قول سۆڭەكلىرىنىڭ مۇھىملىقى ۋە قۇرۇلمىسى

قول سۆڭەكلىرى ئىنسانلارنىڭ ھاياتىدىكى ئىنتايىن مۇھىم بىر قىسىم بولۇپ، ئۇلارنىڭ ياردىمىدە بىز كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى نۇرغۇن ئىشلارنى ئورۇنلايمىز. مەسىلەن، يېزىش، تۇتۇش، كۆتۈرۈش قاتارلىقلار. قول سۆڭەكلىرىنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى بىزگە بۇ ھەرىكەتلەرنى ئەركىن ئورۇنداش ئىقتىدارىنى بېرىدۇ. بۇ ماقالىدە، بىز قول سۆڭەكلىرىنىڭ قۇرۇلمىسى، فۇنكسىيەسى ۋە ئۇلارنىڭ سالامەتلىكىنى ساقلاش توغرىسىدا تەپسىلىي توختىلىمىز.

قول سۆڭەكلىرى ھەرىكەتچانلىق بىلەن كۈچنى بىرلەشتۈرگەن مۇرەككەپ بىر سىستېما. ئۇ 27 سۆڭەكتىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، قول بىلىكىدىن بارماقلارغىچە سوزۇلغان. بۇ سۆڭەكلەر كۈندىلىك ئىشلىرىمىزنى ئورۇنداش ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئىقتىدارلارنى تەمىنلەيدۇ. ئۇلارنىڭ ھەر بىرىنىڭ ئۆزىگە خاس ئورنى ۋە رولى بار. قول سۆڭەكلىرى ھەققىدە چۈشىنىش، ئۇلارنى قانداق ئاسراش ۋە ئۇلارغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى قانداق داۋالاشقا ياردەم بېرىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

قول سۆڭەكلىرىنىڭ قۇرۇلما تەركىبلىرى:

قول سۆڭەكلىرى (The bones of the hand  手骨)
قول سۆڭەكلىرى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە ھەرىكەتچان سۆڭەك قۇرۇلمىلىرىنىڭ بىرى. ئۇ 27 سۆڭەكتىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، ئۇلار بىر-بىرىگە باغلانغان ھالدا نۇرغۇنلىغان ھەرىكەتلەرنى ئورۇنلاش ئىقتىدارى بېرىدۇ. قول سۆڭەكلىرى قول بىلىكى، ئالقان ۋە بارماقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇلار بىرلىكتە بىزنىڭ نەرسە-كېرەكلەرنى تۇتۇشىمىز، يېزىشىمىز ۋە باشقا نۇرغۇن نازۇك ھەرىكەتلەرنى ئورۇندىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ. قول سۆڭەكلىرىنىڭ ساغلاملىقى ئادەمنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇش سۈپىتىنى بەلگىلەيدىغان مۇھىم ئامىل ھېسابلىنىدۇ.

ئالقان تەرەپ كۆرۈنۈشى (Palmar View  掌面观)
قولنىڭ ئالقان تەرەپتىن قارالغان شەكلى. بۇ كۆرۈنۈش قولنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى سۆڭەكلەرنى، بولۇپمۇ ئالقان سۆڭەكلىرىنى ۋە بارماق سۆڭەكلىرىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ.

دۈمبە تەرەپ كۆرۈنۈشى (Dorsal View   背面观)
قولنىڭ دۈمبە تەرەپتىن قارالغان شەكلى. بۇ كۆرۈنۈش قولنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى سۆڭەكلەرنى، بولۇپمۇ ئالقان سۆڭەكلىرىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى ۋە بارماق سۆڭەكلىرىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.

بارماق سۆڭىكى (Phalanx   指骨)
ھەر بىر بارماقنىڭ ئۆزىگە خاس سۆڭەك قۇرۇلمىسى بولۇپ، باش بارماقتىن باشقا بارلىق بارماقلاردا ئۈچتىن، باش بارماقتا ئىككىدىن بارماق سۆڭەكلىرى بولىدۇ. بۇ سۆڭەكلەر بارماقلارنىڭ ئېگىلىش ۋە تۈزۈلۈش ھەرىكەتلىرىنى تەمىنلەيدۇ.

