قورساق يۇقارىقى قىسىم ئورگانلىرى ۋە قورساق بوشلۇق ئارتېرىيىلىرى ئاناتومىيىسى

قورساق بوشلۇقىنىڭ يۇقىرىقى قىسمى ئىنسان بەدىنىدىكى ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ ئەڭ مۇرەككەپ ۋە مۇھىم رايونى ھېسابلىنىدۇ. بۇ رايوندا ئاشقازان، جىگەر، تال، ئۆت خالتىسى ۋە ئاشقازان ئاستى بېزى قاتارلىق ھاياتلىق ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان ئەزالار جايلاشقان. بۇ ئەزالارنىڭ نورمال خىزمەت قىلىشى ئۈچۈن، ئۇلارنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدىغان مول قان تومۇر تورى مەۋجۇت بولۇپ، بۇ تومۇرلارنىڭ كۆپىنچىسى قورساق ئائورتىسىدىن ئايرىلىپ چىققان «قورساق بوشلۇق غولى» (Celiac Trunk) دىن باشلىنىدۇ.

بۇ ئاناتومىيىلىك رايوننى چۈشىنىش تاشقى كېسەللىكلەر ئوپېراتسىيىسى، بولۇپمۇ ئاشقازان راكىنى كېسىش، جىگەر ئالماشتۇرۇش ۋە ئۆت خالتىسىنى ئېلىۋېتىش قاتارلىق ئوپېراتسىيەلەر ئۈچۈن ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن قان تومۇرلارنىڭ تارقىلىشى، بولۇپمۇ ئاشقازاننىڭ كىچىك ۋە چوڭ ئەگمىسىنى بويلاپ ماڭغان ئارتېرىيەلەرنىڭ ئۆزئارا تۇتىشىشى (ئاناستوموزى)، جىگەر ۋە تالنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى كىلىنىكىلىق دىئاگنوز ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى:

