جىگەرنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى: قان تومۇر، ئۆت نەيچىسى ۋە بۆلەكچىلەرنىڭ ئىچكى تەقسىملىنىشى
جىگەر ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى بولۇپ، ھاياتلىقنى ساقلاش ئۈچۈن نۇرغۇنلىغان ھالقىلىق فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدۇ. ئۇنىڭغا كۆپ قېتىملىق مېتابولىزم، زەھەر تازىلاش، ئاقسىل ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئۆت سۇيۇقلۇقىنى ئاجرىتىپ چىقىرىش قاتارلىقلار كىرىدۇ. بۇ فۇنكسىيەلەرنى ئۈنۈملۈك ئىجرا قىلىش ئۈچۈن، جىگەرنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە تەرتىپلىك بىر گەۋدە بولۇپ، قان تومۇرلار، ئۆت نەيچىلىرى ۋە جىگەر بۆلەكچىلىرى بىرلىكتە گىئومېتىرىيىلىك تەرتىپ بويىچە ئورۇنلاشقان.
جىگەرنىڭ ئوڭ ۋە سول قانىتى، شۇنداقلا ئۇنىڭدىن تارقىلىدىغان قان تومۇر ۋە ئۆت نەيچىسى شاخچىلىرىنىڭ ئورۇنلاشتۇرمىسىنى بىلىش، جىگەر كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ناھايىتى مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. تۆۋەندە بىز تەمىنلىگەن رەسىمدىكى ھەربىر بەلگىنىڭ ئۇيغۇرچە ۋە خەنزۇچە ئىسمىنى، شۇنداقلا ئۇنىڭ قىسقىچە ئىنگلىزچە ئىسمى ۋە فۇنكسىيەسىنى تەپسىلىي بايان قىلىپ ئۆتىمىز.
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
جىگەرنىڭ قۇرۇلما بەلگىلىرى ۋە فۇنكسىيەلىرى
جىگەر قانىتى، جىگەر بۆلىكى بىلەن قان – تومۇر، ئۆت نەيچىسىنىڭ جىگەر ئىچىدىكى تارقىلىشى ئالدىدىن كۆزىتىش (Liver lobe, liver segment with intrahepatic distribution of blood vessels and bile ducts – Anterior view) (肝叶， 肝段和血管， 胆管的肝内分布前面观): بۇ رەسىم جىگەرنىڭ ئالدى تەرەپتىن قانداق كۆرۈنىدىغانلىقىنى ئەكس ئەتتۈرىدۇ، بولۇپمۇ ئۇنىڭ ئاساسلىق قان قاناتلىرى، قان تومۇرلارنىڭ يەنى جىگەرنىڭ قاپقاق تومۇرى ۋە ئارتېرىيەسىنىڭ، شۇنداقلا ئۆت نەيچىلىرىنىڭ جىگەر ئىچىدىكى مۇرەككەپ تارقىلىشىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش جىگەرنىڭ ئاناتومىيىسىنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇ جىگەرنىڭ ئوڭ ۋە سول قاناتلىرىنىڭ ئايرىم ئايرىم ھالدا قان تومۇر ۋە ئۆت نەيچىلىرى بىلەن تەمىنلىنىشىنى ئەكىس ئەتتۈرۈپ، جىگەر ئوپېراتسىيەلىرىدە قايسى قاناتقا ياكى بۆلەككە قان يېتىپ بارىدىغانلىقىنى بەلگىلەشكە ياردەم بېرىدۇ. ھەر بىر قان قاناتنىڭ ئۆزىگە خاس قان بىلەن تەمىنلەش ۋە ئۆت سۇيۇقلۇقى چىقىرىش سىستېمىسى بولغاچقا، بۇ چۈشەنچە جىگەر كېسەللىكلىرىنى تەكشۈرۈش ۋە داۋالاشتا يېتەكچى رول ئوينايدۇ. بۇ رەسىم شۇنداقلا جىگەرنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنىڭ بىر پۈتۈن بىر گەۋدە ئىكەنلىكىنى، قان تومۇر ۋە ئۆت نەيچىسىنىڭ ھەر بىر بۆلەكنى مۇكەممەل ئوراپ تۇرۇپ، ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنى ئۈنۈملۈك ئىجرا قىلىشقا ياردەم بېرىدىغانلىقىنى گەۋدىلەندۈرىدۇ.
جىگەر قانىتى، جىگەر بۆلىكى بىلەن قان – تومۇر، ئۆت نەيچىسىنىڭ جىگەر ئىچىدىكى تارقىلىشى ئاستىنقى يۈزىدىن كۆزىتىش (Liver lobe, liver segment with intrahepatic distribution of blood vessels and bile ducts – Inferior view) (肝叶， 肝段和血管， 胆管的肝内分布下面观): بۇ رەسىم جىگەرنىڭ ئاستىنقى يۈزىدىن قانداق كۆرۈنىدىغانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ، بۇ تەرەپتىن كۆزىتىش ئارقىلىق، ئاساسلىق قان تومۇرلارنىڭ (مەسىلەن، قاپقاق تومۇرى، جىگەر ئارتېرىيەسى) جىگەرگە قانداق كىرىپ، شۇنداقلا جىگەر نەيچىسىنىڭ قانداق چىقىدىغانلىقى ئېنىق كۆرۈنىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش جىگەرگە قوشنا ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنىمۇ چۈشىنىش ئۈچۈن مۇھىم.
تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا Ⅴ (Inferior Vena Cava V) (下腔静脉 Ⅴ): بۇ چوڭ تومۇر بەدەندىكى دېئوكىسگېنلانغان قاننى يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئاساسلىق تومۇرلارنىڭ بىرى. ئۇ جىگەرنىڭ ئارقا تەرىپىگە يېقىن ئورۇنلاشقان.
سول قانات ئارىلىق يېرىقى (Left Hepatic Fissure) (左叶间裂): بۇ جىگەرنى سول ئاساسلىق قاناتقا ئايرىيدىغان يېرىق. ئۇ جىگەرنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى بۆلەكچىلەرگە ئايرىشقا يۆنەلىش بېرىدۇ.
قۇيرۇقسىمان قانات سول قىسىم شاخچىسى (Branch of Left Caudate Lobe) (尾状叶左部支): بۇ قۇيرۇقسىمان قاناتنىڭ سول تەرىپىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان قان تومۇر ياكى ئۆت نەيچىسىنىڭ شاخچىسى.
سول بۆلەك ئارىلىق يېرىقى (Left Segmental Fissure) (左段间裂): بۇ سول جىگەر قانىتى ئىچىدىكى بۆلەكچىلەرنى ئايرىيدىغان يېرىق.
سول تاشقى قانات (Left Lateral Segment) (左外叶): سول جىگەر قانىتىنىڭ تاشقى تەرەپتىكى بۆلىكى.
سول تاشقى قانات يۇقىرىقى بۆلەك (Superior Segment of Left Lateral Segment) (左外叶上段): سول تاشقى قاناتنىڭ يۇقىرى تەرەپتىكى قىسمى.
سول تاشقى قانات تۆۋەنكى بۆلەك (Inferior Segment of Left Lateral Segment) (左外叶下段): سول تاشقى قاناتنىڭ تۆۋەنكى قىسمى.
سول سىرتقى قانات شاخچىسى (Branch of Left Lateral Segment) (左外叶支): سول تاشقى قاناتقا بارىدىغان قان تومۇر ياكى ئۆت نەيچىسىنىڭ شاخچىسى.
سول سىرتقى قانات شاخچىسى يۇقىرىقى بۆلەك شاخچىسى (Superior Branch of Left Lateral Segment) (左外叶支上段支): سول تاشقى قانىتىنىڭ يۇقىرى بۆلىكىگە بارىدىغان شاخچىسى.
سول سىرتقى قانات شاخچىسى تۆۋەنكى بۆلەك شاخچىسى (Inferior Branch of Left Lateral Segment) (左外叶支下段支): سول تاشقى قانىتىنىڭ تۆۋەنكى بۆلىكىگە بارىدىغان شاخچىسى.
سول ئىچكى قانات شاخچىسى (Branch of Left Medial Segment) (左内叶支): سول ئىچكى قاناتقا بارىدىغان قان تومۇر ياكى ئۆت نەيچىسىنىڭ شاخچىسى.
جىگەر خاس ئارتېرىيسى (Proper Hepatic Artery) (肝固有动脉): ئوكسىگېنلىق قاننى جىگەرگە يەتكۈزىدىغان ئارتېرىيە. بۇ جىگەرنىڭ جانلىقلىقى ئۈچۈن مۇھىم.