بارماق سۆڭەك بېشى (Head of Phalanx   指骨头)
بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ ئۇچىدىكى يۇمىلاق قىسىم بولۇپ، ئۇلارنىڭ ياندىكى سۆڭەكلەر بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ. بۇ قىسىم بارماقلارنىڭ ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

بارماق سۆڭەك تېنى (Shaft of Phalanx  指骨体)
بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئۇزۇنراق قىسىم. بۇ قىسىم بارماقنىڭ ئاساسلىق تايانچ نۇقتىسى بولۇپ، ئۇنىڭ شەكلىنى ساقلايدۇ ۋە مۇسكۇللارنىڭ بېكىتىلىش ئورنىنى تەمىنلەيدۇ.

بارماق سۆڭەك تۈۋى (Base of Phalanx   指骨底)
بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ تۆۋەنكى قىسمى بولۇپ، ياندىكى سۆڭەكلەر بىلەن تۇتۇشۇپ بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ قىسىم بارماقلارنىڭ ھەرىكىتىدە تۈرتكىلىك رول ئوينايدۇ.

بارماق سۆڭەك غالتىكى (Trochlea of Phalanx   指骨滑车)
بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ بوغۇم يۈزىدىكى تاختاي شەكلىدىكى قۇرۇلما. بۇ قۇرۇلما بارماق بوغۇملىرىنىڭ سىلىق ھەرىكەت قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

ئۇرۇقسىمان سۆڭەك (Sesamoid Bone  粒骨)
بەزى مۇسكۇل تومۇرلىرىنىڭ ئىچىدە شەكىللەنگەن كىچىك سۆڭەكلەر. ئۇلار كۈچنىڭ تارقىلىشىغا ۋە مۇسكۇللارنىڭ ئۈنۈمىنى ئاشۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

كىچىك كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك (Trapezoid Bone  小多角骨)
قول بىلىكى سۆڭەكلىرىنىڭ بىرى. ئۇ باش بارماقنىڭ ئالقان سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ ۋە باش بارماقنىڭ ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ.

باشسىمان سۆڭەك (Capitate Bone   头状骨)
قول بىلىكىدىكى ئەڭ چوڭ سۆڭەك بولۇپ، ئۇ قول بىلىكىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا جايلاشقان. بۇ سۆڭەك قولنىڭ ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك (Trapezium Bone   大多角骨)
قول بىلىكى سۆڭەكلىرىنىڭ بىرى. ئۇ باش بارماقنىڭ ئالقان سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ ۋە باش بارماقنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ.

چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەك تۈگۈنى (Tubercle of Trapezium   大多角骨结节)
چوڭ كۆپ بۇرجەكلىك سۆڭەكنىڭ ئۈستىدىكى تۈگۈن شەكلىدىكى قۇرۇلما. بۇ قىسىم بەزى باغلاملارنىڭ بېكىتىلىش ئورنى بولۇپ، قولنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

قول قىيىقسىمان سۆڭىكى (Scaphoid Bone   手舟骨)
قول بىلىكىدىكى ئەڭ چوڭ سۆڭەكلەرنىڭ بىرى. ئۇ قول بىلىكىنىڭ رادىئاتسىيە سۆڭىكى بىلەن تۇتۇشۇپ قول بىلىكى بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.

قىيىقسىمان سۆڭەك تۈگۈنى (Tubercle of Scaphoid   舟骨结节)
قول قىيىقسىمان سۆڭىكىنىڭ ئۈستىدىكى كىچىك تۈگۈن. بۇ قىسىم بەزى باغلاملارنىڭ بېكىتىلىش ئورنى بولۇپ، قول بىلىكىنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

يىراق بۇغۇم بارماق سۆڭەك ھۆررىكى (Distal Phalanx Tuberosity   远节指骨粗隆)
بارماقنىڭ ئەڭ ئاخىرقى سۆڭىكىنىڭ ئۇچىدىكى تۈگۈن شەكلىدىكى قۇرۇلما. بۇ قىسىم تىرناقنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، بارماق ئۇچىنىڭ ھېسسىياتىنى تەمىنلەيدۇ.

يىراق بوغۇم بارماق سۆڭىكى (Distal Phalanx   远节指骨)
بارماقنىڭ ئەڭ ئۇچىدىكى سۆڭەك. بۇ سۆڭەك تىرناقنى تايانچ بىلەن تەمىنلەيدۇ ۋە بارماق ئۇچىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ.

ئوتتۇرا بوغۇم بارماق سۆڭىكى (Middle Phalanx  中节指骨)
باش بارماقتىن باشقا بارلىق بارماقلاردىكى ئوتتۇرىدىكى سۆڭەك. بۇ سۆڭەك بارماقنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئېگىلىش ھەرىكىتىنى تەمىنلەيدۇ.

يېقىن بوغۇم بارماق سۆڭىكى (Proximal Phalanx / 近节指骨)
بارماقنىڭ ئالقان سۆڭەكلىرى بىلەن تۇتۇشقان تۇنجى سۆڭەك. بۇ سۆڭەك بارماقنىڭ ئالدىنقى قىسمىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ.

Ⅴ- ئالقان سۆڭىكى   ( Ⅴ 掌骨 5th metacarpal bone )
ئالقان رايونىدىكى بەش سۆڭەك. بۇ سۆڭەكلەر بارماق سۆڭەكلىرى بىلەن قول بىلىكى سۆڭەكلىرىنى باغلايدۇ. ئۇلار قولنىڭ كۈچ ۋە ھەرىكەت ئىقتىدارىنى تەمىنلەيدۇ.

ئالقان سۆڭەك بېشى ( 掌骨头  Head of Metacarpal)
ھەربىر ئالقان سۆڭىكىنىڭ بارماق تەرەپكە جايلاشقان ئۇچى بولۇپ، يېقىن بوغۇم بارماق سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ قىسىم بوغۇمنىڭ ھەرىكەتچانلىقىغا ياردەم بېرىدۇ.

ئالقان سۆڭەك تېنى ( 掌骨体   Shaft of Metacarpal)
ھەربىر ئالقان سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرا قىسمى بولۇپ، سۆڭەكنىڭ ئۇزۇنلۇقىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ قولنىڭ تۈزۈلۈشىنى قوللايدۇ.

ئالقان سۆڭەك تۈۋى ( 掌骨底  Base of Metacarpal) 
ھەربىر ئالقان سۆڭىكىنىڭ بىلەك تەرەپكە جايلاشقان قىسمى بولۇپ، بىلەك سۆڭەكلىرى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ قولنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

ئىلمەك سۆڭەك ئىلمىكى (Hamulus of Hamate Bone   钩骨钩)
ئىلمەك سۆڭەكنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى چىقىپ تۇرغان قىسىم. بۇ قىسىم بىلەك قان تومۇرىنى قوغدايدۇ ۋە بىلەكنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

ئىلمەك سۆڭەك (Hamate Bone   钩骨)
قول بىلىكىدىكى سۆڭەكلەرنىڭ بىرى. ئۇ كىچىك بارماق ۋە تۆتىنچى بارماق بىلەن تۇتۇشۇپ قول بىلىكىنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

پۇرچاقسىمان سۆڭەك (Pisiform Bone  豌豆骨)
قول بىلىكىدىكى ئەڭ كىچىك سۆڭەك بولۇپ، ئۇ ئۈچبۇرجەك سۆڭىكىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان. بۇ سۆڭەك بىلەكنىڭ يان تەرىپىنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ.

ئۈچبۇرجەك سۆڭەك (Triquetrum Bone  三角骨)
قول بىلىكىدىكى سۆڭەكلەرنىڭ بىرى. ئۇ قول بىلىكىنىڭ بىلەك سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ.

ئايسىمان سۆڭەك (Lunate Bone / 月骨)
قول بىلىكىدىكى ئەڭ چوڭ سۆڭەكلەرنىڭ بىرى. ئۇ قول بىلىكىنىڭ يان بىلەك سۆڭىكى بىلەن تۇتۇشۇپ قول بىلىكى بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.

قول سۆڭەكلىرىنىڭ ئومۇمىي ئەھمىيىتى ۋە ئاسراش ئۇسۇللىرى

قول سۆڭەكلىرى ئىنسانلارنىڭ ھاياتىدا ھەرىكەت ۋە فۇنكسىيە جەھەتتىن ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى بىزگە نۇرغۇنلىغان نازۇك ۋە كۈچلۈك ھەرىكەتلەرنى ئورۇنداش ئىقتىدارى بېرىدۇ. بۇ سۆڭەكلەرنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن بىر قانچە مۇھىم ئامىللارغا دىققەت قىلىش كېرەك.

• تۇغرا ئوزۇقلىنىش: سۆڭەكلەرنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن كالتسىي، D ۋىتامىنى ۋە فوسفورغا باي يېمەكلىكلەرنى ئىستېمال قىلىش ئىنتايىن مۇھىم. سۈت مەھسۇلاتلىرى، يېشىل كۆكتاتلار، بېلىق ۋە تۇخۇم قاتارلىقلار سۆڭەك ساغلاملىقىنى قوللايدۇ.
• پائال مەشىق: قول سۆڭەكلىرى ۋە بوغۇملىرىنى كۈچلەندۈرۈش ئۈچۈن دائىملىق مەشىقلەرنى قىلىش كېرەك. قولنى ئېگىش، تۈزلەش، ئايلاندۇرۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەر سۆڭەكلەرنىڭ چىدامچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ.
• يارىلىنىشتىن ساقلىنىش: تەنتەربىيە پائالىيەتلىرى ياكى خەتەرلىك خىزمەتلەر بىلەن شۇغۇللانغاندا قوغدىنىش ئەسۋابلىرىنى ئىشلىتىش ئارقىلىق قول سۆڭەكلىرىنى يارىلىنىشتىن ساقلاش كېرەك. يىقىلىش ۋە زەربىدىن ساقلىنىش قول سۆڭەكلىرىنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
• سۆڭەك كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش: ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ سۆڭەك شالاڭلىشىش (osteoporosis) قاتارلىق كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇش خەۋپى ئاشىدۇ. بۇ كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئۈچۈن داۋاملىق تەكشۈرتۈپ تۇرۇش ۋە دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە داۋالىنىش كېرەك.
• قولنىڭ مۇقىملىقى: قول سۆڭەكلىرىنىڭ ئۆز-ئارا مۇناسىۋىتى ۋە باغلاملىرىنىڭ كۈچلۈك بولۇشى قولنىڭ مۇقىملىقىنى تەمىنلەيدۇ. مۇسكۇللارنىڭ ئاجىزلىشىشى ياكى باغلاملارنىڭ يارىلىنىشى قولنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ.
• ئىنسان فىزىئولوگىيسىگە ماس كېلىدىغان مۇھىت ( Ergonomic environment ): ئىشخانىدا ياكى ئۆيدە قولنى توغرا ئىشلىتىش، كومپيۇتېر كۇنۇپكىسىنى باسقاندا توغرا ئورۇنلاشتۇرۇش قاتارلىقلار قول سۆڭەكلىرىنىڭ زىيادە يۈكلىنىشىنى ئازايتىپ، ئۇلارنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

قول سۆڭەكلىرى ئىنسانلارنىڭ تۇرمۇشىدىكى ئىنتايىن مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى. ئۇلارنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن تۇغرا ئوزۇقلىنىش، پائال مەشىق قىلىش، يارىلىنىشتىن ساقلىنىش ۋە دائىملىق تەكشۈرتۈش قاتارلىقلارغا دىققەت قىلىش كېرەك. بۇلار ئارقىلىق بىز قول سۆڭەكلىرىمىزنى ئۇزۇن مۇددەت ساغلام ساقلاپ، كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزنى راھەت ۋە ئۈنۈملۈك ئۆتكۈزەلەيمىز.