پاقالچاق ئالدى سىرت تەرەپ ۋە پۇت دۈمبىسى ئاناتومىيىسى

پاقالچاق ئالدى سىرت تەرەپ ۋە پۇت دۈمبىسى ئاناتومىيىسى: مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسىدا پاقالچاق ۋە پۇت قىسمى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە نازۇك قۇرۇلمىغا ئىگە. بولۇپمۇ پاقالچاقنىڭ ئالدى ۋە سىرت تەرەپ قىسمىدىكى مۇسكۇللار پۇتنىڭ يەرگە تېگىشى، كۆتۈرۈلۈشى (Dorsiflexion) ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلىشىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. بۇ رايوندىكى نېرۋا ۋە قان تومۇر تورلىرى، پۇت بارماقلىرىنىڭ جانلىق ھەرىكىتىنى ۋە پۇت دۈمبىسىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدىغان بولۇپ، كىلىنىكىلىق تەكشۈرۈشلەردە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ ماقالىدە، تىببىي ئاناتومىيە رەسىمىگە ئاساسەن، پاقالچاقنىڭ ئالدى بوشلۇقى (Anterior compartment) ۋە سىرت تەرەپ بوشلۇقى (Lateral compartment) دىكى مۇسكۇللار، شۇنداقلا پۇت دۈمبىسىدىكى قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تارقىلىشى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلدى. بۇ بىلىملەرنى ئىگىلەش، پۇت ساڭگىلاپ قېلىش (Foot drop)، نېرۋا قىسىلىش ۋە تومۇر كېسەللىكلىرىگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ئۈچۈن تىببىي خادىملار ۋە ئوقۇغۇچىلارغا زور ياردەم بېرىدۇ. تۆۋەندە رەسىمدىكى ھەر بىر بەلگە تەرتىپ بويىچە چۈشەندۈرۈلدى.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پاقالچاق ئالدى سىرت تەرەپ يۈز ۋە پۇت دۈمبىسىنىڭ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلىرى
(Anterior lateral surface of leg and foot dorsum muscles, blood vessels, and nerves / 小腿前外侧面及足背的肌肉、血管和神经)

بۇ بۆلەك پاقالچاق سۆڭىكى (Tibia) ۋە يان پاقالچاق سۆڭىكى (Fibula) نى چۆرىدىگەن مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ يەردىكى مۇسكۇللار ئاساسلىقى پۇتنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش (Extensors) ۋە پۇتنى سىرتقا ئايلاندۇرۇش (Evertors) ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، بۇ رايوندىن پۇتنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيەلەر ۋە پۇتنىڭ سەزگۈسىنى باشقۇرىدىغان مۇھىم نېرۋىلار (بولۇپمۇ يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋىسىنىڭ تارماقلىرى) ئۆتىدۇ، بۇلار زەخىملىنىشكە ئىنتايىن سەزگۈر كېلىدۇ.

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. لىپەك تورى (Patellar Network / Rete Patellare, 髌网)
تىز قاپىقى (لىپەك) ئەتراپىدىكى مۇرەككەپ ئارتېرىيە تورى بولۇپ، تىز بوغۇمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ قان تومۇر تورى تىز ھەرىكەتلىنىۋاتقاندا قان ئايلىنىشنىڭ ئۈزۈلۈپ قالماسلىقىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

2. پۇت دۈمبە ئىچكى تەرەپ تېرە نېرۋىسى (Medial Dorsal Cutaneous Nerve, 足背内侧皮神经)
يان پاقالچاق يۈزە نېرۋىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، پۇت دۈمبىسىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى تېرىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە پۇت بارماقلىرىنىڭ بەزى قىسىملىرىغىمۇ تارقىلىدۇ.

3. پۇت دۈمبە ئارتېرىيە (Dorsalis Pedis Artery, 足背动脉)
پاقالچاق ئالدى ئارتېرىيىسىنىڭ پۇت دۈمبىسىدىكى داۋامى بولۇپ، كىلىنىكىدا تومۇر سوقۇشىنى تەكشۈرۈشتە ئەڭ كۆپ ئىشلىتىلىدىغان نۇقتىلارنىڭ بىرى. بۇ ئارتېرىيە پۈتۈن پۇت دۈمبىسىنى ۋە بارماقلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق مەنبە.

4. پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پېيى (Extensor Digitorum Longus Tendon, 趾长伸肌腱)
پاقالچاق ئالدى قىسمىدىن كەلگەن مۇسكۇلنىڭ پەيلىرى بولۇپ، 2-5 پۇت بارماقلىرىغا تۇتىشىدۇ. بۇ پەيلەر يىغىلغاندا پۇت بارماقلىرىنى يۇقىرىغا كۆتۈرىدۇ ۋە تۈزلەيدۇ.

5. پۇت باشبارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇلى (Extensor Hallucis Brevis, 拇短伸肌)
پۇت دۈمبىسىگە جايلاشقان كىچىك مۇسكۇل بولۇپ، باش بارماقنى تۈزلەشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇ ئادەتتە پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇل بىلەن بىر گەۋدە دەپ قارىلىدۇ.

6. 3-يان پاقالچاق سۆڭەك مۇسكۇلى (Peroneus Tertius / Fibularis Tertius, 第三腓骨肌)
بۇ مۇسكۇل ھەممە ئادەمدە بولىۋەرمەيدىغان، لېكىن كۆپ ئۇچرايدىغان كىچىك مۇسكۇل بولۇپ، پۇتنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش ۋە سىرتقا ئايلاندۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ پاقالچاق ئالدى مۇسكۇل گۇرۇپپىسىنىڭ بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ.

7. يان پاقالچەك چوڭقۇر نېرۋا (Deep Peroneal Nerve / Deep Fibular Nerve, 腓深神经)
يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، پاقالچاق ئالدى مۇسكۇللىرى ۋە پۇت دۈمبىسىدىكى قىسقا مۇسكۇللارنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ. بۇ نېرۋا زەخىملەنسە «پۇت ساڭگىلاپ قېلىش» (Foot drop) كېلىپ چىقىدۇ.

8. تاپان دۈمبە ئارتېرىيە (Dorsal Metatarsal Arteries, 跖背动脉)
پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ چىققان تومۇرلار بولۇپ، تاپان سۆڭەكلىرىنىڭ ئارىلىقى بىلەن ماڭىدۇ. ئۇلار ئاخىرىدا پۇت بارماقلىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئىنچىكە تومۇرلارغا ئايرىلىدۇ.

9. پۇت بارماق دۈمبە ئارتېرىيە (Dorsal Digital Arteries, 趾背动脉)
تاپان دۈمبە ئارتېرىيەلىرىنىڭ داۋامى بولۇپ، ھەر بىر پۇت بارمىقىنىڭ دۈمبە قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ تومۇرلار پۇت بارماقلىرىنىڭ ئوزۇقلىنىشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

10. پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇل (Extensor Digitorum Brevis, 趾短伸肌)
پۇت دۈمبىسىنىڭ سىرت تەرىپىدىكى يۇمشاق قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان مۇسكۇل بولۇپ، 2-4 بارماقلارنى تۈزلەشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇنىڭ قورساق قىسمىنى پۇت دۈمبىسىدە قول بىلەن تۇتۇپ سەزگىلى بولىدۇ.

11. يان پاقالچاق سۆڭەك قىسقا مۇسكۇل پېيى (Peroneus Brevis Tendon / Fibularis Brevis Tendon, 腓骨短肌腱)
يان پاقالچاق سۆڭەك قىسقا مۇسكۇلىنىڭ پېيى بولۇپ، سىرتقى ئوشۇقنىڭ ئارقىسىدىن ئايلىنىپ ئۆتۈپ، 5-تاپان سۆڭىكىنىڭ تۈۋىگە چاپلىشىدۇ. ئۇ پۇتنى سىرتقا ئايلاندۇرۇش (Eversion) رولىنى ئوينايدۇ.

12. تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تۆۋەنكى تېرەك بەلبىغى (Inferior Extensor Retinaculum, 伸肌下支持带)
ئوشۇق بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىدە «Y» ھەرىپى شەكلىدە جايلاشقان قاتتىق پەردە بەلۋاغ. ئۇ پۇتنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل پەيلىرىنى سۆڭەككە يېقىنلاشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئورنىدىن چىقىپ كېتىشىنى توسۇپ تۇرىدۇ.

