ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇشىدا مۇسكۇللار ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇلار پەقەت ھەرىكەت، قىياپەتنى ساقلاش ۋە بەدەن تېمپېراتۇرىسىنى ھاسىل قىلىشتىلا ئەمەس، بەلكى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى ھەر بىر ئىنچىكە ھەرىكەتنىڭ ئاساسى. گەرچە بىز مۇسكۇللارنى بىر پۈتۈن گەۋدە دەپ قارىساقمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە تەرتىپلىك تۈزۈلگەن. ھەر بىر مۇسكۇل نەچچە مىڭلىغان مۇسكۇل تالالىرىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ تالالار بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىدىن ئىبارەت پەردىلەر ئارقىلىق ئورىلىپ، تۇتام-تۇتام ھالەتتە بىرىككەن.
مۇسكۇلنىڭ توغرا كەسمە يۈزىنى كۆزەتكەندە، ئۇنىڭ قاتمۇ-قات قۇرۇلمىسىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ. بۇ قۇرۇلما مۇسكۇلنىڭ كۈچ چىقىرىش ئۈنۈمىنى ئاشۇرۇپلا قالماي، يەنە ئۇنى زەخىملىنىشتىن ساقلايدۇ. بۇ ماقالىدە، مۇسكۇلنىڭ توغرا كەسمە يۈزىدىكى ئاساسلىق ئاناتومىيەلىك تۈزۈلمىلەرنى، يەنى مۇسكۇل ئىچكى پەردىسى، مۇسكۇل تۇتام پەردىسى ۋە مۇسكۇل سىرتقى پەردىسى قاتارلىقلارنى ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلار بىلەن سېلىشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە مۇھىملىقىنى كەسپىي نۇقتىدىن چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز.
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
مۇسكۇل توغرا كەسمە يۈزى تۈزۈلۈشى
( Muscle Cross-Sectional View 肌横断面 )
1. مۇسكۇل ئىچكى پەردىسى (Endomysium, 肌内膜)
مۇسكۇل ئىچكى پەردىسى ھەر بىر مۇسكۇل تالاسىنى (مۇسكۇل ھۈجەيرىسىنى) ئوراپ تۇرىدىغان ئەڭ نازۇك بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما قەۋىتىدۇر. ئۇ كوللاگېن ۋە رېتىكۇل تالالاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ھەر بىر مۇسكۇل تالاسىنى قوشنا تالالاردىن ئايرىپ، ئۇلارنى ئېلېكتر سىگنالى جەھەتتىن ئىزولياتسىيەلەيدۇ. بۇ پەردە ئىچىدە مول بولغان كاپىلليار قان تومۇرلار ۋە نېرۋا ئۇچلىرى بار بولۇپ، مۇسكۇل تالالىرىنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەش ھەمدە مېتابولىزم قالدۇقلىرىنى يۆتكەشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە مۇسكۇل تالاسى ھاسىل قىلغان كۈچنى مۇسكۇل تۇتام پەردىسىگە يەتكۈزۈشتە مۇھىم ۋاسىتە بولۇپ، مۇسكۇلنىڭ ئەسلىگە كېلىشى ۋە رېمونت قىلىنىشى ئۈچۈنمۇ مۇھىم مۇھىت يارىتىپ بېرىدۇ.
2. مۇسكۇل سىرتقى پەردىسى (Epimysium, 肌外膜)
بۇ پۈتكۈل مۇسكۇلنى ئوراپ تۇرىدىغان ئەڭ سىرتقى، زىچ بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما قەۋىتى. ئۇ مۇسكۇلنى قوشنا مۇسكۇل ۋە سۆڭەكلەر بىلەن بولغان سۈركىلىشتىن قوغدايدۇ ھەمدە مۇسكۇلنىڭ ئومۇمىي شەكلىنى ساقلايدۇ.
3. مۇسكۇل تۇتام پەردىسى (Perimysium, 肌束膜)
بۇ پەردە مۇسكۇل تالالىرىنى تۇتاملاپ، مۇسكۇل تۇتامى (fascicle) دەپ ئاتىلىدىغان بۆلەكلەرنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ چوڭراق قان تومۇرلار ۋە نېرۋىلارنىڭ مۇسكۇل ئىچىگە كىرىپ، ھەر بىر مۇسكۇل تالاسىغا يېتىپ بېرىشى ئۈچۈن يول ھازىرلاپ بېرىدۇ.
4. پەي (Tendon, 腱)
پەي مۇسكۇلنى سۆڭەككە تۇتاشتۇرىدىغان مۇستەھكەم، تالالىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما. مۇسكۇل سىرتقى پەردىسى، مۇسكۇل تۇتام پەردىسى ۋە مۇسكۇل ئىچكى پەردىسى قاتارلىق ئۈچ قەۋەت پەردە مۇسكۇلنىڭ ئۇچىدا بىرلىشىپ پەينى ھاسىل قىلىدۇ، شۇڭا مۇسكۇل قىسقارغاندا ھاسىل بولغان كۈچ مۇشۇ قۇرۇلمىلار ئارقىلىق پەيگە، ئاندىن سۆڭەككە ئۆتۈپ ھەرىكەتنى پەيدا قىلىدۇ.
مۇسكۇل قۇرۇلمىسىنىڭ فۇنكسىيەلىك ئەھمىيىتى
مۇسكۇلنىڭ بۇنداق قاتمۇ-قات ئورالغان تۈزۈلۈشى ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنى ئەڭ يۇقىرى دەرىجىدە جارى قىلدۇرۇش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ھەر بىر مۇسكۇل تالاسى مۇسكۇل ئىچكى پەردىسى بىلەن ئايرىم ئورالغانلىقى ئۈچۈن، ھەرىكەت سىگنالى كەلگەندە، نېرۋا سىستېمىسى قايسى تالالارنىڭ قىسقىرىشىنى ئىنچىكە كونترول قىلالايدۇ. بۇ، ئوخشىمىغان ھەرىكەتلەرگە ئوخشىمىغان دەرىجىدىكى كۈچ چىقىرىشنى مۇمكىن قىلىدۇ. مەسىلەن، قەلەمنى تۇتۇشتەك نازۇك ھەرىكەتتىن تارتىپ، ئېغىر نەرسە كۆتۈرۈشتەك كۈچلۈك ھەرىكەتكىچە بولغان جەرياندا، مۇسكۇل تۇتاملىرىنىڭ ئاكتىپلىشىش دەرىجىسى ئوخشاش بولمايدۇ.
بۇ بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما پەردىلىرى (مۇسكۇل ئىچكى، تۇتام ۋە سىرتقى پەردىلەر) پەقەت ئوراش ۋە قوغداش رولىنىلا ئويناپ قالماي، بەلكى مۇسكۇل ھاسىل قىلغان كۈچنى يەتكۈزۈشتىكى ھالقىلىق يول ھېسابلىنىدۇ. مۇسكۇل تالاسى قىسقارغاندا، ئۇنىڭ كۈچى ئالدى بىلەن مۇسكۇل ئىچكى پەردىسىگە، ئاندىن مۇسكۇل تۇتام پەردىسى ۋە سىرتقى پەردىسىگە، ئاخىرىدا پەيگە يەتكۈزۈلۈپ، سۆڭەكنى ھەرىكەتكە كەلتۈرىدۇ. بۇ قۇرۇلما كۈچنىڭ تارقاقلىشىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، ئۈنۈمنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ.
ئۇنىڭدىن باشقا، بۇ پەردىلەر مۇسكۇلنىڭ ئېلاستىكىلىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇلار مۇسكۇل سوزۇلغاندا ئېنېرگىيە ساقلاپ، قىسقارغاندا قويۇپ بېرىپ، ھەرىكەتنىڭ تېخىمۇ تېجەشلىك ۋە راۋان بولۇشىغا ياردەم بېرىدۇ. چېنىقىش ۋە تەنھەرىكەت جەريانىدا، مۇسكۇلنىڭ زەخىملىنىشى كۆپىنچە مۇشۇ بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلارنىڭ سوزۇلۇپ كېتىشى ياكى يېرىلىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. شۇڭا، بۇ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش تەنھەرىكەت ئىلمى ۋە فىزىكىلىق داۋالاش ساھەسىدە ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە.
مۇسكۇل تۈزۈلۈشىنىڭ مۇھىم نۇقتىلىرى:
- ئوراش ۋە قوغداش: ھەر بىر دەرىجىدىكى مۇسكۇل قۇرۇلمىسى (تالادىن تارتىپ پۈتۈن مۇسكۇلغىچە) بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما پەردىسى بىلەن ئورىلىپ قوغدىلىدۇ.
- كۈچ يەتكۈزۈش: بۇ پەردىلەر مۇسكۇل تالالىرىنىڭ كۈچىنى بىر يەرگە توپلاپ، پەيگە ئۈنۈملۈك يەتكۈزىدۇ.
- قان ۋە نېرۋا يولى: قان تومۇرلار ۋە نېرۋىلار بۇ پەردىلەر ئارقىلىق ھەر بىر مۇسكۇل تالاسىغا يېتىپ بارىدۇ .
- مۇستەقىل ھەرىكەت: مۇسكۇل تۇتاملىرىغا بۆلۈنۈش، نېرۋا سىستېمىسىنىڭ مۇسكۇلنىڭ بىر قىسمىنىلا ئاكتىپلاشتۇرۇپ، ئىنچىكە ھەرىكەتلەرنى كونترول قىلىشىغا شارائىت يارىتىدۇ.
خۇلاسىلاپ ئېيتقاندا، مۇسكۇلنىڭ توغرا كەسمە يۈزىدىكى بۇ ئىنچىكە تۈزۈلمىلەر، جانلىقلارنىڭ مىليونلىغان يىللىق تەدرىجىي تەرەققىياتىنىڭ نەتىجىسى بولۇپ، ھەرىكەت ئۈنۈمى ۋە قوغدىنىش مېخانىزمىنى مۇكەممەل بىرلەشتۈرگەن. بۇ قۇرۇلمىلارنى ياخشى چۈشىنىش، سالامەتلىكىمىزنى قوغداش ۋە چېنىقىش ئۈنۈمىمىزنى ئاشۇرۇشتا بىزگە يېڭىچە تونۇش ۋە يۆنىلىش بېرىدۇ.