1. ئاشقازان سول ئارتېرىيە ( Left Gastric Artery / 胃左动脉 )
   بىۋاسىتە قورساق بوشلۇق غولىدىن چىقىدىغان ئەڭ كىچىك شاخ بولۇپ، ئاشقازاننىڭ كىچىك ئەگمىسىنى بويلاپ سولدىن ئوڭغا قاراپ ماڭىدۇ. ئۇ ئاشقازاننىڭ يۇقىرىقى قىسمىنى ۋە قىزىلئۆڭگەچنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
2. قورساق بوشلۇق غولى ( Celiac Trunk / 腹腔干 )
   قورساق ئائورتىسىدىن چىقىدىغان بىرىنچى ۋە ئەڭ چوڭ يەككە تارماق بولۇپ، ئۇ ئاشقازان، جىگەر ۋە تالنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق مەنبەدۇر. ئۇ ئىنتايىن قىسقا ۋە توم بولۇپ، ئادەتتە ئاشقازان سول ئارتېرىيىسى، جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسى ۋە تال ئارتېرىيىسىدىن ئىبارەت ئۈچ چوڭ شاخقا بۆلۈنىدۇ.
3. جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيە ( Common Hepatic Artery / 肝总动脉 )
   قورساق بوشلۇق غولىدىن چىقىپ ئوڭ تەرەپكە قاراپ ماڭىدىغان ئارتېرىيە بولۇپ، جىگەر، ئاشقازان، ئون ئىككى بارماق ئۈچەي ۋە ئاشقازان ئاستى بېزىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسىنى چىقارغاندىن كېيىن، جىگەر خاس ئارتېرىيىسى دەپ ئاتىلىدۇ.
4. ئاشقازان ( Stomach / 胃 )
   غىزا يېگەندىن كېيىنكى ھەزىم قىلىش جەريانىدىكى مۇھىم ئەزا بولۇپ، J ھەرىپى شەكلىدە قورساقنىڭ يۇقىرىقى سول تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ناھايىتى مول بولۇپ، ئەتراپىدىكى بارلىق ئارتېرىيەلەردىن شاخچىلارنى قوبۇل قىلىدۇ.
5. ئائورتا قورساق قىسمى ( Abdominal Aorta / 主动脉腹部 )
   يۈرەكتىن كەلگەن ئەڭ چوڭ ئارتېرىيە تومۇرىنىڭ قورساق بوشلۇقىدىكى قىسمى بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئالدى سول تەرىپىدە جايلاشقان. ئۇ پۈتكۈل قورساق ئەزالىرىنى ۋە بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان غول تومۇردۇر.
6. تال ( Spleen / 脾 )
   قورساقنىڭ سول يۇقىرىقى قىسمىدا جايلاشقان لىمفا ئەزاسى بولۇپ، قاننى سۈزۈش ۋە ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ تال ئارتېرىيىسى ئارقىلىق مول قان بىلەن تەمىنلىنىدۇ.
7. ئاشقازان چاۋا سول ئارتېرىيە ( Left Gastroepiploic Artery / 胃网膜左动脉 )
   تال ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ چىقىپ، ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىنى بويلاپ سولدىن ئوڭغا ماڭىدۇ. ئۇ ئاشقازان ۋە چوڭ چاۋانى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
8. تال ئارتېرىيە ( Splenic Artery / 脾动脉 )
   قورساق بوشلۇق غولىنىڭ ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ ئەگرى-بۈگرى شېخى بولۇپ، ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ ئۈستىدىن سول تەرەپكە قاراپ مېڭىپ تالغا كىرىدۇ. ئۇ يول بويى ئاشقازان ئاستى بېزىگە نۇرغۇن شاخچىلارنى بېرىدۇ.
9. ئاشقازان ئاستى بېزى ( Pancreas / 胰 )
   ئاشقازاننىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان بەزسىمان ئەزا بولۇپ، ھەزىم قىلىش فېرمېنتلىرى ۋە ئىنسۇلىن ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ. ئۇنىڭ بېشى ئون ئىككى بارماق ئۈچەي تەرىپىدىن ئورالغان، قۇيرۇقى تالغا تۇتاشقان بولىدۇ.
10. چوڭ چاۋا ( Greater Omentum / 大网膜 )
    ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىدىن ساڭگىلاپ چۈشكەن، ماي توقۇلمىلىرىغا باي پەردە قۇرۇلمىسى بولۇپ، قورساق ئەزالىرىنى قوغداش ۋە ئىممۇنىتېت رولى بار. ئۇنىڭ ئىچىدە ئاشقازان چاۋا ئارتېرىيەلىرى تورلىشىپ جايلاشقان.
11. ئاشقازان چاۋا ئوڭ ئارتېرىيە ( Right Gastroepiploic Artery / 胃网膜右动脉 )
    ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ چىقىپ، ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىنى بويلاپ ئوڭدىن سولغا ماڭىدۇ. ئۇ ئاشقازان چاۋا سول ئارتېرىيىسى بىلەن ئۇچرىشىپ (ئاناستوموز قىلىپ) ئاشقازان ئاستى قان تومۇر ئەگمىسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
12. ئاشقازان ئوڭ ئارتېرىيە ( Right Gastric Artery / 胃右动脉 )
    ئادەتتە جىگەر خاس ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، ئاشقازاننىڭ كىچىك ئەگمىسىنى بويلاپ ئوڭدىن سولغا ماڭىدۇ. ئۇ ئاشقازان سول ئارتېرىيىسى بىلەن بىرلىشىپ كىچىك ئەگمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
13. ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى ( Gastroduodenal Artery / 胃十二指肠动脉 )
    جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسىدىن تۆۋەنگە قاراپ شاخلىنىپ چىقىدىغان تومۇر بولۇپ، ئاشقازاننىڭ چىقىش ئېغىزى (پىلور) ۋە ئون ئىككى بارماق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ بۇزۇلۇشى ئاشقازان ئون ئىككى بارماق ئۈچەي يارىسى قاناشلىرىنىڭ ئاساسلىق سەۋەبىدۇر.
14. ئۆت ئومۇمىي نەيچىسى ( Common Bile Duct / 胆总管 )
    جىگەر ئومۇمىي نەيچىسى بىلەن ئۆت خالتا نەيچىسىنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولغان بولۇپ، ئۆت سۇيۇقلۇقىنى ئون ئىككى بارماق ئۈچەيگە توشۇيدۇ.
15. قاپقا ۋىناسى ( Portal Vein / 门静脉 )
    ھەزىم قىلىش يوللىرى، تال ۋە ئاشقازان ئاستى بېزىدىن كەلگەن قانلارنى يىغىپ جىگەرگە ئېلىپ كىرىدىغان يوغان ۋىنا. ئۇ جىگەرنىڭ ئىقتىدارى ۋە ماددا ئالمىشىشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
16. ئۆت خالتا نەيچىسى ( Cystic Duct / 胆囊管 )
    ئۆت خالتىسى بىلەن جىگەر ئومۇمىي نەيچىسىنى تۇتاشتۇرىدىغان نەيچە بولۇپ، ئۆت سۇيۇقلۇقىنىڭ ئۆت خالتىسىغا كىرىپ-چىقىشىنى كونترول قىلىدۇ.
17. ئۆت خالتا ئارتېرىيىسى ( Cystic Artery / 胆囊动脉 )
    ئادەتتە جىگەر خاس ئارتېرىيىسىنىڭ ئوڭ شېخىدىن چىقىپ ئۆت خالتىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۆت خالتىسىنى ئېلىۋېتىش ئوپېراتسىيىسىدە بۇ تومۇرنى توغرا تېپىش ۋە باغلاش ئاچقۇچلۇق قەدەم ھېسابلىنىدۇ.
18. ئۆت خالتىسى ( Gallbladder / 胆囊 )
    جىگەرنىڭ ئاستى تەرىپىگە جايلاشقان نەشپۈتسىمان خالتا بولۇپ، جىگەردىن ئاجرىلىپ چىققان ئۆت سۇيۇقلۇقىنى ساقلاش ۋە قويۇلدۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.
19. جىگەر يۇمىلاق تارىمۇشى ( Round Ligament of Liver / 肝圆韧带 )
    جىگەرنىڭ ئالدى قىسمىدىكى تارىمۇش بولۇپ، تۆرەلمە دەۋرىدىكى كىندىك ۋىناسىنىڭ قالدۇقى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ جىگەرنى قورساق ئالدى دىۋارىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ.
20. جىگەر ئومۇمىي نەيچىسى ( Common Hepatic Duct / 肝总管 )
    جىگەرنىڭ ئوڭ ۋە سول تەرىپىدىن كەلگەن ئۆت نەيچىلىرىنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇ جىگەردىن ئۆت سۇيۇقلۇقىنى سىرتقا ئېلىپ چىقىدۇ.
21. جىگەر خاس ئارتېرىيىسى سول شېخى ( Left Branch of Proper Hepatic Artery / 肝固有动脉左支 )
    جىگەر خاس ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ جىگەرنىڭ سول بۆلىكىگە (Left Lobe) كىرىدىغان تومۇر بولۇپ، شۇ قىسىمنى ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
22. جىگەر خاس ئارتېرىيىسى ئوڭ شېخى ( Right Branch of Proper Hepatic Artery / 肝固有动脉右支 )
    جىگەر خاس ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ جىگەرنىڭ ئوڭ بۆلىكىگە (Right Lobe) كىرىدۇ. كۆپىنچە ھاللاردا ئۆت خالتا ئارتېرىيىسى مۇشۇ شاختىن چىقىدۇ.
23. جىگەر خاس ئارتېرىيىسى ( Proper Hepatic Artery / 肝固有动脉 )
    جىگەر ئومۇمىي ئارتېرىيىسىنىڭ داۋامى بولۇپ، ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى شاخلىنىپ كەتكەندىن كېيىنكى قىسمى شۇنداق ئاتىلىدۇ. ئۇ يۇقىرىغا ئۆرلەپ جىگەر دەرۋازىسىغا كىرىدۇ.
24. تۆۋەنكى كاۋاك ۋىناسى ( Inferior Vena Cava / 下腔静脉 )
    بەدەننىڭ دىئافراگمىدىن تۆۋەن قىسمىدىكى بارلىق قايتما قاننى يىغىپ يۈرەكنىڭ ئوڭ دەرىچىسىگە قۇيىدىغان ئەڭ چوڭ ۋىنا تومۇرى. ئۇ جىگەرنىڭ ئارقا تەرىپى بىلەن زىچ يېپىشىپ تۇرىدۇ.

