتېرىيىسىنىڭ ئوچۇق قالغان قىسمىدىن تارماقلىنىپ چىقىدۇ. ئۇ دوۋساقنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى ۋە سۈيدۈك نەيچىسىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

10. بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇش (Round ligament of uterus، 子宫圆韧带)
بالىياتقۇنى ئالدى تەرەپكە تارتىپ تۇرىدىغان مۇھىم تىرەك توقۇلما بولۇپ، بالىياتقۇنىڭ نورمال ئورنىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ چاتراق نەيچىسى ئارقىلىق سىرتقى جىنسىي ئەزالارغىچە سوزۇلغان.

11. تۇخۇمدان (Ovary، 卵巢)
ئاياللارنىڭ مۇھىم جىنسىي بېزى بولۇپ، تۇخۇم ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئېستروگېن، پروگېستېرون قاتارلىق جىنسىي ھورمونلارنى ئاجرىتىپ چىقىرىش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى بىۋاسىتە قورساق ئائورتىسىدىن كەلگەن تۇخۇمدان ئارتېرىيىسى ئارقىلىق بولىدۇ.

12. تۇخۇم نەيچىسى (Uterine tube / Fallopian tube، 输卵管)
تۇخۇمداندىن چىققان تۇخۇمنى بالىياتقۇغا يەتكۈزۈپ بېرىدىغان نەيچە بولۇپ، ئۇرۇقلىنىش جەريانى دەل مۇشۇ يەردە ئېلىپ بېرىلىدۇ. ئۇنىڭ قان تەمىناتى بالىياتقۇ ئارتېرىيىسى ۋە تۇخۇمدان ئارتېرىيىسىنىڭ تارماقلىرىدىن كېلىدۇ.

13. بالىياتقۇ ئارتېرىيە (Uterine artery، 子宫动脉)
يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن كېلىدىغان بولۇپ، بالىياتقۇنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئەڭ ئاساسلىق تومۇر ھېسابلىنىدۇ. ئۇ بالىياتقۇ بوينى قىسمىدا سۈيدۈك نەيچىسىنىڭ ئۈستىدىن كېسىپ ئۆتۈپ، بالىياتقۇنى بويلاپ يۇقىرىغا ئۆرلەيدۇ.

14. بالىياتقۇ (Uterus، 子宫)
تۆرەلمىنىڭ يېتىلىدىغان ئورنى بولۇپ، قېلىن مۇسكۇللۇق دىۋارغا ۋە مول قان تومۇر تورىغا ئىگە ئەزا. ئۇ ھەيز دەۋرى ۋە ھامىلدارلىق جەريانىدا ھورمونلارنىڭ تەسىرى بىلەن كۆرۈنەرلىك ئۆزگىرىشلەرنى باشتىن كەچۈرىدۇ.

15. ئاياللار سۈيدۈك يولى (Female urethra، 女尿道)
دوۋساقتىكى سۈيدۈكنى بەدەن سىرتىغا چىقىرىدىغان قىسقا نەيچە بولۇپ، جىنسىي يولنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ قىسقا ۋە تۈز بولۇشى ئاياللاردا سۈيدۈك يولى يۇقۇملىنىشنىڭ كۆپ كۆرۈلۈشىدىكى سەۋەبلەرنىڭ بىرىدۇ.

16. جىنسىي يول (Vagina، 阴道)
بالىياتقۇ بوينىدىن سىرتقى جىنسىي ئەزاغىچە بولغان مۇسكۇللۇق نەيچە بولۇپ، ھەيز قېنىنىڭ چىقىش يولى ۋە تۇغۇت يولى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى جىنسىي يول ئارتېرىيىسى ۋە بالىياتقۇ ئارتېرىيىسىنىڭ تارماقلىرى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ.

17. كىچىك جىنسىي لەۋ (Labia minora، 小阴唇)
سىرتقى جىنسىي ئەزانىڭ بىر قىسمى بولۇپ، جىنسىي يول ئېغىزى ۋە سۈيدۈك يولى ئېغىزىنى قوغداپ تۇرىدىغان نېپىز تېرە قاتلىمىدۇر. بۇ يەرنىڭ قان تومۇرلىرى ۋە نېرۋىلىرى ئىنتايىن مول بولىدۇ.

