ۋالىبول

ۋالىبول: ساغلاملىق، ھەمكارلىق ۋە ھاياتىي كۈچنىڭ مۇكەممەل بىرىكىشى

ۋالىبول، يۇمىلاق توپ ئويۇنى بولۇپ ، دۇنيا مىقياسىدا ئومۇملاشقان، ئىككى كوماندا تورنىڭ ئىككى تەرىپىدە قارشىلىشىپ ئوينايدىغان كوللېكتىپ تەنھەرىكەت تۈرىدۇر. ئۇ پەقەت رىقابەت ۋە كۆڭۈل ئېچىش خاراكتېرىگە ئىگە بولۇپلا قالماي، بەدەن ساغلاملىقىنى ئومۇميۈزلۈك ياخشىلايدىغان، روھنى كۆتۈرىدىغان مۇھىم پائالىيەتلەرنىڭ بىرى سانىلىدۇ. بۇ تەنھەرىكەت تۈرى ھەرىكەتنىڭ تېزلىكى، چاققانلىقى، كۈچ ۋە ئىستراتېگىيەنى ئۆزىدە مۇجەسسەملىگەن بولۇپ، ھەر قانداق ياشتىكى كىشىلەرنىڭ قاتنىشىشىغا ماس كېلىدۇ.

ۋولىبول دىگەن نىمە؟

ۋالىبول بولسا ئىككى كوماندا بىر تور بىلەن ئايرىلىپ، يۇمىلاق توپنى ئاساسلىقى قول بىلەن ئۇرۇپ ئوينايدىغان كوللېكتىپ تەنھەرىكەت تۈرىدۇر. بۇ ئويۇننىڭ مەقسىتى توپنى تورنىڭ ئۈستىدىن ئاشۇرۇپ، قارشى تەرەپنىڭ مەيدانىغا چۈشۈرۈش ئارقىلىق نومۇر ئېلىش ۋە شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا ئۆز مەيدانىنى قوغداپ، توپنىڭ يەرگە تېگىپ كېتىشىدىن ساقلىنىشتىن ئىبارەت. توپچىلار توپ بېرىش، پاس بېرىش، تەڭشەش ۋە ھۇجۇم قىلىش قاتارلىق تېخنىكىلىق ھەرىكەتلەر ئارقىلىق ئۆزئارا ماسلىشىپ، ھەم ھۇجۇم قىلىدۇ، ھەم مۇداپىئە كۆرسىتىدۇ. ئۇ چاققانلىق، كۈچ، ئىستراتېگىيە ۋە كوماندا ھەمكارلىقىنى ئۆزىدە مۇجەسسەملىگەن جەلپكار بىر تەنھەرىكەت ھېسابلىنىدۇ.

ئۇيغۇرچە / Uyghurche : ۋالىبول
ئىنگىلىزچە / English : Volleyball
تۈركچە / Türkçe : Voleybol
خەنزۇچە / 汉语 : 排球

ۋالىبولنىڭ كېلىپ چىقىشى ۋە تارىخى

ۋالىبول تەنھەرىكىتى 1895-يىلى ئامېرىكىنىڭ ماسساچۇسېتس شىتاتىدا ۋىليام گ. مورگان تەرىپىدىن كەشىپ قىلىنغان. ئەسلىدە بۇ ئويۇن «Mintonette» دەپ ئاتالغان بولۇپ، ۋاسكېتبول، ۋاسكىتبول، تېننىس توپ ۋە ھېندىبول قاتارلىق تەنھەرىكەت تۈرلىرىنىڭ ئالاھىدىلىكلىرىنى ئۆزىگە مۇجەسسەملەشتۈرۈشنى مەقسەت قىلغان. كېيىنچە، توپنى ئاساسلىقى ھاۋادا ئۇرۇپ ئويناش ئالاھىدىلىكىگە ئاساسەن، ئۇنىڭ نامى «ۋالىبول» (Volleyball) غا ئۆزگەرتىلگەن. 1964-يىلى توكيو ئولىمپىك تەنھەرىكەت يىغىنىدا رەسمىي مۇسابىقە تۈرىگە كىرگۈزۈلگەندىن بۇيان، ۋالىبولنىڭ تەرەققىياتى تېزلەپ، دۇنيادىكى ئەڭ ئالقىشقا ئېرىشكەن تەنھەرىكەت تۈرلىرىنىڭ بىرىگە ئايلاندى.