13. سىرت تەرەپ ئوشۇق تورى (Lateral Malleolar Network / Rete Malleolare Laterale, 外侧踝网)
سىرتقى ئوشۇق (قوشۇقچە) ئەتراپىدىكى ئارتېرىيە قان تومۇر تورى بولۇپ، كۆپ خىل تومۇرلارنىڭ ئۇچرىشىشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇ ئوشۇق بوغۇمىنىڭ سىرت تەرىپىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

14. پۇت دۈمبە ئوتتۇرا تېرە نېرۋا (Intermediate Dorsal Cutaneous Nerve, 足背中间皮神经)
يان پاقالچاق يۈزە نېرۋىسىنىڭ يەنە بىر تارمىقى بولۇپ، پۇت دۈمبىسىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى تېرىنىڭ سەزگۈسىگە مەسئۇل. ئۇ ئادەتتە پۇتنىڭ ئۈستۈنكى يۈزىدە روشەن كۆرۈنىدۇ.

15. تۈزلىگۈچى مۇسكۇل يۇقارىقى تىرەك بەلبىغى (Superior Extensor Retinaculum, 伸肌上支持带)
پاقالچاقنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى توغرىسىغا تارتىلغان تىرەك بەلۋاغ بولۇپ، مۇسكۇل پەيلىرىنى مۇقىملاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ پاقالچاق سۆڭىكى بىلەن يان پاقالچاق سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرىدۇ.

16. يان پاقالچاق يۈزە نېرۋا (Superficial Peroneal Nerve / Superficial Fibular Nerve, 腓浅神经)
يان پاقالچاق مۇسكۇللىرى ئارىسىدىن چىقىپ، تېرە ئاستىغا قاراپ ماڭىدۇ. ئۇ پاقالچاقنىڭ سىرت تەرىپى ۋە پۇت دۈمبىسىنىڭ كۆپ قىسىم تېرىسىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ.

17. پۇت باشبارماقنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل (Extensor Hallucis Longus, 拇长伸肌)
پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىن باشلىنىپ، باش بارماققىچە سوزۇلغان مۇسكۇل. ئۇ ئاساسلىقى باش بارماقنى كۆتۈرۈش ۋە پۇتنى ئېگىش (Dorsiflexion) خىزمىتىنى قىلىدۇ.

18. يان پاقالچاق سۆڭەك قىسقا مۇسكۇل (Peroneus Brevis / Fibularis Brevis, 腓骨短肌)
يان پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ سىرت تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئۇزۇن مۇسكۇلنىڭ ئاستىدا تۇرىدۇ. ئۇ پۇتنى سىرتقا ئايلاندۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

19. يان پاقالچاق سۆڭەك ئۇزۇن مۇسكۇل (Peroneus Longus / Fibularis Longus, 腓骨长肌)
پاقالچاقنىڭ سىرت تەرىپىدىكى ئەڭ يۈزە ۋە ئۇزۇن مۇسكۇل بولۇپ، پۇتنى سىرتقا ئايلاندۇرۇش ۋە تاپان ئەگمىسىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

20. پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل (Extensor Digitorum Longus, 趾长伸肌)
پاقالچاقنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى چوڭ مۇسكۇل بولۇپ، تۆت كىچىك بارماقنى كۆتۈرۈش ۋە پۇتنى ئېگىشكە مەسئۇل.

21. پاقالچاق بېلىق مۇسكۇلى (Soleus, 比目鱼肌)
(بۇ رەسىمدە قىر قىسمى كۆرۈنگەن) پاقالچاقنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى چوڭ مۇسكۇل بولۇپ، ئاساسلىقى پۇتنى پەسكە بېسىش (Plantar flexion) رولىنى ئوينايدۇ.

22. پاقالچاق سۆڭەك ئالدى مۇسكۇل (Tibialis Anterior, 胫骨前肌)
پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ سىرت تەرىپىگە چاپلىشىپ تۇرىدىغان ئەڭ چوڭ ۋە كۈچلۈك مۇسكۇل. ئۇ پۇتنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش (Dorsiflexion) ۋە ئىچكى تەرەپكە قايرىش (Inversion) نىڭ ئاساسلىق ئىجراچىسى.

