ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش
يېزا-ئىگىلىك ئىلمى
Nitrogen fixation
ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش ئاتموسفېرادىكى مولېكۇلا ھالىتىدىكى ئازوت ( N2 ) نى جانلىقلار پايدىلىنالايدىغان ئاممىياك ياكى باشقا ئازوتلۇق بىرىكمىلەرگە ئايلاندۇرۇش جەريانىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ جەريان يەر شارىنىڭ ئېكولوگىيەلىك سىستېمىسى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم، چۈنكى ئۇ ئۆسۈملۈك ۋە مىكرو ئورگانىزملارنىڭ ئازوت مەنبەسىگە ئېرىشىپ، ئاقسىل ۋە باشقا ھاياتلىق ئېھتىياجلىق ماددىلارنى سىنتېزلىشىدىكى ھالقىلىق باسقۇچ.
ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش ئىككى چوڭ تۈرگە بۆلۈنىدۇ:
غەيرىي بىئولوگىيىلىك ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش:بۇ تەبىئىي ھادىسىلەر، مەسىلەن، چاقماق چېقىش ۋە يۇقىرى تېمپېراتۇرىلىق زەرەت قويۇپ بېرىش قاتارلىق جەريانلاردىكى ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش رولىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ فىزىكىلىق جەريانلار گەرچە گاز ھالەتتىكى ئازوتنى ئېرىشچان نىترىدلارغا ئايلاندۇرالىسىمۇ، لېكىن بىئولوگىيەلىك ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇشقا سېلىشتۇرغاندا، ئۇنىڭ ئېكولوگىيەلىك سىستېمىغا قوشقان تۆھپىسى نىسبەتەن كىچىك بولىدۇ.
بىئولوگىيىلىك ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش:بۇ ئالاھىدە ئازوتنى تۇراقلاشتۇرغۇچى مىكرو ئورگانىزملار ( مەسىلەن، يىلتىز تۈگۈنەك باكتېرىيىسى ) ئارقىلىق ئاتموسفېرادىكى ئازوت گازىنى ئوكسىدسىزلاپ ئاممىياكقا ئايلاندۇرۇش جەريانىدۇر. بۇ جەريان يەر شارىدىكى ئازوتنىڭ ئايلىنىشىدا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ، ئۇ تەبىئەت دۇنياسىدىكى ئازوتنىڭ ئايلىنىشىدىكى ئاساسلىق ئازوت مەنبەلىرىنىڭ بىرى. جانلىقلارنىڭ ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش ئۈنۈمى ۋە تەسىر كۆرسىتىدىغان ئامىللار كۆپ خىل بولۇپ، ئېنزىم بىلەن بولغان رولى، فوتوسىنتېز رولى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتى قاتارلىق مۇرەككەپ ئۆزئارا تەسىرلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
بىئولوگىيەلىك ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇشتا، بىللە ياشاپ ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش ئالاھىدە مۇھىم تارماق تۈر بولۇپ، ئۇ بەزى ئۆسۈملۈكلەر ( مەسىلەن، پۇرچاق ئائىلىسىدىكى ئۆسۈملۈكلەر ) بىلەن ئازوتنى تۇراقلاشتۇرغۇچى باكتېرىيە ئوتتۇرىسىدىكى ئۆزئارا مەنپەئەت يەتكۈزۈپ بىللە ياشاش مۇناسىۋىتىگە چېتىلىدۇ. بۇ خىل مۇناسىۋەت ئۆسۈملۈكلەرنى يىلتىزدىكى ئۆسمىسىمان قۇرۇلما ئارقىلىق باكتېرىيە مۇقىملاشتۇرغان ئازوتنى سۈمۈرەلەيدىغان قىلىدۇ. جۇڭگو ئالىملىرىنىڭ بۇ ساھەدىكى تەتقىقات نەتىجىلىرى مول بولۇپ، تۈگۈنەك ھاسىل قىلىپ ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇشنىڭ قوزغىلىش ۋە يېتىلىش مېخانىزمى، بىللە ياشاپ ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇشنىڭ مولېكۇلا مېخانىزمى ۋە ئوڭۇشسىز شارائىتقا ماسلىشىش مېخانىزمى قاتارلىق كۆپ تەرەپلەرنى ئېچىپ بېرىپ، ئېلىمىزنىڭ ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش ساھەسىنىڭ تەرەققىياتىنى مۇھىم قوللاش بىلەن تەمىنلىدى.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش رولى بىر مۇھىم تەبىئىي جەريان بولۇپلا قالماستىن، يەنە يېزا ئىگىلىكى ۋە ئېكولوگىيە تەتقىقاتىدىكى بىر ئاچقۇچلۇق تېما. ئازوتنى تۇراقلاشتۇرۇش جەريانىغا بولغان چۈشەنچىنى ئاشۇرۇش ئارقىلىق، دېھقانچىلىق زىرائەتلىرىنى تېرىش تاكتىكىسىنى ياخشىلاشقا ياردەم بېرىپ، خىمىيەۋى ئوغۇتنىڭ ئىشلىتىلىشىنى ئازايتقىلى، شۇ ئارقىلىق مۇھىت ئاسراش ۋە ئىمكانىيەتلىك سىجىل تەرەققىياتقا ئاكتىپ تەسىر كۆرسەتكىلى بولىدۇ.
 نى جانلىقلار پايدىلىنالايدىغان ئاممىياك ياكى باشقا ئازوتلۇق بىرىكمىلەرگە ئايلاندۇرۇش جەريانىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ جەريان يەر شارىنىڭ ئېكولوگىيەلىك سىستېمىسى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم، چۈنكى ئۇ ئۆسۈملۈك ۋە مىكرو ئورگانىزملارنىڭ ئازوت مەنبەسىگە ئېرىشىپ، ئاقسىل ۋە باشقا ھاياتلىق ئېھتىياجلىق ماددىلارنى سىنتېزلىشىدىكى ھالقىلىق باسقۇچ.){kind=link}