ئويۇن قائىدىسى ۋە ئاساسىي ئۇقۇملار

• مەقسەت: كوماندىلار تورنىڭ ئۈستىدىن توپنى قارشى تەرەپنىڭ مەيدانىغا چۈشۈرۈش ئارقىلىق نومۇر ئېلىشنى مەقسەت قىلىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، قارشى تەرەپنىڭ ھۇجۇمىدىن مۇداپىئەلىنىپ، توپنىڭ ئۆز مەيدانىغا چۈشۈپ كېتىشىدىن ساقلىنىدۇ.
• كوماندا ۋە ئورۇن: ھەر بىر كوماندا ئالتە نەپەر ئاساسلىق ئەزادىن تەشكىل تاپىدۇ. توپ ئۇرۇش ھوقۇقى ئالماشقاندا، ئوينىغۇچىلار سائەت يۆنىلىشى بويىچە ئورۇن ئالماشتۇرىدۇ. بۇ ھەممە ئەزانىڭ ھۇجۇم ۋە مۇداپىئەگە قاتنىشىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• نومۇر ئېلىش: توپ قارشى تەرەپ مەيدانىنىڭ ئىچىگە چۈشسە، قارشى تەرەپ قائىدىگە خىلاپلىق قىلسا ياكى توپنى مەيدان سىرتىغا چىقىرىۋەتسە، نومۇر ئېلىنىدۇ. ئادەتتە بىر مەيدان مۇسابىقە 25 نومۇرغا يەتكەندە ئاخىرلىشىدۇ، ھەمدە ئىككى نومۇر پەرقى بولۇشى شەرت. مۇسابىقە كۆپىنچە بەش مەيداننىڭ ئۈچىدە ياكى ئۈچ مەيداننىڭ ئىككىسىدە غەلىبە قىلىش سىستېمىسى بويىچە ئېلىپ بېرىلىدۇ.
• توپقا تېگىش: ھەر بىر كوماندا توپنى قارشى تەرەپكە ئۆتكۈزۈشتىن بۇرۇن، كۆپ بولغاندا ئۈچ قېتىم پاس بېرەلەيدۇ. بىر ئادەم توپقا ئۇدا ئىككى قېتىم تېگىشكە بولمايدۇ (تور توسۇش بۇنىڭ سىرتىدا).

توپ ۋە مەيدان ئۆلچىمى

ۋالىبول توپىنىڭ ئۆلچىمى:

• شەكلى: شار شەكىللىك.
• ماتېرىيالى: ئەسلى خۇرۇم ياكى بىرىكمە خۇرۇمدىن ياسالغان، ئىچىدە كاۋچۇك پوقىنى بار.
• ئايلانمىسى: 65-67 سانتىمېتىر (cm).
• ئېغىرلىقى: 260-280 گرام (g).
• ئىچكى بېسىمى: 0.30 دىن 0.325 كىلوگرام/كۋادرات سانتىمېتىرغىچە ( kg/cm ²).

مۇسابىقە مەيدانىنىڭ تۈزۈلۈشى ۋە ئۆلچىمى:

• ئومۇمىي مەيدان: ئۇزۇنلۇقى 18 مېتىر، كەڭلىكى 9 مېتىر بولغان تىك تۆتبۇلۇڭ.
• ئوتتۇرا سىزىق: مەيداننى ئىككى باراۋەر (9m x 9m) قىسىمغا ئايرىيدۇ.
• ھۇجۇم سىزىقى: ئوتتۇرا سىزىقتىن 3 مېتىر يىراقلىقتا، ھەر ئىككى مەيداندا بىر-بىردىن سىزىلىدۇ. ئارقا سەپتىكى توپچىلار بۇ سىزىقنىڭ ئالدىغا ئۆتۈپ ھۇجۇم قىلالمايدۇ.
• تور:
  • ئەرلەر مۇسابىقىسىدە: تورنىڭ يەر يۈزىدىن ئېگىزلىكى 2.43 مېتىر.
  • ئاياللار مۇسابىقىسىدە: تورنىڭ يەر يۈزىدىن ئېگىزلىكى 2.24 مېتىر.
  • تورنىڭ ئۇزۇنلۇقى 9.5 دىن 10 مېتىرغىچە، كەڭلىكى 1 مېتىر بولىدۇ.

نومۇر ھېسابلاش ۋە جازالاش

ھازىرقى زامان ۋالىبولىدا «ھەر توپتا نومۇر ئېلىش» (Rally Point System) قائىدىسى قوللىنىلىدۇ. يەنى، قايسى تەرەپ بىر توپ ئۇرۇشتا غەلىبە قىلسا، شۇ تەرەپ بىر نومۇر ئالىدۇ، مەيلى ئۇ توپ بەرگەن تەرەپ بولسۇن ياكى قوبۇل قىلغان تەرەپ بولسۇن.

نومۇر ئېلىش ئەھۋاللىرى:

• توپ قارشى تەرەپ مەيدانىنىڭ سىزىقى ئىچىگە چۈشسە.
• قارشى تەرەپ توپنى مەيدان سىرتىغا چىقىرىۋەتسە.
• قارشى تەرەپ قائىدىگە خىلاپلىق قىلسا (جازالاشقا سەۋەب بولىدىغان ھەرىكەت).

جازالاش (قائىدىگە خىلاپلىق قىلىش):

تۆۋەندىكى ئەھۋاللار كۆرۈلسە، قائىدىگە خىلاپلىق ھېسابلىنىپ، قارشى تەرەپكە بىر نومۇر بېرىلىدۇ:

• تۆت قېتىم تېگىش: بىر كوماندا توپنى قارشى تەرەپكە ئۆتكۈزۈشتىن بۇرۇن تۆت قېتىم ياكى ئۇنىڭدىن كۆپ توپقا تەگسە.
• قوش ئۇرۇش (Double Contact): بىر توپچى توپقا ئۇدا ئىككى قېتىم تەگسە (تور توسۇش بۇنىڭ سىرتىدا).
• توپنى تۇتۇۋېلىش ياكى ئېتىش: توپچى توپنى ئۇرماي، تۇتۇۋالسا ياكى ئاتسا.
• تورغا تېگىش: ئويۇن جەريانىدا ھەر قانداق توپچىنىڭ بەدىنى تورغا تەگسە.
• سىزىق بېسىش: توپ بېرىۋاتقاندا ئارقا سىزىقنى بېسىۋالسا، ياكى ئارقا سەپتىكى توپچى ھۇجۇم قىلغاندا ھۇجۇم سىزىقىنى بېسىۋالسا.
• ئوتتۇرا سىزىقتىن ئۆتۈش: توپچىنىڭ پۇتى پۈتۈنلەي قارشى تەرەپ مەيدانىغا ئۆتۈپ كەتسە.

ۋالىبولنىڭ ئاساسىي تېخنىكىلىرى

ۋالىبول ماھارىتىنى ئىگىلەش ئۈچۈن بىر قانچە نۇقتىلىق تېخنىكىنى پىششىق بىلىش كېرەك. بۇ تېخنىكىلار ھۇجۇم ۋە مۇداپىئەنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ.

