كىيىپ يۈرگىلى بولىدىغان سۈنئىي بۆرەك: دىئالىز بىمارلىرى ئۈچۈن يېڭى ئۈمىد – ھازىرقى ھەقىقىي ئەھۋالى قانداق؟

دۇنيا مىقياسىدا مىليونلىغان كىشى بۆرەك زەئىپلىشىشنىڭ ئاخىرقى باسقۇچىدا بولۇپ، ھاياتىنى ساقلاپ قىلىش ئۈچۈن دائىملىق دىئالىزغا تايىنىدۇ. ئەنئەنىۋى دىئالىز ئۇسۇلى بىمارلارنى ھەپتىدە بىر نەچچە قېتىم دوختۇرخانىغا بېرىپ، ئۇزۇن سائەتلەپ چوڭ ماشىنىلارغا باغلىنىپ يېتىشقا مەجبۇرلايدۇ، بۇ ئۇلارنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ. يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، ئامېرىكىدا تەتقىق قىلىنىۋاتقان «كىيىپ يۈرگىلى بولىدىغان سۈنئىي بۆرەك» (Wearable Artificial Kidney, WAK) تېخنىكىسى بۇ ساھەدە ئىنقىلاب خاراكتېرلىك ئۆزگىرىش ئېلىپ كېلىدىغانلىقى توغرىسىدىكى خەۋەرلەر كىشىلەرنىڭ زور دىققىتىنى قوزغىدى. ئۇنداقتا، بۇ تېخنىكا ھەقىقەتەن رېئاللىققا ئايلاندىمۇ؟ ئۇنىڭ ھازىرقى تەرەققىيات ئەھۋالى قانداق؟

كىيىپ يۈرگىلى بولىدىغان سۈنئىي بۆرەك دېگەن نېمە؟

ئاددىي قىلىپ ئېيتقاندا، كىيىپ يۈرگىلى بولىدىغان سۈنئىي بۆرەك كىچىكلىتىلگەن، ئېلىپ يۈرۈشكە ئەپلىك دىئالىز ئۈسكۈنىسىدۇر. بىمارلار ئۇنى بەلۋاغ ياكى سومكىغا ئوخشاش تېنىگە تاقاپ، كۈندىلىك تۇرمۇشىنى داۋاملاشتۇرغان ھالدا، 24 سائەت ئۈزلۈكسىز قاننى تازىلاپ، بەدەندىكى زەھەرلىك ماددىلار ۋە ئارتۇق سۇيۇقلۇقنى چىقىرىپ تاشلىيالايدۇ. بۇ ئۇسۇل ساغلام بۆرەكنىڭ خىزمىتىگە تېخىمۇ يېقىن بولۇپ، بىمارلارنى دىئالىز ماشىنىسىنىڭ چەكلىمىسىدىن ئازاد قىلىپ، ئۇلارنىڭ ئەركىن ھەرىكەت قىلىشىغا، خىزمەت قىلىشىغا ھەتتا ساياھەت قىلىشىغا ئىمكانىيەت يارىتىشنى مەقسەت قىلىدۇ.

ئامېرىكىدىكى ئاساسلىق تەتقىقات تۈرلىرى ۋە يېڭى ئىلگىرىلەشلەر

بۇ ساھەدە ئاساسلىقى ئىككى چوڭ تەتقىقات يۆنىلىشى كىشىلەرنىڭ دىققىتىنى تارتماقتا. گەرچە ئىككىلىسىنىڭ مەقسىتى ئوخشاش بولسىمۇ، تېخنىكىلىق يولىدا پەرقلىرى بار.

1. «كىيىپ يۈرگىلى بولىدىغان سۈنئىي بۆرەك (WAK™)» تۈرى

بۇ تۈرگە داڭلىق بۆرەك كېسەللىكلىرى مۇتەخەسسىسى، دوكتور ۋىكتور گۇرا (Victor Gura) يېتەكچىلىك قىلماقتا. ئۇلار ياساپ چىققان WAK™ ئۈسكۈنىسى كىچىكلىتىلگەن دىئالىز ماشىنىسى بولۇپ، ياۋروپا ۋە ئامېرىكىدا بىر قانچە قېتىم كلىنىكىلىق سىناقتىن ئۆتكۈزۈلدى.

• كلىنىكىلىق سىناق نەتىجىلىرى: سىناقلاردا، بۇ ئۈسكۈنىنىڭ بىمارلارنىڭ قېنىدىكى كېرەكسىز ماددىلارنى ئۈنۈملۈك تازىلاپ، بەدەندىكى سۇيۇقلۇق ۋە ئېلېكترولىت تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلىيالايدىغانلىقى ئىسپاتلاندى. سىناققا قاتناشقان بىمارلار ئۈسكۈنىنى تاقاپ ئەركىن مېڭىپ يۈرەلىگەن ھەمدە يېمەك-ئىچمەك چەكلىمىسىمۇ كۆرۈنەرلىك ئازايغان.
• ھازىرقى ئەھۋالى: گەرچە سىناقلار «ئۇقۇم جەھەتتىن مۇمكىنچىلىكىنى ئىسپاتلىغان» بولسىمۇ، ئۈسكۈنىنىڭ ئىچكى توك يولىدا كاربون تۆت ئوكسىد كۆپۈكچىلىرىنىڭ پەيدا بولۇشى، قان ۋە دىئالىز سۇيۇقلۇقى ئېقىمىنىڭ تۇراقسىز بولۇشى قاتارلىق بىر قىسىم تېخنىكىلىق مەسىلىلەر سەۋەبىدىن سىناقلار توختىتىلغان. شۇڭا، بۇ ئۈسكۈنە ھازىرغىچە ئامېرىكا يېمەكلىك ۋە دورا نازارەت ئىدارىسى (FDA) تەرىپىدىن تەستىقلىنىپ، بازارغا سېلىنمىدى. بىراق، بۇ تېخنىكا FDA نىڭ «تېز يوللۇق تەستىقلاش پروگراممىسى» غا كىرگۈزۈلگەن بولۇپ، كەلگۈسىدە تېخنىكىلىق مەسىلىلەر ھەل قىلىنغاندىن كېيىن، بازارغا سېلىنىش مۇساپىسى تېزلىشىشى مۇمكىن.

2. «بۆرەك پروجېكتى (The Kidney Project)»

بۇ كالىفورنىيە ئۇنىۋېرسىتېتى سان-فرانسىسكو شۆبىسى (UCSF) ۋە ۋاندېربىلت ئۇنىۋېرسىتېتى تېببىي مەركىزىدىكى مۇتەخەسسىسلەر بىرلىكتە ئېلىپ بېرىۋاتقان  بىر تۈر. ئۇلارنىڭ نىشانى «كىيىپ يۈرۈش» ئەمەس، بەلكى بىۋاسىتە بەدەنگە ئورنىتىلىدىغان بىئولوگىيەلىك سۈنئىي بۆرەك ياساپ چىقىش.

• تېخنىكىلىق ئالاھىدىلىكى: بۇ ئۈسكۈنە ئىككى قىسىمدىن تەركىب تاپىدۇ: بىرىنچىسى، قاندىكى زەھەرلىك ماددىلارنى سۈزىدىغان گېموفىلتىر – قان سۈزگۈچ (Hemofilter)؛ ئىككىنچىسى، ھەقىقىي بۆرەك ھۈجەيرىلىرى ئورۇنلاشتۇرۇلغان بىئورېئاكتور (Bioreactor). بۇ ھۈجەيرىلەر سۇيۇقلۇق تەڭپۇڭلۇقىنى تەڭشەش، ھورمون ئىشلەپچىقىرىش قاتارلىق مۇھىم فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارلارنى ئورۇندايدۇ.
• يېقىنقى بۆسۈش: 2023-يىلى، بۇ گۇرۇپپا ئۆزلىرى ياسىغان بىئورېئاكتورنى ھايۋانلارنىڭ تېنىگە ئورنىتىپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچرىماي، ئىچىدىكى بۆرەك ھۈجەيرىلىرىنىڭ نورمال ياشاپ ۋە خىزمەت قىلالايدىغانلىقىنى تۇنجى قېتىم مۇۋەپپەقىيەتلىك ئىسپاتلىدى. بۇ ئىممۇنىتېتنى basturush دورىلىرىغا ئېھتىياج قالمىسلىقى مۇمكىنلىكىدىن دېرەك بېرىدىغان غايەت زور ئىلگىرىلەش ھېسابلىنىدۇ.
• ھازىرقى ئەھۋالى: بۇ تۈر تېخى ھايۋانلاردا سىناق قىلىش باسقۇچىدا تۇرۇۋاتىدۇ، كىشىلەرگە ئىشلىتىلىدىغان كلىنىكىلىق سىناقنى باشلاشقا يەنە خېلى ئۇزۇن ۋاقىت كېتىشى مۇمكىن.

رېئاللىققا يۈزلەنگەن ئۈمىد

خۇلاسىلاپ ئېيتقاندا، «ئامېرىكا كىيىپ يۈرگىلى بولىدىغان سۈنئىي بۆرەكنى كەشىپ قىلدى» دېگەن خەۋەر ھەقىقىي تەتقىقات ئاساسىغا ئىگە، ئەمما بۇ تېخنىكا ھازىر تەجرىبە ۋە سىناق باسقۇچىدا بولۇپ، تېخى كەڭ كۆلەمدە كلىنىكىدا ئىشلىتىلىدىغان ياكى بازارغا سېلىنغان مەھسۇلاتقا ئايلانمىدى.

گەرچە رېئاللىققا ئايلىنىشى ئۈچۈن يەنە نۇرغۇن قىيىنچىلىقلارنى يېڭىشكە توغرا كەلسىمۇ، WAK™ ۋە «بۆرەك پروجىكتى» قاتارلىق ئىلغار تەتقىقاتلار كەلگۈسىدە دىئالىز بىمارلىرىنىڭ تۇرمۇشىنى تۈپتىن ئۆزگەرتىپ، ئۇلارغا تېخىمۇ ئەركىن ۋە ساغلام ياشاش پۇرسىتى ئېلىپ كېلىدىغانلىقىدىن زور ئۈمىد بېرىدۇ.