قورساق بوشلۇق ئارتېرىيە سىستېمىسىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە ئاناتومىيىلىك ئەھمىيىتى

قورساق بوشلۇق غولى ۋە ئۇنىڭ شاخلىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى كىلىنىكىلىق مېدىتسىنادا، بولۇپمۇ ئاشقازان-ئۈچەي تاشقى كېسەللىكلىرىدە ئىنتايىن مۇھىم. بىرىنچىدىن، ئاشقازاننىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى «تۆت چوڭ ئارتېرىيە» (ئاشقازان سول ۋە ئوڭ ئارتېرىيەلىرى، ئاشقازان چاۋا سول ۋە ئوڭ ئارتېرىيەلىرى) ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. بۇ تومۇرلار ئاشقازاننىڭ كىچىك ۋە چوڭ ئەگمىلىرىدە بىر-بىرى بىلەن تۇتىشىپ، مۇكەممەل بىر قان ئايلىنىش ھالقىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ خىل مول قان تەمىناتى ئاشقازان ئوپېراتسىيىسىدىن كېيىنكى جاراھەتنىڭ تېز ساقىيىشىغا پايدىلىق، ئەمما ئاشقازان راكىنى تازىلاش ئوپېراتسىيىسىدە بۇ تومۇرلارنىڭ ھەممىسىنى ئېنىق ئۈزۈش ۋە ئەتراپىدىكى لىمفا تۈگۈنلىرىنى تازىلاش تەلەپ قىلىنىدۇ.

ئىككىنچىدىن، ئۆت خالتىسى ئوپېراتسىيىسىدە (Cholecystectomy) «كالوت ئۈچ بۇرجىكى» (Calot’s Triangle) نى پەرقلەندۈرۈش ھاياتلىققا مۇناسىۋەتلىك مەسىلە. بۇ ئۈچ بۇرجەك ئۆت خالتا نەيچىسى، جىگەر ئومۇمىي نەيچىسى ۋە جىگەرنىڭ ئاستىنقى قىرلىرىدىن تەشكىل تاپىدۇ. ئۆت خالتا ئارتېرىيىسى ئادەتتە مۇشۇ ئۈچ بۇرجەك ئىچىدىن ئۆتىدۇ. ئەگەر ئاناتومىيىلىك ئورۇن ئېنىق بولمىسا، جىگەر خاس ئارتېرىيىسى ياكى ئۆت يوللىرى خاتا زەخىملىنىپ، ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

ئۈچىنچىدىن، ئاشقازان 12 بارماق ئۈچەي ئارتېرىيىسىنىڭ ئورنى ئالاھىدە بولۇپ، ئۇ ئون ئىككى بارماق ئۈچەي شارچىسىنىڭ (Bulb) ئارقا تەرىپىدىن ئۆتىدۇ. ئاستا خاراكتېرلىك ئون ئىككى بارماق ئۈچەي يارىسى ئېغىرلىشىپ ئارقا تامنى تېشىۋەتكەندە، دەل مۇشۇ ئارتېرىيەنى چىرىتىپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان زور مىقداردا قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

تۆتىنچىدىن، جىگەرنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى قوش مەنبەلىك بولۇپ، قاپقا ۋىناسى ئوزۇقلۇققا مول قاننى (%75)، جىگەر خاس ئارتېرىيىسى بولسا ئوكسىگېنغا مول قاننى (%25) تەمىنلەيدۇ. بۇ ئىككى تومۇر ۋە ئۆت نەيچىسى جىگەر دەرۋازىسىدا «گىلىسسون غىلىپى» (Glisson’s capsule) ئىچىدە بىللە يۈرىدۇ. جىگەر ئوپېراتسىيىسىدە بۇ «ئۈچلىك قۇرۇلما» نى كونترول قىلىش قاناشنى توختىتىشنىڭ ئاچقۇچىدۇر.

خۇلاسىلىگەندە، بۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگەن قورساق يۇقىرىقى قىسىم ئورگانلىرى ۋە ئۇلارنىڭ قان تومۇرلىرى ئىنسان بەدىنىدىكى مېتابولىزم زاۋۇتلىرىنىڭ ئېنېرگىيە يەتكۈزۈش تۇرۇبىلىرىدۇر. ئۇلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئۆزگىرىشلىرى كۆپ ئۇچرايدىغان بولغاچقا، ھەر بىر تومۇرنىڭ يۈرۈشۈش يۆنىلىشىنى ئېنىق بىلىش بىخەتەر داۋالاشنىڭ ئاساسىدۇر.