1. توپ بېرىش (Serve): ئويۇننى باشلايدىغان تۇنجى ھەرىكەت. توپ بەرگۈچى ئارقا سىزىقنىڭ سىرتىدا تۇرۇپ، توپنى تورنىڭ ئۈستىدىن قارشى تەرەپ مەيدانىغا ئۆتكۈزىدۇ. ئۇنىڭ ئاستىن، ياندىن ۋە ئۈستۈن سەكرەپ ئۇرۇپ بېرىش قاتارلىق تۈرلىرى بار. ياخشى بېرىلگەن توپ بىۋاسىتە نومۇر ئېلىشقا ياكى قارشى تەرەپنىڭ ھۇجۇمىنى قالايمىقانلاشتۇرۇشقا سەۋەب بولىدۇ.
2. پاس بېرىش / ئاستىن پاس (Passing / Bump): بۇ قارشى تەرەپتىن كەلگەن توپنى (بولۇپمۇ ھۇجۇم توپى ياكى بېرىلگەن توپنى) قوبۇل قىلىدىغان ئاساسلىق مۇداپىئە تېخنىكىسى. ئادەتتە ئىككى قولنى تۇتاشتۇرۇپ، بىلەك بىلەن توپنىڭ ئاستىغا ئۇرۇپ، توپنى پاسچىغا مۇقىم ئېتىپ بېرىش مەقسەت قىلىنىدۇ.
3. تەڭشەپ بېرىش (Setting): بۇ ھۇجۇم قىلىش ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئىككىنچى پاس. پاسچى (Setter) قوبۇل قىلىنغان توپنى بارماق ئۇچى بىلەن يۇمشاق كۆتۈرۈپ، ھۇجۇمچىغا (Attacker) ئۇرۇش ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق ئېگىزلىك ۋە ئورۇنغا تەييارلاپ بېرىدۇ. بۇ كوماندا ھۇجۇمىنىڭ سۈپىتىنى بەلگىلەيدىغان ئىنتايىن نازۇك تېخنىكا.
4. ھۇجۇم قىلىش / ئۇرۇش (Spiking / Attack): بۇ نومۇر ئېلىشنىڭ ئەڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇلى. ھۇجۇمچى پاسچى تەڭشەپ بەرگەن توپقا قاراپ يۈگۈرۈپ كېلىپ، بار كۈچى بىلەن سەكرەپ، توپنى تورنىڭ ئۈستىدىن قارشى تەرەپ مەيدانىغا قاتتىق ئۇرۇپ چۈشۈرىدۇ.
5. تور توسۇش (Blocking): بۇ قارشى تەرەپنىڭ ھۇجۇمىنى بىۋاسىتە تور ئالدىدا توسۇپ قايتۇرىدىغان مۇداپىئە تېخنىكىسى. بىر ياكى بىر قانچە ئالدىنقى سەپتىكى توپچى بىرلا ۋاقىتتا سەكرەپ، قولىنى تورنىڭ ئۈستىگە سوزۇپ، توپنىڭ ئۆتۈشىگە توسقۇنلۇق قىلىدۇ. ياخشى توسۇلغان تور بىۋاسىتە نومۇر ئېلىشقا ياكى ھۇجۇمنىڭ شىددىتىنى ئاجىزلىتىشقا ياردەم بېرىدۇ.
6. قۇتقۇزۇش (Digging): قارشى تەرەپ قاتتىق ئۇرغان ياكى توسۇپ قايتۇرۇلغان توپنى يەرگە چۈشۈرمەسلىك ئۈچۈن قىلىنغان جىددىي مۇداپىئە ھەرىكىتى. بۇ دائىم بەدەننى يەرگە ئېتىپ، ھەر قانداق ئۇسۇل بىلەن توپنى قۇتقۇزۇۋېلىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

خەلق ۋە بالىلار ئارىسىدا ئوينىلىشى

رەسمىي مۇسابىقىلەرگە سېلىشتۇرغاندا، خەلق ئارىسىدىكى ۋە بالىلار ئوينايدىغان ۋالىبول تېخىمۇ ئەركىن ۋە قىزىقارلىق بولىدۇ. قائىدىلەر كۆپىنچە ئاددىيلاشتۇرۇلىدۇ:

