دۇنيا مىقياسىدا ئەرلەرنىڭ ئوتتۇرىچە ئۆمۈر كۆرۈش نىسبىتى ئاياللارغا قارىغاندا تۆۋەن بولۇپ، بۇ ھادىسىنىڭ ئارقىسىدا مۇرەككەپ بىئولوگىيەلىك، ئىجتىمائىي ۋە پىسخىكىلىق ئامىللار ياتىدۇ. ئەمما، بۇلارنىڭ ئىچىدە كۈندىلىك تۇرمۇش ئادەتلىرى ئەرلەرنىڭ ساغلاملىقى ۋە ئۆمۈر ئۇزۇنلۇقىغا بىۋاسىتە ۋە ئەڭ چوڭقۇر تەسىر كۆرسىتىدىغان مۇھىم ھالقىدۇر. تۆۋەندە، بىز ئەرلەرنىڭ ئۆمرىنى قىسقارتىدىغان، ساغلاملىققا ئەڭ زىيانلىق 6 تۇرمۇش ئادىتىنى تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.
1. تاماكا چېكىش ۋە ئىككىنچى قول تاماكىنىڭ زىيىنىغا ئۇچراش
تاماكا چېكىش ئەرلەرنىڭ ئۆمرىنى قىسقارتىشتىكى «بىرىنچى نومۇرلۇق قاتىل» دېيىشكە بولىدۇ. تاماكىنىڭ تەركىبىدىكى نىكوتىن، كوكۇس مىيى ۋە باشقا مىڭلىغان زەھەرلىك خىمىيەلىك ماددىلار ئۆپكە راكى، يۈرەك قان تومۇر كېسەللىكلىرى، سوزۇلما خاراكتېرلىك نەپەس يولى كېسەللىكلىرى ۋە باشقا نۇرغۇنلىغان راك تۈرلىرىنىڭ كېلىپ چىقىش خەۋپىنى كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە ئاشۇرىدۇ. تاماكا چېكىش قان تومۇرلارنى قېتىلدۇرۇپ، قان بېسىمىنى يۇقىرىلىتىپ ، يۈرەكنىڭ يۈكىنى ئېغىرلاشتۇرىدۇ. ئۇزۇن مۇددەت تاماكا چەككەن ئەرلەرنىڭ ئۆمرى چېكمەيدىغانلارغا قارىغاندا ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 10 يىل قىسقا بولىدىغانلىقى ئىلمىي جەھەتتىن ئىسپاتلانغان.
2. ھاراققا ھەددىدىن زىيادە بېرىلىش
ھاراقنى كۆپلەپ ۋە دائىم ئىستېمال قىلىش جىگەرگە بىۋاسىتە زىيان سالىدۇ. ئۇ جىگەرنىڭ مايلىشىشى، جىگەر ياللۇغى ۋە ئەڭ ئاخىرىدا جىگەر قېتىشىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا، ھاراق مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىنى زەئىپلەشتۈرۈپ، يۈرەك مۇسكۇلىنى زەخىملەندۈرۈپ، قان بېسىمىنى ئۆستۈرىدۇ. ھاراق ئىچكەندىن كېيىنكى ھادىسىلەر، زوراۋانلىق ۋە تاسادىپىي يارىلىنىشلارمۇ ئەرلەرنىڭ ئۆمرىگە تەھدىت ئېلىپ كېلىدىغان مۇھىم ئامىللاردۇر.
3. ساغلام بولمىغان يېمەك-ئىچمەك ئادىتى
كۆپ مىقداردا قىزىل گۆش، پىششىقلاپ ئىشلەنگەن يېمەكلىكلەر، يۇقىرى مايلىق، يۇقىرى تۇزلۇق ۋە يۇقىرى شېكەرلىك يېمەكلىكلەرنى ئىستېمال قىلىش ئەرلەرنىڭ ساغلاملىقىغا ئىنتايىن زىيانلىق. بۇ خىل يېمەك-ئىچمەك ئادىتى سېمىزلىك، 2-تىپلىق قەنت كېسىلى، يۇقىرى خولېستېرىن ۋە يۈرەك كېسەللىكلىرىنىڭ كېلىپ چىقىش خەۋپىنى زور دەرىجىدە ئاشۇرىدۇ. بۇنىڭ ئەكسىچە، كۆكتات، مېۋە، دانلىق زىرائەتلەر ۋە ئاقسىل مىقدارى يۇقىرى بولغان ساغلام يېمەكلىكلەرنى يېتەرلىك ئىستېمال قىلماسلىق بەدەننىڭ ئوزۇقلۇق تەڭپۇڭلۇقىنى بۇزۇپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى ئاجىزلىتىدۇ.
4. ھەرىكەتنىڭ ئاز بولۇشى ۋە ئۇزۇن ئولتۇرۇش
زامانىۋى تۇرمۇش ئۇسۇلى سەۋەبىدىن نۇرغۇن ئەرلەر خىزمەتتە ۋە تۇرمۇشتا ئۇزۇن ۋاقىت ئولتۇرىدۇ. ھەرىكەتنىڭ يېتەرلىك بولماسلىقى مۇسكۇللارنىڭ ئاجىزلىشىشى، سۆڭەكنىڭ شالاڭلىشىشى، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ ئېشىپ كېتىشى ۋە مېتابولىزم سىندىرومىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. دائىملىق ھەرىكەت قىلىش يۈرەك-ئۆپكە ئىقتىدارىنى ياخشىلاپ، قان ئايلىنىشنى راۋانلاشتۇرۇپ، نۇرغۇنلىغان سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. ھەپتىسىگە كەم دېگەندە 150 مىنۇت ئوتتۇراھال دەرىجىدىكى ياكى 75 مىنۇت يۇقىرى دەرىجىدىكى چېنىقىش ئەرلەرنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن زۆرۈر.
5. روھىي بېسىمنى بېسىقتۇرۇش ۋە تىببىي ياردەم تەۋسىيە سورىماسلىق
جەمئىيەتتىكى ئەنئەنىۋى قاراشلارنىڭ تەسىرىدە، نۇرغۇن ئەرلەر ئۆزلىرىنىڭ ھېسسىياتىنى ۋە روھىي بېسىمىنى ئىچىگە يۇتۇشقا ئادەتلەنگەن. ئۇلار روھىي مەسىلىلەرگە يولۇققاندا دوستلىرى، ئائىلىسىدىكىلەر ياكى كەسپىي پىسخولوگلار بىلەن سىردىشىشنى «ئاجىزلىق» دەپ قارايدۇ. ئۇزۇن مۇددەتلىك روھىي بېسىم روھىي چۈشكۈنلۈك، تەشۋىشلىنىش كېسىلى قاتارلىقلارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپلا قالماي، يەنە يۇقىرى قان بېسىمى، يۈرەك كېسىلى قاتارلىق جىسمانىي كېسەللىكلەرنىمۇ پەيدا قىلىدۇ. روھىي ساغلاملىققا سەل قاراش ئەرلەرنىڭ ئۆزىنى ئۆلتۈرىۋېلىش نىسبىتىنىڭ يۇقىرى بولۇشىدىكى مۇھىم سەۋەبلەرنىڭ بىرىدۇر.
6. دائىملىق سالامەتلىك تەكشۈرتۈشتىن ئۆزىنى قاچۇرۇش
«كىسەلنى يوشۇرساڭ ئۆلۈم ئاشكارا» نۇرغۇن ئەرلەردە كۆرۈلىدىغان ئومۇميۈزلۈك مەسىلە. دائىملىق سالامەتلىك تەكشۈرتۈشتىن ئۆزىنى قاچۇرۇش سەۋەبىدىن، يۇقىرى قان بېسىمى، يۇقىرى قان قەنتى، راك قاتارلىق نۇرغۇن كېسەللىكلەرنىڭ دەسلەپكى ئالامەتلىرى بايقالماي قېلىپ، داۋالاشنىڭ ئەڭ ياخشى پۇرسىتىنى قولدىن بېرىپ قويىدۇ. كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش داۋالاشتىن ئەلا دېگەندەك، قەرەللىك بەدەن تەكشۈرتۈش يوشۇرۇن خەۋپلەرنى بالدۇر بايقاپ، ۋاقتىدا تەدبىر قوللىنىپ، ئۆمۈرنى ئۇزارتىشنىڭ مۇھىم كاپالىتىدۇر.
ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش ئەرلەرنىڭ ئۆمرىنى ئۇزارتىش ۋە تۇرمۇش سۈپىتىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشتىكى ھالقىلىق ئامىلدۇر. تاماكا-ھاراقنى تاشلاش، يېمەك-ئىچمەكنى تەڭشەش، ھەرىكەتنى كۆپەيتىش، روھىي بېسىمنى توغرا بىر تەرەپ قىلىش ۋە دائىم بەدەن تەكشۈرتۈش ئارقىلىق، ھەر بىر ئەر ئۆز ساغلاملىقىنىڭ ئىگىسى بولالايدۇ.