قاپقاق ۋىنا (Portal Vein) (门静脉): ئاشقازان-ئۈچەي سىستېمىسىدىن سۈمۈرۈلگەن ئوزۇقلۇق ماددىلارنى جىگەرگە ئېلىپ كېلىدىغان ئاساسلىق تومۇر.
سول ئىچكى قانات (Left Medial Segment) (左内叶): سول جىگەر قانىتىنىڭ ئىچكى تەرەپتىكى بۆلىكى.
جىگەر غول نەيچىسى (Common Hepatic Duct) (肝总管): جىگەردىن ئاجراپ چىققان ئۆت سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، ئۈچەيگە يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق ئۆت نەيچىسى.
ئوڭ ئارقا قانات شاخچىسى (Branch of Right Posterior Segment) (右后叶支): ئوڭ جىگەر قانىتىنىڭ ئارقا تەرەپتىكى بۆلىكىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان شاخچىسى.
ئوڭ ئارقا قانات شاخچىسى يۇقىرى بۆلەك شاخچىسى (Superior Branch of Right Posterior Segment) (右后叶支上段支): ئوڭ ئارقا قاناتنىڭ يۇقىرى بۆلىكىگە بارىدىغان شاخچىسى.
ئوڭ ئارقا قانات شاخچىسى تۆۋەنكى بۆلەك شاخچىسى (Inferior Branch of Right Posterior Segment) (右后叶支下段支): ئوڭ ئارقا قاناتنىڭ تۆۋەنكى بۆلىكىگە بارىدىغان شاخچىسى.
دەل ئوتتۇرا يېرىق (Main Hepatic Fissure) (正中裂): جىگەرنى ئوڭ ۋە سول قاناتلارغا ئايرىيدىغان ئاساسلىق يېرىق.
قۇيرۇقسىمان قانات ئوڭ قىسىم شاخچىسى (Branch of Right Caudate Lobe) (尾状叶右部支): قۇيرۇقسىمان قاناتنىڭ ئوڭ تەرىپىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان شاخچىسى.
ئوڭ قانات ئارىلىق يېرىق (Right Hepatic Fissure) (右叶间裂): ئوڭ جىگەر قانىتىنى ئايرىيدىغان يېرىق.
ئوڭ ئالدى قانات (Right Anterior Segment) (右前叶): ئوڭ جىگەر قانىتىنىڭ ئالدى تەرەپتىكى بۆلىكى.
ئوڭ ئالدى قانات شاخچىسى (Branch of Right Anterior Segment) (右前叶支): ئوڭ ئالدى قاناتقا بارىدىغان قان تومۇر ياكى ئۆت نەيچىسىنىڭ شاخچىسى.
ئوڭ ئارقا قانات (Right Posterior Segment) (右后叶): ئوڭ جىگەر قانىتىنىڭ ئارقا تەرەپتىكى بۆلىكى.
ئوڭ ئارقا قانات يۇقىرى بۆلەك (Superior Segment of Right Posterior Segment) (右后叶上段): ئوڭ ئارقا قاناتنىڭ يۇقىرى تەرەپتىكى قىسمى.
ئوڭ ئارقا قانات تۆۋەنكى بۆلەك (Inferior Segment of Right Posterior Segment) (右后叶下端): ئوڭ ئارقا قاناتنىڭ تۆۋەنكى قىسمى.
ئوڭ بۆلەك ئارىلىق يېرىقى (Right Segmental Fissure) (右段间裂): ئوڭ جىگەر قانىتى ئىچىدىكى بۆلەكچىلەرنى ئايرىيدىغان يېرىق.
قۇيرۇقسىمان قانات سول قىسىم (Left Caudate Lobe) (尾状叶左部): قۇيرۇقسىمان قاناتنىڭ سول تەرەپتىكى قىسمى.
قۇيرۇقسىمان قانات ئوڭ قىسىم (Right Caudate Lobe) (尾状叶右部): قۇيرۇقسىمان قاناتنىڭ ئوڭ تەرەپتىكى قىسمى.
قاپقاق ۋىناسى (Portal Vein) (门静脉): يەنە بىر قېتىم تەكىتلەش كېرەككى، بۇ تومۇر ئۈچەي سىستېمىسىدىن ئوزۇقلۇققا مول قاننى جىگەرگە يەتكۈزىدۇ.