18. جىنسىي يول ئارتېرىيە (Vaginal artery، 阴道动脉)
يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، جىنسىي يول ۋە دوۋساقنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە تۈز ئۈچەي ۋە داس بوشلۇقى دىۋارى بىلەنمۇ مۇناسىۋەتلىك.

19. مەقەت سىرتقى قورىغۇچى مۇسكۇل (External anal sphincter، 肛门外括约肌)
مەقەت ئەتراپىدىكى ئىختىيارىي كونترول قىلغىلى بولىدىغان مۇسكۇل بولۇپ، چوڭ تەرەتنىڭ چىقىشىنى تىزگىنلەيدۇ. بۇ مۇسكۇلنىڭ زەخىملىنىشى چوڭ تەرەت تۇتالماسلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

20. تۈز ئۈچەي – بالىياتقۇ ئويمىنى (Rectouterine pouch / Pouch of Douglas، 直肠子宫陷凹)
قورساق پەردىسىنىڭ داس بوشلۇقىدىكى ئەڭ تۆۋەن نۇقتىسى بولۇپ، تۈز ئۈچەي بىلەن بالىياتقۇ ئارىلىقىغا جايلاشقان. داس بوشلۇقىدا سۇيۇقلۇق ياكى قان يىغىلىپ قالغاندا ئەڭ ئاۋۋال مۇشۇ يەردە بايقىلىدۇ.

21. تۈز ئۈچەي (Rectum، 直肠)
يوغان ئۈچەينىڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، چوڭ تەرەتنى ۋاقىتلىق ساقلاش ۋە سىرتقا چىقىرىش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇنىڭ قان تەمىناتى بىر قانچە ئارتېرىيە ئارقىلىق (يۇقىرىقى، ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى تۈز ئۈچەي ئارتېرىيەلىرى) كاپالەتكە ئىگە قىلىنغان.

22. سۈيدۈك نەيچىسى (Ureter، 输尿管)
بۆرەكتىن ئىشلەپچىقىرىلغان سۈيدۈكنى دوۋساققا توشۇيدىغان ئۇزۇن نەيچە. داس بوشلۇقىدا ئۇ بالىياتقۇ ئارتېرىيىسىنىڭ ئاستىدىن ئۆتىدىغان بولۇپ، ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئېھتىيات قىلىشقا تېگىشلىك مۇھىم ئورۇن.

23. تۈز ئۈچەي تۆۋەنكى ئارتېرىيە (Middle rectal artery / Inferior rectal artery، 直肠下动脉)
بۇ ئارتېرىيە تۈز ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە مەقەت قانىلىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. (ئەسكەرتىش: خەنزۇچىسىدا 直肠下 دەپ يېزىلغان بولسىمۇ، ئاناتومىيەدە كۆپىنچە «Middle» يەنى ئوتتۇرا قىسمى يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن، تۆۋەنكى قىسمى ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن كېلىدۇ، بۇ يەردە رەسىمگە ئاساسەن تەرجىمە قىلىندى).

24. ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيە (Internal pudendal artery، 阴部内动脉)
چاتراق (Perineum) ۋە تاشقى جىنسىي ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە. ئۇ يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، داس بوشلۇقىنىڭ ئاستىنقى قىسمىغا قاراپ يۈرىدۇ.

25. ساغرا تۆۋەنكى ئارتېرىيە (Inferior gluteal artery، 臀下动脉)
يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ چوڭ بىر تارمىقى بولۇپ، ساغرا چوڭ مۇسكۇلى ۋە يوتىنىڭ ئارقا تەرەپ ئۈستۈنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە ئولتۇرغۇچ نېرۋىسىنىمۇ (Sciatic nerve) ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ.

26. ساغرا يۇقارىقى ئارتېرىيە (Superior gluteal artery، 臀上动脉)
يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ ئەڭ چوڭ تارمىقى بولۇپ، داس بوشلۇقىدىن چىقىپ ساغرا مۇسكۇللىرىنى (ساغرا ئوتتۇرا ۋە كىچىك مۇسكۇلى) قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

27. توققۇز كۆز سىرتقى ئارتېرىيە (Lateral sacral artery، 骶外侧动脉)
توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ (Sacrum) يان تەرىپىنى بويلاپ يۈرىدىغان ئارتېرىيە بولۇپ، توققۇز كۆز تۆشۈكلىرى ئارقىلىق جىلىك ئىچىگە كىرىپ، يۇلۇن نېرۋىلىرىنى تەمىنلەيدۇ.

