كاناي، شاخچە كاناي ۋە ئۆپكە لىمفا سىستېمىسىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

نەپەس سىستېمىسى ئىنسانلار ھاياتىنى ساقلاشتىكى ھالقىلىق ئەزا بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدىكى كاناي، شاخچە كاناي ۋە ئۆپكە لىمفا سىستېمىسى ئوكسىگېن يەتكۈزۈش ۋە كاربون تۆت ئوكسىدنى چىقىرىپ تاشلاشتىن سىرت، بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدىمۇ ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. كاناي ھاۋانىڭ ئۆپكىگە كىرىپ-چىقىشىدىكى ئاساسلىق يول بولسا، شاخچە كانايلار بۇ ھاۋانى ئۆپكىنىڭ ھەرقايسى بۆلەكلىرىگە تارقىتىدۇ. بۇ جەرياندا ئۆپكە لىمفا سىستېمىسى، يەنى لىمفا نەيچىلىرى ۋە لىمفا تۈگۈنلىرى، ئۆپكىنى تاشقى مۇھىتتىن كەلگەن كېسەللىك پەيدا قىلغۇچى مىكروبلاردىن ۋە زىيانلىق ماددىلاردىن قوغدايدىغان بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيەسى ھېسابلىنىدۇ.

بۇ ئەزالارنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش نۇرغۇنلىغان نەپەس يولى كېسەللىكلىرى، بولۇپمۇ ئۆپكە راكىغا ئوخشاش ئەجەللىك كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە. لىمفا تۈگۈنلىرى راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ بەدەنگە تارقىلىشىدىكى ئاساسلىق يوللارنىڭ بىرى بولغاچقا، ئۇلارنىڭ ئورنى ۋە لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ ئېقىش يۆنىلىشىنى ئېنىق بىلىش، كېسەللىكنىڭ باسقۇچىنى توغرا باھالاش ۋە مۇۋاپىق داۋالاش پىلانى تۈزۈشنىڭ ئاساسى. شۇڭلاشقا، بۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر قۇرۇلمىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇش ئارقىلىق، بۇ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم فىزىئولوگىيىلىك سىستېمىنى تېخىمۇ ئېنىق يورۇتۇپ بېرىشنى مەقسەت قىلىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كاناي، شاخچە كاناي، ئۆپكە لىمفا نەيچىسى ۋە لىمفا تۈگۈنى
(Trachea, Bronchi, and Pulmonary Lymphatic Vessels and Lymph Nodes, 气管、支气管及肺淋巴管和淋巴结)

بۇ ئاتالغۇ كۆكرەك بوشلۇقىدىكى نەپەس يولىنىڭ يادرولۇق قۇرۇلمىلىرى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك لىمفا سىستېمىسىنى ئومۇملاشتۇرۇپ كۆرسىتىدۇ. كاناي ھاۋانىڭ كېكىردەكتىن ئۆپكىگە يەتكۈزۈلىدىغان تۇرۇبىسىمان يولى بولۇپ، ئۇ ئىككى شاخچە كانايغا بۆلÜنۈپ، ئوڭ ۋە سول ئۆپكىگە تۇتىشىدۇ. ئۆپكە لىمفا نەيچىسى ۋە تۈگۈنلىرى بولسا ئۆپكە توقۇلمىلىرىدىكى ئارتۇق سۇيۇقلۇق، تاشلاندۇق ماددىلار ۋە كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى يىغىپ، بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ ئۇلارنى تازىلىشىغا ياردەم بېرىدىغان مۇھىم تور سىستېمىسىدۇر. بۇ سىستېما ئۆپكىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ۋە كېسەللىكلەرنىڭ، بولۇپمۇ راكنىڭ تارقىلىشىنى كونترول قىلىشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

رەسىمدىكى باشقا قۇرۇلمىلارنى تونۇشتۇرۇش:

• بويۇن غول ئارتېرىيىسى (Common Carotid Artery, 颈总动脉)
  بۇ ئارتېرىيە بويۇننىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، باش ۋە بويۇننى ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇر ھېسابلىنىدۇ. ئۇ يەنە مېڭىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى ساقلاش ئۈچۈن قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ھالقىلىق يول.
• تىك پاسىل ئالدى لىمفا تۈگۈنى (Anterior Mediastinal Lymph Nodes, 纵隔前淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى كۆكرەك سۆڭىكىنىڭ ئارقىسىغا، يۈرەك ۋە چوڭ قان تومۇرلارنىڭ ئالدىغا جايلاشقان. ئۇلار كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئالدى قىسمى، يۈرەك ۋە يۈرەك خالتىسى قاتارلىق ئەزالاردىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى فلتىرلايدۇ.
• ئائورتا يايى (Aortic Arch, 主动脉弓)
  ئائورتا يايى يۈرەكتىن چىققان ئاساسلىق ئارتېرىيەنىڭ يايسىمان ئېگىلگەن قىسمى بولۇپ، ئۇ باش، بويۇن ۋە قوللارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان مۇھىم قان تومۇرلارنى چىقىرىدۇ. بۇ قۇرۇلما پۈتۈن بەدەننىڭ قان ئايلىنىشى ئۈچۈن ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە.
• كاناي – شاخچە كاناي تۆۋەنكى تۈگۈنى (Inferior Tracheobronchial Lymph Nodes, 气管支气管下淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى كاناينىڭ ئىككىگە ئايرىلغان جايىنىڭ (carina) دەل ئاستىغا جايلاشقان. ئۇلار ئۆپكىنىڭ تۆۋەنكى بۆلەكلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، فلتىرلەيدۇ ۋە كېسەللىك ئەھۋالىنى باھالاشتا مۇھىم كۆرسەتكۈچ ھېسابلىنىدۇ.
• شاخچە كاناي – ئۆپكە دەرۋازىسى لىمفا تۈگۈنى (Bronchopulmonary (Hilar) Lymph Nodes, 支气管肺门淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى ھەر بىر ئۆپكىنىڭ دەرۋازىسىغا (hilum)، يەنى شاخچە كاناي ۋە قان تومۇرلار كىرىپ-چىقىدىغان جايغا جايلاشقان. ئۇلار ئۆپكە توقۇلمىلىرى ۋە ئۆپكە پەردىسىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى بىۋاسىتە قوبۇل قىلىدىغان بىرىنچى بېكەتتۇر.
• تىك پاسىل ئارقا لىمفا تۈگۈنى (Posterior Mediastinal Lymph Nodes, 纵隔后淋巴结)
  بۇ تۈگۈنلەر قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئەتراپىغا ۋە ئومۇرتقا سۆڭىكىنىڭ ئالدىغا جايلاشقان. ئۇلار قىزىلئۆڭگەچ، كاناينىڭ ئارقا قىسمى ۋە كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئارقا تېمىدىن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• ئائورتا كۆكرەك قىسمى / كۆكرەك ئائورتىسى (Thoracic Aorta, 主动脉胸部 / 胸主动脉)
  بۇ ئائورتا يايىنىڭ داۋامى بولۇپ، كۆكرەك بوشلۇقىدىن تۆۋەنگە قاراپ سوزۇلغان چوڭ ئارتېرىيە. ئۇ كۆكرەك قەپىسى، قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالار ۋە تۆۋەنكى مۈچىلەرنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• كاناي ياي لىمفا تۈگۈنى (Paratracheal Lymph Nodes, 气管旁淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى كاناينىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئۆپكە، كاناي ۋە قىزىلئۆڭگەچتىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ. ئۇلارنىڭ چوڭىيىشى ئۆپكە راكى ياكى باشقا ياللۇغلىنىش خاراكتېرلىك كېسەللىكلەردىن دېرەك بېرىشى مۇمكىن.
• باش ۋىنا تومۇرى (Brachiocephalic Vein, 头臂静脉)
  باش ۋىنا تومۇرى باش، بويۇن ۋە قوللاردىن كەلگەن ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئاساسلىق ۋېنا تومۇرىدۇر. ئوڭ ۋە سول تەرەپتىكى باش ۋىنا تومۇرى بىرلىشىپ، يۇقىرى كاۋاك ۋېنا تومۇرىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• كاناي – شاخچە كاناي يۇقىرىقى لىمفا تۈگۈنى (Superior Tracheobronchial Lymph Nodes, 气管支气管上淋巴结)
  بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى كاناينىڭ ئىككىگە ئايرىلغان جايىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان. ئۇلار ئاساسلىقى ئۆپكىنىڭ يۇقىرىقى بۆلەكلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus, 食管)
  قىزىلئۆڭگەچ ئېغىز بوشلۇقىنى ئاشقازان بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى ئاشقازانغا يەتكۈزۈش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇ نەپەس يولىنىڭ كەينى تەرىپىگە جايلاشقان.
• تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا تومۇرى (Inferior Vena Cava, 下腔静脉)
  بۇ بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ۋېنا تومۇرى بولۇپ، بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى (قورساق، داس بوشلۇقى ۋە پۇتلار) ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەكنىڭ ئوڭ يۈرەك دالانچىسىغا قۇيىدۇ.ئۇ قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى.

كۆكرەك بوشلۇقى لىمفا سىستېمىسىنىڭ ئەھمىيىتى ۋە كلىنىكىلىق مۇناسىۋىتى

كۆكرەك بوشلۇقىدىكى لىمفا سىستېمىسى، بولۇپمۇ كاناي، شاخچە كاناي ۋە ئۆپكە ئەتراپىدىكى لىمفا تۈگۈنلىرى، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت مۇداپىئە سىستېمىسىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى ئۆپكە توقۇلمىلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىش، سۈزۈش ۋە قايتا ئايلىنىشقا قاتناشتۇرۇش. بۇ جەرياندا، لىمفا تۈگۈنلىرى باكتېرىيە، ۋىرۇس، چاڭ-توزان ۋە باشقا زىيانلىق ماددىلارنى تۇتۇپ قېلىپ، ئۇلارنىڭ پۈتۈن بەدەنگە تارقىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

كلىنىكىلىق ئەمەلىيەتتە، كۆكرەك بوشلۇقى لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئەھۋالى نۇرغۇن كېسەللىكلەرگە، بولۇپمۇ ئۆپكە راكىغا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. ئۆپكە راكىغا گىرىپتار بولغاندا، راك ھۈجەيرىلىرى لىمفا يوللىرى ئارقىلىق ئەڭ يېقىن بولغان ئۆپكە دەرۋازىسى لىمفا تۈگۈنلىرىگە، ئاندىن تەدرىجىي ھالدا كاناي ئەتراپىدىكى ۋە تىك پاسىل لىمفا تۈگۈنلىرىگە تارقىلىدۇ. شۇڭلاشقا، دوختۇرلار كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT) ياكى باشقا تەسۋىر تېخنىكىلىرى ئارقىلىق بۇ لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكى ۋە شەكلىنى كۆزىتىش ئارقىلىق، راكنىڭ تارقالغان-تارقالمىغانلىقىنى ۋە قايسى باسقۇچتا ئىكەنلىكىنى ئېنىقلايدۇ.

كۆكرەك بوشلۇقى لىمفا سىستېمىسىنىڭ فۇنكسىيەسىنى تۆۋەندىكى نۇقتىلار بىلەن خۇلاسىلەشكە بولىدۇ:

• ئىممۇنىتېت مۇداپىئەسى: لىمفا تۈگۈنلىرى ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرى (لىمفوسىت قاتارلىقلار) نى ساقلايدىغان ۋە ئاكتىپلاشتۇرىدىغان ئورۇن بولۇپ، نەپەس يولى ئارقىلىق كىرگەن كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارغا تاقابىل تۇرىدۇ.
• سۇيۇقلۇق تەڭپۇڭلۇقى: ئۆپكە توقۇلمىلىرىدىكى ئارتۇق سۇيۇقلۇقنى يىغىپ، قان ئايلىنىش سىستېمىسىغا قايتۇرۇش ئارقىلىق، ئۆپكە سۇ Mېيىلىپ قېلىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• راك ھۈجەيرىلىرىنى سۈزۈش: ئۆپكە راكىنىڭ دەسلەپكى باسقۇچىدا، لىمفا تۈگۈنلىرى راك ھۈجەيرىلىرىنى تۇتۇپ قېلىپ، ئۇلارنىڭ باشقا ئەزالارغا تارقىلىشىنى كېچىكتۈرۈشى مۇمكىن.
• دىئاگنوز قويۇش قىممىتى: ساركوئىدوز (sarcoidosis)، تۇبېركۇليوز (سېل كېسىلى) قاتارلىق سىستېمىلىق كېسەللىكلەرمۇ كۆكرەك بوشلۇقىدىكى لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ چوڭىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، شۇڭا لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئەھۋالى كېسەللىككە دىئاگنوز قويۇشتىكى مۇھىم يىپ ئۇچى ھېسابلىنىدۇ.

خۇلاسىلىغاندا، كاناي، شاخچە كاناي ۋە ئۆپكە لىمفا سىستېمىسى بىر گەۋدە بولۇپ، نەپەس سىستېمىسىنىڭ نورمال خىزمىتىنى ۋە بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت ساغلاملىقىنى قوغداشتا ئورتاق رول ئوينايدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، كۆكرەك بوشلۇقى كېسەللىكلىرىنى توغرا تونۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشنىڭ ئاساسىدۇر.