جىگەر ئومۇمىي نەيچىسى (Common Hepatic Duct) (肝总管): جىگەر ئۆت سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، ئۇنى ئۈچەيگە يەتكۈزىدۇ.
جىگەرنىڭ ئومۇمىي قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسى
جىگەر بەدەننىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاشتا ناھايىتى كۆپ فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدىغان چوڭ ۋە مۇرەككەپ بىر ئەزا. ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى بۇ فۇنكسىيەلەرنى ئۈنۈملۈك ئىجرا قىلىشقا ماسلاشتۇرۇلغان.
- قان تەمىناتىنىڭ ئىككىلىك سىستېمىسى: جىگەرنىڭ ئەڭ ئالاھىدە ئالاھىدىلىكلىرىنىڭ بىرى، ئۇنىڭغا قان ئىككى ئاساسلىق قان تومۇر ئارقىلىق يېتىپ كېلىدۇ: جىگەر ئارتېرىيەسى (Proper Hepatic Artery) ئوكسىگېنغا مول قاننى يەتكۈزسە، قاپقاق ۋىنا (Portal Vein) ئاشقازان-ئۈچەي سىستېمىسىدىن سۈمۈرۈلگەن ئوزۇقلۇققا مول قاننى جىگەرگە ئېلىپ كېلىدۇ. بۇ ئىككىلىك سىستېما جىگەرنىڭ كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
- جىگەرنىڭ بۆلەكلىنىشى: جىگەر ئاساسلىقى ئوڭ ۋە سول دەپ ئىككى چوڭ قاناتقا بۆلۈنىدۇ، ھەر بىر قانىتى ئۆز نۆۋىتىدە تېخىمۇ كىچىك بۆلەكچىلەرگە ئايرىلىدۇ. بۇ بۆلەكچىلەر كىلىنىكىلىق جەھەتتىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە، چۈنكى ئوپېراتسىيە جەريانىدا جىگەرنىڭ ئايرىم بۆلەكچىلىرىنى ئېلىپ تاشلاشقا بولىدۇ.
- ئۆت نەيچىسى سىستېمىسى: جىگەر ھاسىل قىلغان ئۆت سۇيۇقلۇقى جىگەر ئىچىدىكى ئىنچىكە ئۆت نەيچىلىرى ئارقىلىق يىغىلىپ، ئاخىرىدا جىگەر غول نەيچىسى (Common Hepatic Duct) ئارقىلىق ئۈچەيگە قويۇپ بېرىلىدۇ. ئۆت سۇيۇقلۇقى ياغنى ھەزىم قىلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
- مېتابولىزم مەركىزى: جىگەر كاربون سۇ بىرىكمىلىرى، ياغ ۋە ئاقسىل مېتابولىزمىدا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ قان شېكىرىنى تەڭشەش، ياغنى يېشىش ۋە ئاقسىل ئىشلەپچىقىرىشقا قاتنىشىدۇ.
- زەھەر تازىلاش: جىگەر بەدەنگە كىرگەن زەھەرلىك ماددىلارنى ۋە دورىلارنى پارچىلاپ، ئۇلارنى بەدەندىن چىقىرىۋېتىش ئۈچۈن ئىشلىنىدىغان مەركىزىي ئورۇن. بۇ فۇنكسىيە بەدەننى ھەر خىل خىمىيىلىك ماددىلاردىن قوغدايدۇ.
- زاپاس ساقلاش: جىگەر گلۇكوزىنى گلۇكوگېن شەكلىدە ساقلاپ، قان شېكىرى تۆۋەنلىگەندە ئۇنى قايتىدىن گلۇكوزاغا ئايلاندۇرۇپ، بەدەننىڭ ئېنېرگىيە تەمىناتىنى ساقلايدۇ.
- يېتەكچى قۇرۇلما: جىگەرنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، جىگەر كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىش جەريانىدا ناھايىتى مۇھىم. رادىئاكتىپ ئىلىمى ۋە ئوپېراتسىيە تېخنىكىلىرىدا جىگەرنىڭ بۆلەكلىنىشى ئاساس قىلىنىدۇ.
جىگەرنىڭ بۇ مۇرەككەپ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيەلىرى ئۇنى ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ ھالقىلىق ئەزا قىلىدۇ. ئۇنىڭغا كۆڭۈل بۆلۈش ۋە ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى ساقلاش، جىگەرنىڭ ساغلاملىقىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