28. توققۇز كۆز ئوتتۇرا ئارتېرىيىسى (Median sacral artery، 骶正中动脉)
قورساق ئائورتىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇچىدىن (توققۇز كۆزنىڭ ئوتتۇرا سىزىقىنى بويلاپ) تۆۋەنگە چۈشىدىغان ئىنچىكە ئارتېرىيە. ئۇ توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيمۇچ سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

داس بوشلۇقى قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئاياللار داس بوشلۇقىنىڭ قان تومۇر قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە بىر-بىرى بىلەن تۇتىشىدىغان (Collateral circulation) خۇسۇسىيەتكە ئىگە. يەنى بىرەر تومۇر توسۇلۇپ قالسا ياكى باغلانسا، باشقا تومۇرلار تولۇقلاپ قان يەتكۈزەلەيدۇ. بۇ خۇسۇسىيەت بالىياتقۇنى ئېلىۋېتىش ياكى باشقا داس بوشلۇقى ئوپېراتسىيەلىرىدە ئىنتايىن مۇھىم بولۇپ، ئوپېراتسىيە جەريانىدا قاناشنى كونترول قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ.

بالىياتقۇ ئارتېرىيىسى بىلەن سۈيدۈك نەيچىسىنىڭ يېقىن مۇناسىۋىتى (سۈيدۈك نەيچىسى بالىياتقۇ ئارتېرىيىسىنىڭ ئاستىدىن كېسىپ ئۆتىدۇ) گىنېكولوگىيىلىك ئوپېراتسىيەلەردىكى ئەڭ خەتەرلىك نۇقتىلارنىڭ بىرىدۇر. دوختۇرلار بۇ قۇرۇلمىلارنى ئېنىق پەرق ئېتىشى كېرەك، ئەگەر سۈيدۈك نەيچىسى خاتا ھالدا زەخىملىنىپ قالسا، بۆرەك ئىقتىدارىغا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇڭا، بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەرنى پىششىق بىلىش ھەر بىر تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرى ئۈچۈن شەرت.

داس بوشلۇقىدىكى ۋىنالار (Venous plexus) ئارتېرىيەلەرگە قارىغاندا تېخىمۇ مۇرەككەپ تورسىمان قۇرۇلمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ ۋىنا تورلىرى (مەسىلەن، بالىياتقۇ ۋىنا تورى، دوۋساق ۋىنا تورى) داس بوشلۇقىدىكى يۇقۇملىنىشنىڭ ئاسانلا پۈتۈن بەدەنگە تارىلىشىغا ياكى قان نوكچىسى (Thrombosis) شەكىللىنىشىگە سەۋەب بولۇشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، تۇغۇتتىن كېيىنكى ياكى ئوپېراتسىيەدىن كېيىنكى پەرۋىشتە قان ئايلىنىشنى ياخشىلاش ئىنتايىن مۇھىم.

بۇنىڭدىن باشقا، ھامىلدارلىق مەزگىلىدە داس بوشلۇقىدىكى قان تومۇرلارنىڭ دىئامېتىرى كېڭىيىپ، قان ئېقىم مىقدارى نەچچە ھەسسە ئاشىدۇ. بۇ فىزىئولوگىيىلىك ماسلىشىش تۆرەلمىنىڭ يېتىلىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. ئەمما، بۇ ئۆزگىرىش تۇغۇتتىن كېيىنكى قاناش خەۋپىنىمۇ ئاشۇرۇۋېتىدۇ، شۇڭا بالىياتقۇنىڭ قىسقىرىشى ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئەسلىگە كېلىشى ئىنتايىن ھالقىلىق جەرياندۇر.

خۇلاسىلىگەندە، ئاياللار داس بوشلۇق قان تومۇرلىرى پەقەت ئاددىي تۇرۇبا يوللىرى بولماستىن، بەلكى ئاياللارنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ساغلاملىقى، كۆپىيىش ئىقتىدارى ۋە ھاياتلىق پائالىيىتىنى قوللايدىغان ھەرىكەتچان سىستېمىدۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش ئاياللار كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشتا ئىلمىي ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ.