نۇرمەمەت دوختۇر

ئېغىز بوشلۇقى ئىنسانلارنىڭ ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى قوبۇل قىلىش، چايناش، تەمىنى ھېس قىلىش، شۇنداقلا سۆزلەش ۋە نەپەس ئېلىش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ئۆتەيدىغان ئىنتايىن مۇھىم بىر ئەزادۇر. ئۇنىڭ ئىچىدە قاتتىق تاڭلاي، يۇمشاق تاڭلاي، تىل، چىش ۋە شۆلگەي بەزلىرى قاتارلىق نۇرغۇن مۇرەككەپ قۇرۇلمىلار بار. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئىچىدە، تاڭلاي بادامسىمان بېزى (ئاڭگىنا بېزى) ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى سۈپىتىدە، بەدەننى تاشقى دۇنيادىن كەلگەن كېسەللىك قوزغاتقۇچىلاردىن قوغداشتا بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيەسى رولىنى ئوينايدۇ.

ئىنسان بەدىنىنىڭ ئارقا يۈز مۇسكۇللىرى مۇرەككەپ ۋە كۈچلۈك بىر سىستېما بولۇپ، ئۇ تىك تۇرۇش، ھەرىكەت قىلىش ۋە تۇراقلىقنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ مۇسكۇللار گەجگىدىن تارتىپ پاشنىغىچە سوزۇلغان بولۇپ، ھەر بىر قىسمىنىڭ ئۆزىگە خاس ۋەزىپىسى بار. دۈمبە، مۈرە، قول ۋە پۇتتىكى بۇ مۇسكۇللار بىرلىشىپ، كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى ئاددىي ھەرىكەتلەردىن تارتىپ، مۇرەككەپ تەنھەرىكەت پائالىيەتلىرىگىچە بولغان ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ ھەزىم قىلىش سىستېمىسى يېمەكلىكلەرنى پارچىلاپ، ئوزۇقلۇق ماددىلارنى سۈمۈرۈپ، كېرەكسىز ماددىلارنى چىقىرىپ تاشلايدىغان مۇرەككەپ ۋە مۇھىم بىر ئەزالار تورىدۇر. بۇ سىستېما ئېغىز بوشلۇقىدىن باشلىنىپ، قىزىلئۆڭگەچ، ئاشقازان، ئۈچەي ۋە باشقا يانداش ئەزالارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ئۇزۇن بىر يولنى بويلاپ داۋاملىشىدۇ. ھەزىم قىلىش جەريانى يېمەكلىكلەرنىڭ فىزىكىلىق ھەم خىمىيىلىك ئۆزگىرىشى ئارقىلىق بەدەننىڭ ئېنېرگىيە ۋە ئۆسۈپ-يېتىلىش ئېھتىياجىنى قاندۇرىدۇ.

ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇشىدا مۇسكۇللار ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇلار پەقەت ھەرىكەت، قىياپەتنى ساقلاش ۋە بەدەن تېمپېراتۇرىسىنى ھاسىل قىلىشتىلا ئەمەس، بەلكى كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى ھەر بىر ئىنچىكە ھەرىكەتنىڭ ئاساسى. گەرچە بىز مۇسكۇللارنى بىر پۈتۈن گەۋدە دەپ قارىساقمۇ، ئەمەلىيەتتە ئۇلارنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە تەرتىپلىك تۈزۈلگەن. ھەر بىر مۇسكۇل نەچچە مىڭلىغان مۇسكۇل تالالىرىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ تالالار بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىدىن ئىبارەت پەردىلەر ئارقىلىق ئورىلىپ، تۇتام-تۇتام ھالەتتە بىرىككەن.

ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسى مۇرەككەپ ھەم نازۇك بىر تۈزۈلۈش بولۇپ، پەي، مۇسكۇل ۋە سۆڭەكلەرنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىشى ئارقىلىق نورمال ھەرىكەت ئىقتىدارىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. بۇ جەرياندا، پەي غىلاپى (Tendon Sheath) ۋە سېرىق ئەت غىلاپى (Fascial Sheath) ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇلار پەي ۋە مۇسكۇللارنى قوغداپ، سىلىقلاپ، ھەرىكەتنىڭ راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان مۇھىم قۇرۇلمىلاردۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەسىنى چۈشىنىش تىببىي خادىملار ۋە ئۆز سالامەتلىكىگە كۆڭۈل بۆلىدىغان ھەر بىر شەخس ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

مۇسكۇللارنى شەكلىگە ئاساسەن تۈرگە ئايرىش، ئۇلارنىڭ بىئومېخانىكىلىق خۇسۇسىيىتىنى، يەنى قايسى تىپتىكى ھەرىكەتكە ماس كېلىدىغانلىقىنى، قانچىلىك كۈچ ھاسىل قىلالايدىغانلىقىنى ۋە ھەرىكەت دائىرىسىنىڭ قانچىلىك ئىكەنلىكىنى چۈشىنىشنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ. مەسىلەن، ئۇزۇن مۇسكۇللار تېز ھەرىكەت ۋە چوڭ دائىرىلىك سوزۇلۇشقا ماھىر بولسا، قاناتسىمان مۇسكۇللار كىچىك دائىرىدە كۈچلۈك كۈچ ھاسىل قىلىشقا ماس كېلىدۇ. بۇ ماقالىدە، ئاساسلىق مۇسكۇل شەكىللىرىنى ئايرىم-ئايرىم تونۇشتۇرۇش ئارقىلىق، ئاناتومىيەنىڭ بۇ مۇھىم بۆلىكى ھەققىدىكى چۈشەنچىڭىزنى چوڭقۇرلاشتۇرىمىز.

ئىنسان بەدىنىدىكى مۇسكۇل سىستېمىسى 600 دىن ئارتۇق مۇسكۇلدىن تەشكىل تاپقان مۇرەككەپ ۋە ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە تور بولۇپ، ئۇ ھەرىكەتنى ئىشقا ئاشۇرۇش، بەدەن قىياپىتىنى ساقلاش، بوغۇملارنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە تەن تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەش قاتارلىق نۇرغۇنلىغان مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئۈستىگە ئالىدۇ. ھەر بىر مۇسكۇل ئۆزگىچە قۇرۇلما ۋە ۋەزىپىگە ئىگە بولۇپ، نېرۋا سىستېمىسىنىڭ كونتروللۇقىدا ماسلىشىپ ئىشلەش ئارقىلىق، ئىنساننىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشىدىكى ئاددىي قول ئىشارىسىدىن تارتىپ مۇرەككەپ تەنتەربىيە ھەرىكەتلىرىگىچە بولغان بارلىق پائالىيەتلىرىنى مۇمكىن قىلىدۇ.

ئوشۇق ۋە پۇت ئىنسانلارنىڭ تىك تۇرۇشى ۋە ھەرىكەتلىنىشىدىكى ئاساسلىق تىرەك بولۇپ، 26 دانە سۆڭەك، 30 دىن ئارتۇق بوغۇم ۋە يۈزدىن ئارتۇق مۇسكۇل، كىرپىك، نېرۋا ۋە قان تومۇرلىرىدىن تەركىب تاپقان ئىنتايىن مۇرەككەپ بىئولوگىيەلىك مېخانىزم ھېسابلىنىدۇ. ئۇلار بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈپلا قالماي، يەنە يەر يۈزىدىن كەلگەن زەربىنى سۈمۈرۈپ، مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە سەكرەش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنىڭ راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. پۇتنىڭ ساغلاملىقى پۈتۈن بەدەننىڭ تەڭپۇڭلۇقى ۋە ھەرىكەت ئىقتىدارى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

تىز بوغۇمى ئىنسانلارنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇرەككەپ بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى مېڭىش، يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە ئولتۇرۇپ-قوپۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ يوتا سۆڭىكى، پاقالچاق سۆڭىكى ۋە لىپەك سۆڭىكىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، مۇسكۇل، كىرپىك ۋە بوغۇم خالتىسى قاتارلىق يۇمشاق توقۇلمىلارنىڭ ماسلىشىشى ئارقىلىق تۇراقلىق ھەم جانلىق ھەرىكەتنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. تىز بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقى تۇرمۇش سۈپىتىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدىغان مۇھىم ئامىل بولغاچقا، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئىنتايىن زۆرۈر.

ياخشى ئۇخلاش ئومۇمىي سالامەتلىك، روھىي ساغلاملىق ۋە كۈندىلىك تۇرمۇش سۈپىتى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئەمما، ھازىرقى تېز سۈرئەتلىك تۇرمۇشتا نۇرغۇن كىشىلەر سۈپەتلىك ئۇيقۇغا ئېرىشىشتە قىيىنچىلىققا ئۇچرايدۇ. تۆۋەندىكى بىرقانچە ئاددىي ۋە ئەمەلىي تەۋسىيە سىزنىڭ ئۇيقۇ ئادىتىڭىزنى ياخشىلاپ، ھەر بىر كېچىنى خاتىرجەم ئۆتكۈزۈپ، يېڭى بىر كۈننى تېخىمۇ روھلۇق ۋە كۈچ-قۇۋۋەت بىلەن باشلىشىڭىزغا ياردەم بېرىدۇ.