مۈرە ۋە يۇقارىقى بىلەك ئالدى تەرەپ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ئاناتومىيەسى

ئادەم بەدىنىنىڭ يۇقىرىقى مۈچە قىسمى، بولۇپمۇ مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەك رايونى، ھەرىكەت ئىقتىدارى ئەڭ كۈچلۈك ۋە قۇرۇلمىسى ئەڭ مۇرەككەپ رايونلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. بۇ رايوننىڭ ئالدى تەرىپى ئاساسلىقى يۇقىرىقى بىلەكنى پۈككۈچى مۇسكۇللار توپى (Flexor compartment) دىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئارىسىدىن پۈتۈن قولنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان چوڭ ئارتېرىيەلەر ۋە قولنىڭ ھەرىكىتىنى باشقۇرىدىغان مۇھىم نېرۋا تۇتاملىرى ئۆتىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئورۇنلىشىشى ۋە قوشنا مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش، سۆڭەك تاشقى كېسەللىكلەر ئوپېراتسىيىسى، نېرۋا زەخىملىنىشىنى داۋالاش ۋە قان تومۇر كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىمدە مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەكنىڭ يۈزەكى ۋە چوڭقۇر قاتلاملىرىدىكى ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشلەر تەپسىلىي كۆرسىتىلگەن. بۇ رايوندا يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسى (Brachial Artery) ئوتتۇرا نېرۋا بىلەن ھەمراھ بولۇپ مېڭىپ، مۇسكۇللار ئارىسىدىكى «نېرۋا-قان تومۇر غىلاپى» ئىچىدە بىخەتەر قوغدىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، مۇسكۇل-تېرە نېرۋىسى ۋە بىلەك نېرۋىسى قاتارلىق مۇھىم نېرۋىلارمۇ ئۆزىگە خاس يوللار ئارقىلىق ئۆتۈپ، قولنىڭ ھەرىكەت ۋە سېزىۋ ئىقتىدارىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. تۆۋەندە بىز بۇ مۇھىم ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشلەرنى بىرمۇبىر تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ئاساسلىق تېما چۈشەندۈرۈشى

1. مۈرە ۋە يۇقارىقى بىلەك ئالدى تەرەپ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ( Anterior muscles, vessels and nerves of shoulder and arm / 肩及上臂前面肌肉，血管和神经 )
بۇ بۆلەك يۇقىرىقى مۈچىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى ھاياتلىق يولى بولۇپ، ئاساسلىقى يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسى، ئوتتۇرا نېرۋا، مۇسكۇل-تېرە نېرۋىسى ۋە بىلەك نېرۋىسى قاتارلىق مۇھىم قۇرۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ يەردىكى مۇسكۇللار (ئىككى باشلىق مۇسكۇل، تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك-يۇقىرىقى بىلەك مۇسكۇلى ۋە يۇقىرىقى بىلەك مۇسكۇلى) ئاساسلىقى جەينەك ۋە مۈرە بوغۇمىنى پۈكۈش رولىنى ئوينايدۇ. بۇ رايوننىڭ ئاناتومىيەسىنى پىششىق بىلىش قان بېسىمنى ئۆلچەش، تومۇر سوقۇشىنى تەكشۈرۈش ۋە يۇقىرىقى بىلەك سۇنۇقلىرىدا نېرۋا-قان تومۇرلارنىڭ زەخىملىنىش ئەھۋالىغا ھۆكۈم قىلىشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

رەسىمدىكى بارلىق ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشلەرنىڭ ئىزاھاتى

2. كۆكرەك چوڭ مۇسكۇل ( Pectoralis Major / 胸大肌 )
كۆكرەكنىڭ ئالدى قىسمىدىكى چوڭ ۋە يەلپۈگۈچسىمان مۇسكۇل بولۇپ، يۇقىرىقى بىلەكنى ئىچىگە يىغىش ۋە ئىچىگە ئايلاندۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ يۇقىرىقى بىلەكنىڭ يۇقىرى قىسمىنى ياپىدىغان بولۇپ، قولتۇق ئالدى دىۋارىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