23. يان پاقالچاق سۆڭەك بېشى (Head of Fibula, 腓骨头)
يان پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ (Fibula) ئەڭ ئۈستۈنكى تىزغا يېقىن قىسمى. بۇ يەردە نۇرغۇن مۇسكۇللار ۋە تارىمۇشلار بېكىكىدۇ، شۇنداقلا يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋىسى بۇ سۆڭەكنى ئايلىنىپ ئۆتىدۇ.

24. يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋا (Common Peroneal Nerve / Common Fibular Nerve, 腓总神经)
ئولتۇرغۇچ نېرۋىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، يان پاقالچاق سۆڭەك بېشىنى ئايلىنىپ ئۆتۈپ، چوڭقۇر ۋە يۈزە نېرۋىلارغا بۆلۈنىدۇ. ئۇ تېرە يۈزىگە بەك يېقىن بولغاچقا، سىرتتىن زەربە تەگكەندە ئاسان زەخىملىنىپ، پۇتنىڭ ھەرىكەت ئىقتىدارىنى يوقىتىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

پاقالچاق ئالدى ۋە سىرت تەرەپ ئاناتومىيىسى كىلىنىكىلىق مېدىتسىنا ۋە تەنتەربىيە ساغلاملىقىدا ئىنتايىن مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. بۇ رايوندىكى پاقالچاق سۆڭەك ئالدى مۇسكۇلى (Tibialis Anterior) ۋە پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى مۇسكۇللار بىزنىڭ مېڭىش جەريانىدا پۇتىمىزنى يەردىن كۆتۈرۈشىمىزگە (Dorsiflexion) ياردەم بېرىدۇ. ئەگەر بۇ مۇسكۇللارنى كونترول قىلىدىغان يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋىسى (Common Peroneal Nerve) ياكى ئۇنىڭ تارمىقى بولغان يان پاقالچاق چوڭقۇر نېرۋىسى (Deep Peroneal Nerve) زەخىملەنسە، بىماردا «پۇت ساڭگىلاپ قېلىش» (Foot Drop) ئالامىتى كۆرۈلۈپ، نورمال ماڭالماسلىق كېلىپ چىقىدۇ.

قان تومۇر سىستېمىسى جەھەتتە، پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى (Dorsalis Pedis Artery) نىڭ رولى ئىنتايىن چوڭ. بۇ ئارتېرىيە پۇتنىڭ قان ئايلىنىش ئەھۋالىنى باھالاشتىكى مۇھىم كۆرسەتكۈچ بولۇپ، دىئابېت كېسىلى بار بىمارلاردا ياكى قان تومۇر توسۇلۇش كېسەللىكلىرىدە دوختۇرلار دائىم مۇشۇ يەردىن تومۇر سوقۇشىنى تەكشۈرىدۇ. شۇنداقلا، بۇ تومۇر تاپان دۈمبە ئارتېرىيەلىرى ئارقىلىق بارماقلارنى ئوزۇقلاندۇرىدۇ.

پۇت دۈمبىسىدىكى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تىرەك بەلۋاغلىرى (Retinacula) بولسا مۇسكۇل پەيلىرىنىڭ جايىدىن چىقىپ كەتمەي، ئوققا ئوخشاش سىلىق ھەرىكەت قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ زەخىملىنىشى ياكى ياللۇغلىنىشى پۇت ئاغرىقى ۋە ھەرىكەت توسالغۇسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

بۇ ماقالىدە تونۇشتۇرۇلغان يان پاقالچاق سۆڭەك ئۇزۇن ۋە قىسقا مۇسكۇللىرى پۇتنىڭ سىرتقا ئايلىنىشىنى (Eversion) كونترول قىلىپ، ئوشۇق قايرىلىشنىڭ (Ankle sprain) ئالدىنى ئېلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ مۇسكۇللارنى كۈچەيتىش مەشىقلىرى تەنھەرىكەتچىلەر ئۈچۈن ئىنتايىن زۆرۈر.

خۇلاسىلىگەندە، پاقالچاق ۋە پۇت دۈمبىسىنىڭ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسىنى، بولۇپمۇ مۇسكۇل، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش، تاشقى كېسەللىكلەر، سۆڭەك بۆلۈمى ۋە نېرۋا بۆلۈمى دوختۇرلىرى ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى فىزىكىلىق داۋالاش ۋە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش كەسپىدىكىلەر ئۈچۈنمۇ بىخەتەر ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشنىڭ ئاساسىدۇر.