ئۆپكە ۋە نەپەس يوللىرى: تەپسىلىي چۈشەندۈرۈش
ئۆپكە ۋە نەپەس يوللىرى ئىنسانلارنىڭ ھاياتلىق پائالىيەتلىرىنى ساقلاپ قېلىشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدىغان ئورگانلار سىستېمىسى. بۇ سىستېما ئارقىلىق بەدەن ھاۋادىكى ئوكسىگېننى قوبۇل قىلىپ، كاربون تۆت ئوكسىدنى چىقىرىپ تاشلايدۇ. نەپەس سىستېمىسى كۆرۈنۈشتە ئاددىي كۆرۈنسىمۇ، ئەمەلىيەتتە ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە ئۆز-ئارا باغلانغان ئەزالاردىن تەركىب تاپقان. بۇ ماقالىدە بىز نەپەس سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرى، بولۇپمۇ كاناي، شاخچە كاناي ۋە ئۆپكىنىڭ ئالدى يۈزىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز.
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
كاناي (Trachea, 气管)
كاناي نەپەس سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق ھاۋا ئۆتكۈزۈش يولى بولۇپ، كەكىردەكتىن ئۆپكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئۆزىگە خاس قۇرۇلمىسى (C شەكلىدىكى كەمرە شەكىللىك كۆمۈرچەك) ئارقىلىق ھاۋا يولىنىڭ ئېچىك تۇرىشى كاپالەتكە ئىگە قىلىنغان بولۇپ، ھاۋانىڭ ئەركىن ئېقىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. كاناي يەنە نەپەس يولىنى چاڭ-توزان ۋە باشقا زەررىچىلەردىن تازىلايدىغان شىللىق پەردە ۋە تۈكلۈك ھۈجەيرىلەر بىلەن قاپلانغان. بۇ خۇسۇسىيەت ئارقىلىق نەپەس يولى ئوكسىگېن بىلەن تەمىنلىنىپ، زىيانلىق ماددىلار سۈزۈلىدۇ. شۇڭا، كاناينىڭ سالامەتلىكى پۈتۈن نەپەس سىستېمىسىنىڭ نورمال ئىشلىشىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. ئۇ يۇتقۇنچاق بىلەن شاخچە كاناي ئوتتۇرىسىدىكى كۆۋرۈكلۈك رولنى ئوينايدۇ.
سول ئۆپكە (Left Lung, 左肺)
سول ئۆپكە كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ سول تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئوڭ ئۆپكىگە قارىغاندا ئازراق كىچىكرەك. بۇنىڭ سەۋەبى، يۈرەكنىڭ سول تەرەپكە يېقىن جايلاشقانلىقىدۇر.
ئۆپكە ئۇچى (Apex of Lung, 肺尖)
ئۆپكە ئۇچى ئۆپكىنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمى بولۇپ، كۆكرەك قاپسىقىنىڭ يۇقىرى تەرىپىگە، بويۇن سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. بۇ قىسىم كلىنىكىلىق جەھەتتىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
يۇقىرىقى قانات (Superior Lobe, 上叶)
يۇقىرىقى قانات ھەر ئىككى ئۆپكىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمى بولۇپ، ئاساسلىقى ھاۋا ئالماشتۇرۇش فۇنكسىيەسىنى ئىجرا قىلىدۇ.
قوۋۇرغا تەرەپ يۈزى (Costal Surface, 肋面)
قوۋۇرغا تەرەپ يۈزى ئۆپكىنىڭ سىرتقى يۈزى بولۇپ، كۆكرەك قاپسىقىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى قوۋۇرغىلارغا يېقىن جايلاشقان.
تۆۋەنكى قانات (Inferior Lobe, 下叶)
تۆۋەنكى قانات ھەر ئىككى ئۆپكىنىڭ ئاستىنكى قىسمى بولۇپ، دىئافراگمىغا يېقىن جايلاشقان.
يانتو يېرىق (Oblique Fissure, 斜裂)
يانتو يېرىق ئۆپكىنى ئۈستۈنكى ۋە ئاستىنكى قانىتىقا ئايرىپ تۇرىدىغان چوڭقۇر ئويۇق.
سول ئۆپكە كىچىك تىلى (Lingula of Left Lung, 左肺小舌)
سول ئۆپكە كىچىك تىلى سول ئۆپكىنىڭ يۇقىرىقى قانىتىنىڭ ئاستىنكى قىسمىدىكى كىچىك، تىل شەكلىدىكى ئۇزۇنچاق قۇرۇلما.
دىئافراگما يۈزى (Diaphragmatic Surface, 膈面)
دىئافراگما يۈزى ئۆپكىنىڭ ئاستىنكى، دىئافراگمىغا تۇتىشىدىغان تەكشى يۈزى.
يۈرەك ئويۇغى (Cardiac Notch, 心切迹)
يۈرەك ئويۇغى سول ئۆپكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى، يۈرەكنىڭ ئورۇنلىشىشىغا ماسلىشىش ئۈچۈن شەكىللەنگەن ئويۇقچە.
قالقانسىمان كۆمۈرچەك (Thyroid Cartilage, 甲状软骨)
قالقانسىمان كۆمۈرچەك كېكىردەكنىڭ ئالدى قىسمىغا جايلاشقان ئەڭ چوڭ كۆمۈرچەك بولۇپ، ئاۋاز ھاسىل قىلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
ھالقىسىمان كۆمۈرچەك (Cricoid Cartilage, 环状软骨)
ھالقىسىمان كۆمۈرچەك كېكىردەكنىڭ ئاستىنقى قىسمىغا جايلاشقان ھالقا شەكىللىك كۆمۈرچەك بولۇپ، كاناينىڭ يۇقىرى قىسمىنى مۇستەھكەملەيدۇ.