3. يۇقارىقى بىلەك ئىچكى تەرەپ تېرە نېرۋا ( Medial Brachial Cutaneous Nerve / 臂内侧皮神经 )
بىلەك چىگىشىدىن چىقىدىغان نېرۋا بولۇپ، يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئىچكى تەرەپ تېرىسىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ. ئۇ قولتۇق ۋىناسى ۋە يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ ئىچكى تەرىپىدە جايلاشقان.

4. بىلەك نېرۋا ( Ulnar Nerve / 尺神经 )
يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغىچە يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ ئىچكى تەرىپىدە ماڭىدۇ، ئاندىن كەينىگە بۇرۇلۇپ جەينەكنىڭ ئارقا تەرىپىگە ئۆتىدۇ. ئۇ ئالدى بىلەكنىڭ بەزى مۇسكۇللىرى ۋە قولنىڭ كىچىك بارماق تەرەپ قىسمىنى كونترول قىلىدۇ.

5. ئالدى بىلەك ئىچكى تەرەپ تېرە نېرۋا ( Medial Antebrachial Cutaneous Nerve / 前臂内侧皮神经 )
بىلەك نېرۋىسى بىلەن بىللە يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ يېنىدا ماڭىدۇ، لېكىن تېخىمۇ يۈزەكى ئورۇنلاشقان. ئۇ ئالدى بىلەكنىڭ ئىچكى تەرەپ تېرىسىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.

6. يۇقارىقى بىلەك ئۈچ باشلىق مۇسكۇل ئۇزۇن بېشى ( Long Head of Triceps Brachii / 肱三头肌长头 )
يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى مۇسكۇلنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، تاغاق سۆڭىكىدىن باشلىنىدۇ. گەرچە ئارقا مۇسكۇل بولسىمۇ، ئۇنىڭ بىر قىسمىنى ئالدى تەرەپتىن، بولۇپمۇ قولتۇق ئاستىدىن كۆرگىلى بولىدۇ.

7. بىلەك سۆڭەك تەرەپ يۇقارىقى قوشۇمچە ئارتېرىيە ( Superior Ulnar Collateral Artery / 尺侧上副动脉 )
يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، بىلەك نېرۋىسى بىلەن بىللە تۆۋەنگە ماڭىدىغان قان تومۇر. ئۇ جەينەك بوغۇمى ئەتراپىدىكى قان ئايلىنىش تورىنى (anastomosis) ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.

8. يۇقارىقى بىلەك ئۈچ باشلىق مۇسكۇل ئىچكى تەرەپ بېشى ( Medial Head of Triceps Brachii / 肱三头肌内侧头 )
ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنىڭ چوڭقۇرغا جايلاشقان بېشى بولۇپ، يۇقىرىقى بىلەكنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدا ئازراق كۆرۈنىدۇ. ئۇ جەينەكنى تۈزلەش (extension) ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ.

9. بىلەك سۆڭەك تەرەپ تۆۋەنكى قوشۇمچە ئارتېرىيە ( Inferior Ulnar Collateral Artery / 尺侧下副动脉 )
يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىن چىقىدىغان كىچىك تارماق. ئۇ جەينەك ئۈستىدە بىلەك سۆڭەك تەرەپ يۇقىرىقى قوشۇمچە ئارتېرىيە بىلەن تۇتىشىدۇ.

10. يۇقارىقى بىلەك – يان بىلەك مۇسكۇلى ( Brachioradialis / 肱桡肌 )
يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ سىرتقى قىرىدىن باشلىنىپ ئالدى بىلەككە بارىدىغان مۇسكۇل. ئۇ جەينەكنى پۈكۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ ۋە ئالدى بىلەكنىڭ سىرتقى تەرىپىنىڭ سىزىقىنى بەلگىلەيدۇ.

11. يۇقارىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇل پىيى ( Tendon of Biceps Brachii / 肱二头肌腱 )
يۇقىرىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچى بولۇپ، يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ (Radius) يىرىك دۆڭچىسىگە چاپلىشىدۇ. بۇ پەينى چېكىش ئارقىلىق ئىككى باشلىق مۇسكۇل رېفلىكسىنى تەكشۈرگىلى بولىدۇ.

12. يۇقارىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇل پەي پەردىسى ( Bicipital Aponeurosis / 肱二头肌腱膜 )
ئىككى باشلىق مۇسكۇل پىيىدىن ئىچكى تەرەپكە قاراپ يېيىلغان قېلىن پەردە بولۇپ، ئالدى بىلەك مۇسكۇللىرىنىڭ يۈزىنى ياپىدۇ. ئۇ جەينەك ئوتتۇرا ۋىناسى بىلەن يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىنى ئايرىپ تۇرىدىغان مۇھىم قوغدىغۇچى قەۋەت.

13. ئالدى بىلەك سىرتقى تەرەپ تېرە نېرۋىسى ( Lateral Antebrachial Cutaneous Nerve / 前臂外侧皮神经 )
مۇسكۇل-تېرە نېرۋىسىنىڭ (Musculocutaneous nerve) ئەڭ ئاخىرقى تېرە تارمىقى. ئۇ ئىككى باشلىق مۇسكۇلنىڭ سىرتقى تەرىپىدىن چىقىپ، ئالدى بىلەكنىڭ سىرتقى تەرەپ تېرىسىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.

14. يۇقارىقى بىلەك مۇسكۇل ( Brachialis / 肱肌 )
يۇقىرىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئاستىغا (چوڭقۇرغا) جايلاشقان ياپىلاق مۇسكۇل. ئۇ جەينەك بوغۇمىنى پۈكۈشتىكى ئەڭ كۈچلۈك ۋە ئاساسلىق مۇسكۇل ھېسابلىنىدۇ.

15. يۇقارىقى بىلەك ئارتېرىيە ( Brachial Artery / 肱动脉 )
قولتۇق ئارتېرىيىسىنىڭ داۋامى بولۇپ، يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئالدى-ئىچكى تەرىپىدىن ئۆتىدىغان ئاساسلىق قان تومۇر. كلىنىكىدا قان بېسىم ئۆلچىگەندە دەل مۇشۇ ئارتېرىيەنىڭ سوقۇشى ئاڭلىنىدۇ.

16. يۇقارىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇل ( Biceps Brachii / 肱二头肌 )
يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى ئەڭ كۆزگە كۆرۈنەرلىك مۇسكۇل بولۇپ، ئۇزۇن ۋە قىسقا ئىككى بېشى بار. ئۇ جەينەكنى پۈكۈش ۋە ئالدى بىلەكنى سىرتىغا ئايلاندۇرۇش (Supination) رولىنى ئوينايدۇ.

17. ئوتتۇرا نېرۋا ( Median Nerve / 正中神经 )
يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسى بىلەن بىللە ماڭىدىغان چوڭ نېرۋا بولۇپ، دەسلەپتە ئارتېرىيەنىڭ سىرتقى تەرىپىدە، كېيىن ئۈستىدىن ئۆتۈپ ئىچكى تەرىپىگە ئۆتىدۇ. ئۇ ئالدى بىلەك ۋە قولنىڭ كۆپ قىسىم ھەرىكىتى ۋە سېزىمىنى كونترول قىلىدۇ.

18. يۇقارىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇل ئۇزۇن بېشى ( Long Head of Biceps Brachii / 肱二头肌长头 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ بوغۇم ئۈستى دۆڭچىسىدىن باشلىنىپ، مۈرە سۆڭىكىنىڭ تۈگۈنچەك ئارا ئېرىقچىسىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ مۈرە بوغۇمىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

19. يۇقارىقى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇل قىسقا بېشى ( Short Head of Biceps Brachii / 肱二头肌短头 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ تۇمشۇقسىمان ئۆسۈكچىسىدىن (Coracoid process) باشلىنىدۇ. ئۇ ئۇزۇن بېشى بىلەن قوشۇلۇپ ئىككى باشلىق مۇسكۇلنىڭ قورسىقىنى ھاسىل قىلىدۇ.

20. تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك يۇقارىقى بىلەك مۇسكۇلى ( Coracobrachialis / 喙肱肌 )
تۇمشۇقسىمان ئۆسۈكچىدىن باشلىنىپ يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا چاپلىشىدىغان كىچىك مۇسكۇل. مۇسكۇل-تېرە نېرۋىسى بۇ مۇسكۇلنى تېشىپ ئۆتىدۇ، بۇ ئۇنى پەرقلەندۈرۈشتىكى مۇھىم بەلگە.

21. ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل ( Deltoid / 三角肌 )
مۈرىنى ئوراپ تۇرىدىغان، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك چوڭ مۇسكۇل. ئۇ يۇقىرىقى بىلەكنى كۆتۈرۈش (Abduction) ۋە مۈرىنىڭ شەكىللىنىشىدە ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.

22. مۇسكۇل تېرە نېرۋا ( Musculocutaneous Nerve / 肌皮神经 )
بىلەك چىگىشىنىڭ سىرتقى تۇتامىدىن چىقىپ، تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك يۇقىرىقى بىلەك مۇسكۇلىنى تېشىپ ئۆتىدۇ. ئۇ يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئالدى تەرەپتىكى بارلىق مۇسكۇللىرىنى (ئىككى باشلىق مۇسكۇل، يۇقىرىقى بىلەك مۇسكۇلى) ھەرىكەت نېرۋىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

23. يۇقارىقى بىلەكنى ئايلانغۇچى ئالدى ئارقا ئارتېرىيە ( Anterior and Posterior Circumflex Humeral Arteries / 旋肱前后动脉 )
قولتۇق ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ «تەشكىلات بوينى»نى ئايلىنىپ ئۆتىدىغان قان تومۇرلار. ئۇلار مۈرە بوغۇمى ۋە ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇلنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

24. كۆكرەك كىچىك مۇسكۇل ( Pectoralis Minor / 胸小肌 )
كۆكرەك چوڭ مۇسكۇلىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، تۇمشۇقسىمان ئۆسۈكچىگە چاپلىشىدۇ. ئۇ قولتۇق ئارتېرىيىسى ۋە نېرۋا چىگىشى ئۈچۈن مۇھىم ئاناتومىيەلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.

25. يۇقارىقى بىلەك ئىچكى تەرەپ مۇسكۇل ئارىلىق پاسىلى ( Medial Brachial Intermuscular Septum / 臂内侧肌间隔 )
يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئالدى (پۈككۈچى) ۋە ئارقا (تۈزلىگۈچى) مۇسكۇللىرىنى ئايرىپ تۇرىدىغان فاسسىيە قەۋىتى. بىلەك نېرۋىسى ۋە باشقا قان تومۇرلار مۇشۇ پاسىلنى بويلاپ ياكى تېشىپ ئۆتىدۇ.

يۇقىرىقى بىلەك ئاناتومىيەسىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە خۇلاسە

يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئالدى تەرەپ ئاناتومىيەسى كىلىنىكىلىق ئەمەلىيەتتە ئىنتايىن يۇقىرى قىممەتكە ئىگە. يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسى (Brachial Artery) بۇ رايوننىڭ مەركىزىي ئوقى بولۇپ، قان بېسىمنى ئۆلچەشتىكى ئۆلچەملىك ئورۇن ھېسابلىنىدۇ. جىددىي قۇتقۇزۇشتا، ئەگەر ئالدى بىلەك ياكى قولدا ئېغىر قاناش بولسا، يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىن بۇ ئارتېرىيەنى بېسىش ئارقىلىق قاننى ۋاقىتلىق توختىتىپ تۇرغىلى بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، بۇ ئارتېرىيە يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ سۇنۇقلىرىدا ئاسان زەخىملىنىش ياكى بېسىلىپ قېلىش خەۋپىگە دۇچ كېلىدۇ، بۇ ئەھۋالدا بىلەك مۇسكۇللىرىنىڭ قان يېتىشمەسلىك سەۋەبىدىن نېكروزلىنىشى (Volkmann’s contracture) كېلىپ چىقىشى مۇمكىن.

نېرۋا سىستېمىسى نۇقتىسىدىن ئېيتقاندا، ئوتتۇرا نېرۋا (Median Nerve) ۋە بىلەك نېرۋىسى (Ulnar Nerve) نىڭ مۇساپىسىنى بىلىش تولىمۇ مۇھىم. ئوتتۇرا نېرۋا يۇقىرىقى بىلەكتە ھېچقانداق تارماق چىقارماي، ئارتېرىيە بىلەن بىللە تۈز جەينەككە قاراپ ماڭىدۇ. ھالبۇكى، مۇسكۇل-تېرە نېرۋىسى (Musculocutaneous Nerve) تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك يۇقىرىقى بىلەك مۇسكۇلىنى تېشىپ ئۆتۈپ، ئىككى باشلىق مۇسكۇل بىلەن يۇقىرىقى بىلەك مۇسكۇلى ئارىسىدا ماڭىدۇ. ئەگەر بىمار جەينىكىنى پۈكەلمىسە ياكى ئالدى بىلەكنىڭ سىرتقى تەرىپىدە سېزىم يوقىسا، بۇ نېرۋىنىڭ زەخىملەنگەنلىكىدىن دېرەك بېرىدۇ.

ئىككى باشلىق مۇسكۇل (Biceps Brachii) پەقەت كۈچلۈك پۈككۈچى مۇسكۇل بولۇپلا قالماستىن، بەلكى ئالدى بىلەكنى سىرتىغا ئايلاندۇرغۇچى (Supinator) مۇسكۇل بولۇش سۈپىتى بىلەن، بۇرۇما بۇراشقا ئوخشاش ھەرىكەتلەردە ئاساسلىق كۈچ مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئۇزۇن بېشىنىڭ پىيى مۈرە بوغۇمى ئىچىدىن ئۆتىدىغان بولغاچقا، مۈرە ياللۇغى (Tenosynovitis) كۆپ كۆرۈلىدىغان ئورۇنلارنىڭ بىرىدۇر.

يۇقىرىقى بىلەكتىكى مۇسكۇل ئارىلىق پاسىللىرى (Intermuscular Septums) ئالدى ۋە ئارقا بۆلەكلەرنى ئايرىپ تۇرىدىغان بولۇپ، ئوپېراتسىيە جەريانىدا بۇ پاسىللار بىخەتەر يول (Safe plane) سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، يەرلىك ناركوز قىلغاندا دورىنىڭ تارقىلىشىنى چەكلەپ تۇرىدىغان قۇرۇلمىلارمۇ مۇشۇلار ھېسابلىنىدۇ.

يىغىپ ئېيتقاندا، رەسىمدىكى يۇقىرىقى مۈچە ئالدى تەرەپ ئاناتومىيەسى، مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكەت مېخانىزىمى، قان تومۇرلارنىڭ تەمىنلەش يوللىرى ۋە نېرۋىلارنىڭ كونترول قىلىش دائىرىسىنى بىر گەۋدە قىلغان مۇرەككەپ سىستېمىدۇر. بۇ بىلىملەر تىببىي خادىملارنىڭ قول ۋە مۈرە كېسەللىكلىرىنى توغرا دىئاگنوز قويۇشى ۋە ئۈنۈملۈك داۋالىشى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان ئاساستۇر.