• قائىدىنىڭ جانلىقلىقى ۋە ئەركىنلىكى : ئورۇن ئالماشتۇرۇشقا قاتتىق ئەمەل قىلىنمايدۇ، توپقا ئۈچ قېتىمدىن ئارتۇق تېگىش ياكى قائىدىگە خىلاپ ھەرىكەتلەرگە بەك ئېسىلىۋېلىنمايدۇ. ئاساسلىق مەقسەت توپنى يەرگە چۈشۈرمەي، كۆپرەك ئۇرۇپ ئويناش ۋە كۆڭۈل ئېچىش بولىدۇ.
• توپچى سانى: ھەر تەرەپتە ئالتە ئادەم بولۇش شەرت ئەمەس، بەزىدە ئۈچ-تۆت ئادەمدىن ياكى ئۇنىڭدىنمۇ كۆپ ئادەم بىلەن ئوينىلىۋېرىدۇ.
• مەيدان ۋە تور: مەيداننىڭ ئۆلچەملىك بولۇشى تەلەپ قىلىنمايدۇ. ئىككى تۈۋرۈككە بىر ئارغامچا باغلاپلا تور قىلىشقا بولىدۇ. بالىلار ھەتتا تورسىز، بىر-بىرىگە پاس بېرىپ ئويناش ئارقىلىق ۋالىبولنىڭ ھۇزۇرىنى سۈرىدۇ.

ۋالىبولنىڭ سالامەتلىككە بولغان پايدىسى

دوختۇرلار تور بېكىتىنىڭ ئوقۇرمەنلىرى ئۈچۈن، ۋالىبولنىڭ سالامەتلىككە بولغان كۆپ تەرەپلىمە پايدىسىنى بىلىش ئىنتايىن مۇھىم:

1. يۈرەك-قان تومۇر سىستېمىسىنى كۈچەيتىدۇ: ۋالىبول ئۈزلۈكسىز يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە ھەرىكەت قىلىشنى تەلەپ قىلىدىغان بولغاچقا، يۈرەك سوقۇشىنى تېزلىتىپ، قان ئايلىنىشنى ياخشىلايدۇ ۋە يۈرەك مۇسكۇلىنى چېنىقتۇرىدۇ.
2. مۇسكۇل كۈچى ۋە چىدامچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ: پۇت، قول، دۈمبە ۋە قورساق مۇسكۇللىرىنىڭ ھەممىسى ئويۇن جەريانىدا ئاكتىپ ئىشلىتىلىدۇ. بولۇپمۇ سەكرەپ ھۇجۇم قىلىش ۋە تور توسۇش ھەرىكەتلىرى پۇت ۋە بەل مۇسكۇللىرىنى كۈچلۈك چېنىقتۇرىدۇ.
3. ماي كۆيدۈرۈپ، بەدەن ئېغىرلىقىنى كونترول قىلىدۇ: بىر سائەتلىك ئادەتتىكى ۋالىبول ئويۇنى 240 دىن 480 كالورىيەگىچە ئېنېرگىيە سەرپ قىلدۇرىدۇ. بۇ ئارتۇق ماينى ئازايتىپ، ساغلام بەدەن شەكلىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
4. ماسلىشىشچانلىق ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ياخشىلايدۇ: تېز يۆنىلىش ئۆزگەرتىش، توپنى قوغلاپ يۈگۈرۈش ۋە سەكرەش قاتارلىق ھەرىكەتلەر بەدەننىڭ ماسلىشىشچانلىقى، تەڭپۇڭلۇقى ۋە قول-كۆز ھەمكارلىقىنى زور دەرىجىدە ئۆستۈرىدۇ.
5. سۆڭەك ساغلاملىقىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ: دائىم سەكرەش ۋە يۈگۈرۈش سۆڭەكلەرگە مۇۋاپىق بېسىم بېرىپ، سۆڭەك زىچلىقىنى ئاشۇرۇشقا ۋە سۆڭەك شالاڭلىشىشنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا پايدىلىق.

تېخىمۇ كۆپ تەنتەربىيە چېنىقىش تۈرلىرىنى ساپ ئۇيغۇر تىلىمىزدا چۈشەنمەكچى بولسىڭىز، تۆۋەندىكى ئادرىسقا قاراڭ:

تەنھەرىكەتلەر تۈرلىرى ئۇيغۇرچە، ئىنگىلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىسىملىرى سېلىشتۇرمىسى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى

https://dohturlar.com/tenheriketler-turliri-uyghurche-ingilizche-we-xenzuche-isimliri-selishturmisi/

تەنھەرىكەتلەر تۈرلىرى ئۇيغۇرچە، ئىنگىلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىسىملىرى سېلىشتۇرمىسى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى