بۇرۇن ۋە پۇراش رايونى ئاناتومىيىسى

بۇرۇن ئادەم بەدىنىدىكى مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى بولۇپ، نەپەسلىنىش ۋە پۇراقنى ھېس قىلىشتا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ. بۇرۇننىڭ ئىچكى قىسمى مۇرەككەپ تۈزۈلۈشكە ئىگە بولۇپ، ئوخشىمىغان قىسىملار ئۆز ئالدىغا ئالاھىدە فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدۇ. بۇ ماقالىدە بۇرۇننىڭ پۇراش رايونى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قىسىملار تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ، شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ئىقتىدارلىرى ۋە ئۆز-ئارا باغلىنىشى ئۈستىدە توختىلىنىدۇ.

بۇرۇننىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى ناھايىتى مۇرەككەپ بولۇپ، ئوخشىمىغان قىسىملار بىرلىكتە خىزمەت قىلىپ، ھاۋانى سۈزۈش، ئىسسىتىش ۋە نەملەش فۇنكسىيەسىنى ئىجرا قىلىدۇ. بۇنىڭ ئىچىدە پۇراش رايونى ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە بولۇپ، پۇراقنى ھېس قىلىشىمىزغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇ قىسىملارنى چۈشىنىش ئارقىلىق، بۇرنىمىزنىڭ قانداق خىزمەت قىلىدىغانلىقى ۋە پۇراق دۇنياسىنى قانداق ھېس قىلىدىغانلىقىمىزنى تېخىمۇ ياخشى بىلىۋالالايمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

بۇرۇن قىسىملىرى ۋە فۇنكسىيەلىرى:

1. پۇراش رايونى (Olfactory Region, 嗅区)
   پۇراش رايونى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، پۇراقنى ھېس قىلىشقا مەسئۇل نېرۋا ھۈجەيرىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ رايون ھاۋادىكى خىمىيەلىك مولېكۇلالارنى تۇتۇپ، ئۇلارنى مېڭىگە سىگنال قىلىپ يوللايدۇ، نەتىجىدە پۇراقنى پەرقلەندۈرەلەيمىز.
2. بۇرۇن ئوتتۇرا پەردىسى (Nasal Septum, 鼻中隔)
   بۇرۇن ئوتتۇرا پەردىسى بۇرۇن بوشلۇقىنى ئىككى ئايرىم يېرىمغا ئايرىپ تۇرىدىغان تېمىلچە بولۇپ، ئاساسلىقى سۆڭەك ۋە كەمرەكتىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ ھاۋا ئېقىمىنى توغرا يۆنىلىشكە يېتەكلەيدۇ ھەمدە بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلايدۇ.
3. بۇرۇن يۇقىرىقى قالقىنى (Superior Nasal Concha, 上鼻甲)
   بۇرۇن يۇقىرىقى قالقىنى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئۈستۈنكى، ئارقا قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، كىچىك، تار، سۆڭەكلىك قۇرۇلمىدۇر. ئۇ ھاۋا يولىنى چوڭايتىشقا ياردەم بېرىدۇ ھەمدە پۇراش رايونىغا تۇتىشىدۇ، شۇ ئارقىلىق پۇراق ھېسسىياتىنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ.
4. كېپىنەك كاۋىكى (Sphenoid Sinus, 蝶窦)
   كېپىنەك كاۋىكى باش سۆڭىكىنىڭ كېپىنەك سۆڭىكى ئىچىگە جايلاشقان بۇرۇن ئەتراپى بوشلۇقى بولۇپ، بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئارقا تەرىپىگە يېقىن. بۇ كاۋاك بۇرۇن شىللىق پەردىسى بىلەن قاپلانغان بولۇپ، ئاۋازنىڭ ياڭرىشىغا ياردەم بېرىدۇ ھەمدە باش سۆڭەكنىڭ ئېغىرلىقىنى يېنىكلىتىدۇ.
5. بۇرۇن تۆۋەنكى قالقىنى (Inferior Nasal Concha, 下鼻甲)
   بۇرۇن تۆۋەنكى قالقىنى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئاستىنقى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۇزۇن، كەڭ سۆڭەكلىك قۇرۇلمىدۇر. ئۇ ھاۋانىڭ يۈز ئۆلچىمىنى ئاشۇرۇپ، ھاۋانى ئىسسىتىش، نەملەش ۋە سۈزۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
6. بۇرۇن ئوتتۇرا قالقىنى (Middle Nasal Concha, 中鼻甲)
   بۇرۇن ئوتتۇرا قالقىنى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، بۇرۇن تۆۋەنكى قالقىنى بىلەن بۇرۇن يۇقىرىقى قالقىنى ئارىلىقىدا ئورۇنلاشقان. ئۇ ھاۋا ئېقىمىنى يېتەكلەيدۇ ۋە سۈزۈش، ئىسسىتىش فۇنكسىيەلىرىنى قوللايدۇ، شۇنداقلا بۇرۇن بوشلۇقىدىكى بېسىمنى تەڭشەيدۇ.

پۇراش رايون تەپسىلىي تونۇشتۇرۇش

پۇراش رايونى بۇرۇننىڭ ئەڭ مۇھىم قىسىملىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئىنسانلارنىڭ پۇراق دۇنياسىنى ھېس قىلىشىغا بىۋاسىتە مەسئۇل. بۇ رايون بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، پۇراش نېرۋا ھۈجەيرىلىرى، تىرەك ھۈجەيرىلىرى ۋە بازال ھۈجەيرىلەردىن تەركىب تاپىدۇ. ھاۋادىن كىرگەن خىمىيەلىك مولېكۇلالار بۇ يەردىكى پۇراش رېتسېپتورلىرى بىلەن ئۇچراشقاندا، رېتسېپتورلار ئۇنى نېرۋا سىگنالىغا ئايلاندۇرۇپ، پۇراش نېرۋىسى ئارقىلىق بىۋاسىتە مېڭىنىڭ پۇراش مەركىزىگە يوللايدۇ. بۇ جەريان ئارقىلىق بىز ھەر خىل پۇراقلارنى پەرقلەندۈرەلەيمىز ۋە ئۇلارغا مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى بىر تەرەپ قىلالايمىز. پۇراش رايونىنىڭ ساغلاملىقى پۇراق سېزىمىمىزنىڭ نورمال ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

ئومۇمىي مەزمۇن تونۇشتۇرۇش

بۇرۇن ۋە ئۇنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى ئىنسانلارنىڭ ھاياتلىق پائالىيەتلىرىدە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ پەقەت نەپەسلىنىش ئېغىزىلا ئەمەس، بەلكى تاشقى مۇھىتتىن كەلگەن خىمىيەلىك ئۇچۇرلارنى بىر تەرەپ قىلىدىغان ئاساسلىق ئەزا.

• نەپەسلىنىش فۇنكسىيەسى: بۇرۇن ھاۋانى سۈزۈپ، چاڭ-توزان، باكتېرىيە ۋە ۋىرۇسلارنىڭ ئۆپكىگە كىرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. بۇرۇن بوشلۇقىدىكى تۈكلەر ۋە شىللىق پەردىلەر بۇ سۈزۈش خىزمىتىنى ئورۇنلايدۇ.
• ھاۋانى ئىسسىتىش ۋە نەملەش: بۇرۇننىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى، بولۇپمۇ بۇرۇن قالقانلىرى، ھاۋانى بەدەن تېمپېراتۇرىسىغا يېقىن تېمپېراتۇرىغا يېتىشتۈرۈپ، نەملەشتۈرىدۇ. بۇ، ئۆپكىنىڭ زىيانغا ئۇچرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• پۇراق ھېس قىلىش: پۇراش رايونىنىڭ ئۆزگىچە قۇرۇلمىسى ۋە پۇراش رېتسېپتورلىرى بىزگە يېمەكلىكلەرنىڭ تەمىنى ھېس قىلدۇرىدۇ، ئەتراپتىكى خەتەرلىك پۇراقلارنى (مەسىلەن، گاز ئېقىپ كېتىش) پەرقلەندۈرۈش ئىقتىدارىنى بېرىدۇ.
• ئاۋازنىڭ ياڭرىشى: بۇرۇن بوشلۇقى ۋە ئۇنىڭغا تۇتاشقان كاۋاكلار (مەسىلەن، كېپىنەك كاۋىكى) ئاۋازنىڭ ياڭرىشىغا تەسىر كۆرسىتىپ، ئاۋاز تېمبىرىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
• بۇرۇن ساغلاملىقىنىڭ ئەھمىيىتى: بۇرۇننىڭ نورمال ئىقتىدارى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇرۇن كېسەللىكلىرى، مەسىلەن، بۇرۇن ياللۇغى، بۇرۇن پاتقاقلىشىشى ياكى پۇراق سېزىمىنىڭ ئاجىزلىشىشى ھايات سۈپىتىمىزگە چوڭ تەسىر كۆرسىتىدۇ.
• بۇرۇننىڭ يېتىلىشى: بۇرۇن قۇرۇلمىسى تۇغۇتتىن كېيىن يېتىلىشنى داۋاملاشتۇرىدۇ. ئوخشىمىغان ياش باسقۇچلىرىدا بۇرۇننىڭ فۇنكسىيەسى ۋە تۈزۈلۈشىدە ئۆزگىرىشلەر بولىدۇ.

شۇڭا، بۇرۇن پەقەت كۆرۈنۈشتىكى بىر ئەزا بولۇپلا قالماي، بەلكى كۆپ فۇنكسىيەلىك بىر سىستېما بولۇپ، ساغلام تۇرمۇشىمىز ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.