ئوڭ ئۆپكە (Right Lung, 右肺)
ئوڭ ئۆپكە سول ئۆپكىگە قارىغاندا چوڭراق بولۇپ، ئۈچ قاناتقا بۆلۈنگەن (يۇقىرىقى، ئوتتۇرا، تۆۋەنكى).
ئوڭ غول شاخچە كاناي (Right Main Bronchus, 右主支气管)
ئوڭ غول شاخچە كاناي كاناينىڭ ئوڭ ئۆپكىگە كىرىدىغان ئاساسلىق تارمىقى.
ئالدىنقى تەرەپ گىرۋىكى (Anterior Border, 前缘)
ئالدىنقى تەرەپ گىرۋىكى ئۆپكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى گىرۋەك قىسمى.
گورزۇنتال يېرىق (Horizontal Fissure, 水平裂)
گورزۇنتال يېرىق ئوڭ ئۆپكىنى ئۈستۈنكى ۋە ئوتتۇرا قاناتقا ئايرىيدىغان يېرىق.
قىيپاش يېرىق (Oblique Fissure, 斜裂)
قىيپاش يېرىق ئوڭ ئۆپكىنى ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى قاناتقا ئايرىيدىغان يېرىق.
ئوتتۇرا قانات (Middle Lobe, 中叶)
ئوتتۇرا قانات پەقەت ئوڭ ئۆپكىدە بولۇپ، يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى قانىتىنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان.
ئۆپكە تېگى (Base of Lung, 肺底)
ئۆپكە تېگى ئۆپكىنىڭ دىئافراگمىغا تۇتىشىدىغان ئاستىنكى قىسمى.
ئومۇمىي مەزمۇن تونۇشتۇرۇش
نەپەس سىستېمىسىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرىنى چۈشىنىش، كىشىلەرنىڭ سالامەتلىكىنى ساقلاش ۋە نەپەس يولى كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۆپكە ۋە نەپەس يوللىرى ئوكسىگېننىڭ بەدەنگە قوبۇل قىلىنىشى ۋە كاربون تۆت ئوكسىدنىڭ چىقىرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. بۇ جەريان كىشىلەرنىڭ ھاياتىي كۈچىنى ساقلاشتىكى ھالقىلىق ئامىل. نەپەس سىستېمىسىدىكى ھەربىر ئەزانىڭ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيەسى بار بولۇپ، ئۇلار ئۆز-ئارا ماسلىشىپ ئىشلەيدۇ.
- كاناي ۋە شاخچە كاناي: ھاۋانى ئۆپكىگە يەتكۈزۈش ۋە سۈزۈش فۇنكسىيەسىنى ئۆتەيدۇ. كاناينىڭ غىچىرچاق قۇرۇلمىسى ھاۋا يولىنىڭ ئېچىك تۇرىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
- ئوڭ ۋە سول ئۆپكە: ئوڭ ئۆپكە ئۈچ قاناتتىن، سول ئۆپكە ئىككى قاناتتىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ھاۋا ئالماشتۇرۇشنىڭ ئاساسلىق مەركىزى ھېسابلىنىدۇ.
- ئۆپكە قاناتلىرى ۋە يېرىقلىرى: ئۆپكە قاناتلىرى ھاۋا ئالماشتۇرۇش يۈزىنى كېڭەيتىش رولىنى ئوينايدۇ. يېرىقلار ئۆپكىنىڭ ھەرقايسى قاناتلىرىنىڭ ئايرىم-ئايرىم ئىشلىشىنى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى ئاشۇرۇشىغا ياردەم بېرىدۇ.
- كىچىك تىل ۋە يۈرەك ئويۇغى: سول ئۆپكىنىڭ ئالاھىدە قۇرۇلمىلىرى بولۇپ، يۈرەكنىڭ ئورۇنلىشىشىغا ماسلىشىشنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
نەپەس سىستېمىسىنىڭ بۇ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى كىشىلەرگە ئۆز بەدىنىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ. نەپەس يولى كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشتا، بۇ ئەزالارنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم. ئەگەر كىشىلەر نەپەس يولىنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشەنسە، تاماكا چېكىش ۋە باشقا زىيانلىق ئادەتلەردىن ساقلىنىشقا تېخىمۇ ئەھمىيەت بېرىدۇ. بۇ ئارقىلىق، ساغلام نەپەس سىستېمىسىغا ئىگە بولۇپ، يۇقىرى سۈپەتلىك ھايات كەچۈرگىلى بولىدۇ.
مەسىلەن، ئۆپكە ياللۇغى، زىققا، ئۆپكە راكى قاتارلىق كېسەللىكلەر نەپەس سىستېمىسىدىكى ئوخشىمىغان قىسىملارغا تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇ سەۋەبتىن، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا، نەپەس يولىنىڭ ئاناتومىيىسىنى چۈشىنىش دوختۇرلار ئۈچۈن ئىنتايىن قىممەتلىك سانلىق مەلۇمات بىلەن تەمىنلەيدۇ. شۇڭا، ئۆپكە ۋە نەپەس يوللىرىنىڭ تەپسىلىي قۇرۇلمىسى ھەم دوختۇرلار ھەم ئادەتتىكى كىشىلەر ئۈچۈن مۇھىم بىلىم بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.
ئاخىرقى سۆز قىسقىسى، نەپەس سىستېمىسى ئىنسان ھاياتى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم بولغان مۇرەككەپ ۋە ھالقىلىق سىستېما. بۇ سىستېمىنى ياخشى چۈشىنىش، كىشىلەرنىڭ سالامەتلىكىنى ساقلاش ۋە نەپەس يولى كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
