بۇرۇننىڭ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيەسى

بۇرۇننىڭ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيەسى: نەپەسلىنىش سىستېمىسىنىڭ ئاچقۇچلۇق ئەزاسى

بۇرۇن ئىنسان بەدىنىدىكى مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ پەقەت نەپەسلىنىش يولىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسىلا ئەمەس، بەلكى ھاۋانى سۈزۈش، ئىسسىتىش ۋە نەملەش فۇنكسىيەسىنىمۇ ئۆتەيدۇ. بۇرۇننىڭ مۇرەككەپ تۈزۈلۈشى ۋە ئاناتومىيىسى ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنى تولۇق ئورۇندىشىغا ياردەم بېرىدۇ. بۇ ماقالىدە بۇرۇننىڭ ئاناتومىيىسىدىكى ئاساسلىق قۇرۇلمىلار، ئۇلارنىڭ رولى ۋە ئومۇمىي فۇنكسىيەسى تەپسىلىي بايان قىلىنىدۇ.

بۇرۇننىڭ ئىچكى ۋە تاشقى قۇرۇلمىسى بىر-بىرىگە باغلانغان ھالدا خىزمەت قىلىدۇ. ئىچكى قۇرۇلمىلار ھاۋانىڭ ئۆتۈشىگە شارائىت يارىتىپ بەرسە، تاشقى قۇرۇلمىلار بۇرۇننىڭ شەكلىنى ساقلاش ۋە مۇھاپىزەت قىلىش فۇنكسىيەسىنى ئۆتەيدۇ. بۇ يەردە بۇرۇننىڭ ھەر بىر مۇھىم قىسمىغا ئايرىم-ئايرىم تونۇشتۇرۇش بېرىلىپ، ئۇلارنىڭ ئاناتومىيەلىك ئورنى ۋە فىزىئولوگىيەلىك رولى ئايدىڭلاشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

بۇرۇننىڭ ئاساسلىق قۇرۇلما ئەزالىرى:

• بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى ( 鼻中隔 ) (Nasal Septum, Bí Zhōng Gé):
  بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى بۇرۇن بوشلۇقىنى ئىككى ئايرىم يېرىمغا ئايرىيدىغان بىر قۇرۇلما بولۇپ، ئاساسلىقى سۆڭەك ۋە كۆمۈرچەكتىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇ بۇرۇننىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بولۇپ، نەپەسلىنىش يولىنىڭ راۋان ئېلىپ بېرىلىشىنى ۋە ھاۋانىڭ تەكشى تەقسىملىنىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ قۇرۇلما بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ تۈزۈلۈشىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• بۇرۇننىڭ كۆمۈرچىكى ( 鼻的软骨 ) (Nasal Cartilage, Bí De Ruǎn Gǔ):
  بۇرۇننىڭ كۆمۈرچىكى بۇرۇننىڭ تاشقى قۇرۇلمىسىنىڭ ئاساسلىق تەركىبىي قىسمى بولۇپ، بۇرۇنغا ئالاھىدە شەكلىنى بېرىدۇ. ئۇ بۇرۇننى يۇمشاق، جانلىق ۋە بۇرۇن سۆڭىكىگە تۇتاشقان ھالدا ساقلايدۇ. بۇ كۆمۈرچەك بۇرۇننىڭ ئوچۇق قېلىشىغا ياردەم بېرىپ، نەپەس يولىنى سىرتتىن كېلىدىغان بېسىمدىن ساقلايدۇ.
• بۇرۇننىڭ كۆمۈرچىكى ئاستىدىن كۆزىتىش ( 鼻的软骨下面观 ) (Inferior View of Nasal Cartilage, Bí De Ruǎn Gǔ Xià Miàn Guān):
  بۇرۇننىڭ ئاستى تەرەپتىن كۆزىتىلىشى ئۇنىڭ مۇرەككەپ كۆمۈرچەك قۇرۇلمىسىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈشتە بۇرۇننىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى كۆمۈرچەكلەرنىڭ قانداق جايلاشقانلىقى ۋە بىر-بىرى بىلەن تۇتاشقانلىقى كۆرۈنىدۇ. ئۇ بۇرۇن تۆشۈكلىرىنىڭ شەكلىنى ۋە چوڭ-كىچىكلىكىنى بەلگىلەيدۇ، شۇنداقلا ھاۋانىڭ كىرىش-چىقىشىنى تەڭشەيدۇ.
• بۇرۇننىڭ كۆمۈرچىكى ئالدىدىن كۆزىتىش ( 鼻的软骨前面观 ) (Anterior View of Nasal Cartilage, Bí De Ruǎn Gǔ Qián Miàn Guān):
  بۇرۇننىڭ ئالدى تەرەپتىن كۆزىتىلىشى بۇرۇننىڭ ئومۇمىي شەكلى ۋە كۆمۈرچەك سۆڭەكلەرنىڭ بىرلىشىپ بۇرۇننى قانداق شەكىللەندۈرگەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بۇرۇننىڭ ئەڭ كۆرۈنەرلىك قىسمىنى نامايان قىلىدۇ ھەمدە تاشقى كۆمۈرچەك، بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىل كۆمۈرچىكى قاتارلىق مۇھىم قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ.
• بۇرۇننىڭ كۆمۈرچىكى ئوڭ تەرەپتىن كۆزىتىش ( 鼻的软骨右侧面观 ) (Right Lateral View of Nasal Cartilage, Bí De Ruǎn Gǔ Yòu Cè Miàn Guān):
  بۇرۇننىڭ ئوڭ يان تەرەپتىن كۆزىتىلىشى بۇرۇن قانات كۆمۈرچىكى، بۇرۇن سىرتقى تەرەپ كۆمۈرچىكى ۋە بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىل كۆمۈرچىكى قاتارلىقلارنىڭ ئورۇنلىشىشىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بۇرۇننىڭ يان تەرەپتىكى شەكلىنى بېكىتىپ، ئۇنىڭ يۈز گەۋدىسى بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى ئېنىقلايدۇ. ئۇ يەنە بۇرۇننىڭ ئومۇمىي تۈزۈلۈشىنى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىشتە مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
• توخۇ تاجىسى ( 鸡冠 ) (Crista Galli, Jī Guān):
  غەلۋىر سۆڭەكنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى ئۆسۈك بولۇپ، مېڭە پەردىسىنىڭ بىر قىسمىنى بېكىتىدۇ.
• كېپىنەك سۆڭەك كاۋىكى ( 蝶窦 ) (Sphenoid Sinus, Dié Dòu):
  باش سۆڭىكىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان بىر جۈپ كاۋاك بولۇپ، نەپەسلىنىش يولىغا تۇتىشىدۇ ۋە ھاۋانى نەملەيدۇ.
• ساپان سۆڭەك ( 犁骨 ) (Vomer, Lí Gǔ):
  بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ تۆۋەنكى ۋە ئارقا قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان يۇپقا، تۈز سۆڭەك.
• قانات ئۆسۈك ئىچكى تاختىسى ( 翼突内侧板 ) (Medial Pterygoid Plate, Yì Tū Nèi Cè Bǎn):
  ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، يۇتۇش ۋە چايناشقا ياردەم بېرىدىغان مۇسكۇللار بېكىتىلىدۇ.
• پىشانە كاۋىكى ( 额窦 ) (Frontal Sinus, É Dòu):
  پىشانە سۆڭىكىنىڭ ئىچىدە جايلاشقان بىر جۈپ كاۋاك بولۇپ، بۇرۇن بوشلۇقىغا تۇتىشىدۇ.
• بۇرۇن سۆڭەك ( 鼻骨 ) (Nasal Bone, Bí Gǔ):
  بۇرۇننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان سۆڭەك، بۇرۇن كۆۋرۈكىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• غەلۋىر سۆڭەك تىك تاختىسى ( 垂直板筛骨 ) (Perpendicular Plate of Ethmoid Bone, Chuí Zhí Bǎn Shāi Gǔ):
  بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ ئۈستۈنكى ۋە ئارقا قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان سۆڭەك.
• بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىل كۆمۈرچىكى ( 鼻中隔软骨 ) (Septal Cartilage, Bí Zhōng Gé Ruǎn Gǔ):
  بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىنىڭ ئالدى ۋە تۆۋەنكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان كۆمۈرچەك.
• بۇرۇن قانات چوڭ كۆمۈرچىكى ( 鼻翼大软骨 ) (Major Alar Cartilage, Bí Yì Dà Ruǎn Gǔ):
  بۇرۇن تۆشۈكلىرىنىڭ ئەتراپىدىكى چوڭ كۆمۈرچەك بولۇپ، بۇرۇن قانىتىنىڭ شەكلىنى ساقلايدۇ.
• ئۇدۇل چىش نەيچىسى ( 切牙管 ) (Incisive Canal, Qiē Yá Guǎn):
  يۇقىرىقى ئېڭەك سۆڭىكىدىكى كىچىك بىر ئۆتكەل بولۇپ، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى ئۆتكۈزىدۇ.
• بۇرۇن چوڭ كۆمۈرچىكى ئىچكى پۇتى ( 鼻翼大软骨内侧脚 ) (Medial Crus of Major Alar Cartilage, Bí Yì Dà Ruǎn Gǔ Nèi Cè Jiǎo):
  بۇرۇن قانات چوڭ كۆمۈرچىكىنىڭ ئىچكى قىسمى بولۇپ، بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلىغا يېقىن جايلاشقان.
• بۇرۇن چوڭ كۆمۈرچىكى سىرتقى پۇتى ( 鼻翼大软骨外侧脚 ) (Lateral Crus of Major Alar Cartilage, Bí Yì Dà Ruǎn Gǔ Wài Cè Jiǎo):
  بۇرۇن قانات چوڭ كۆمۈرچىكىنىڭ سىرتقى قىسمى بولۇپ، بۇرۇن قانىتىنىڭ شەكلىنى بېرىدۇ.
• بۇرۇن قوشۇمچە كۆمۈرچىكى ( 鼻副软骨 ) (Accessory Nasal Cartilage, Bí Fù Ruǎn Gǔ):
  بۇرۇننىڭ تاشقى قىسمىدىكى كىچىك، قوشۇمچە كۆمۈرچەكلەر بولۇپ، ئاساسلىق كۆمۈرچەكلەرنى تىرەيدۇ.
• بۇرۇن سىرتقى تەرەپ كۆمۈرچىكى ( 鼻外侧软骨 ) (Lateral Nasal Cartilage, Bí Wài Cè Ruǎn Gǔ):
  بۇرۇن سۆڭىكى بىلەن بۇرۇن قانات چوڭ كۆمۈرچىكى ئارىسىدىكى كۆمۈرچەك.
• يۇقىرىقى ئېڭەك ( 上颌骨 ) (Maxilla, Shàng Hé Gǔ):
  يۇقىرىقى چىش گىرۋىكى ۋە بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان چوڭ سۆڭەك.
• بۇرۇن قانىتى كىچىك كۆمۈرچىكى ( 鼻翼小软骨 ) (Minor Alar Cartilage, Bí Yì Xiǎo Ruǎn Gǔ):
  بۇرۇن قانىتىدىكى كىچىك كۆمۈرچەكلەر بولۇپ، بۇرۇننىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جانلىقلىق بېرىدۇ.

 ئومۇمىي تونۇشتۇرۇش:

بۇرۇن نەپەسلىنىش سىستېمىسىنىڭ ئالدىنقى سېپىدە تۇرىدىغان، تاشقى مۇھىت بىلەن ئىچكى بەدەن ئارىسىدىكى ئاساسلىق كىرىش ئېغىزىدۇر. ئۇنىڭ ئاناتومىيەلىك مۇرەككەپلىكى كىشىنى ھەيران قالدۇرىدۇ. بۇرۇن بوشلۇقى كۆپلىگەن سۆڭەك ۋە كۆمۈرچەكلەر بىلەن قاپلانغان بولۇپ، ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئۆزىگە خاس رولى بار.

• نەپەس يولىنى تەڭشەش: بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى بۇرۇن بوشلۇقىنى ئىككىگە ئايرىش ئارقىلىق، نەپەس يولىنى راۋان قىلىدۇ ھەمدە ھاۋانىڭ ئىككى تەرەپكە تەكشى ئۆتۈشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ، ئوكسىگېننىڭ ئۆپكىگە يېتىپ بېرىشى ۋە كاربون تۆت ئوكسىدنىڭ چىقىپ كېتىشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
• ھاۋانى سۈزۈش ۋە ھازىرلاش: بۇرۇن ئىچىدىكى تۈكلەر ۋە شىلېمىشىق قەۋەت ھاۋادىكى چاڭ-توزان، باكتېرىيە ۋە باشقا زەررىچىلەرنى تۇتۇپ قېلىپ، ئۆپكىگە ساپ ھاۋانىڭ كىرىشىگە كاپالەتلەندۈرىدۇ. شۇنداقلا، بۇرۇن بوشلۇقىدىكى قان تومۇرلار ھاۋانى ئىسسىتىپ، بەدەن تېمپېراتۇرىسىغا ماسلاشتۇرىدۇ، شىلېمىشىق قەۋەت بولسا ھاۋانى نەملەپ، نەپەسلىنىش يولىنىڭ قۇرۇپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• پۇراق سىزىش فۇنكسىيەسى: بۇرۇننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدا جايلاشقان پۇراق نېرۋىسى (Olfactory nerve) ئارقىلىق، ئىنسانلار پۇراقلارنى پەرقلەندۈرەلەيدۇ. بۇ، يېمەكلىكلەرنىڭ تەمىنى بىلىش، خەتەرلىك پۇراقلاردىن ساقلىنىش ۋە ئىجتىمائىي ئالاقىلەردە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• ئاۋازغا تەسىر قىلىش: بۇرۇن بوشلۇقى ئاۋازنىڭ رېزونانسىغا تەسىر كۆرسىتىپ، سۆزلەش ئاۋازىنىڭ ئالاھىدىلىكىنى بەلگىلەيدۇ. بۇرۇن توسۇلۇپ قالغاندا ئاۋازنىڭ ئۆزگىرىشىنى بۇنىڭ بىر مىسالى.
• بۇرۇن كۆمۈرچەكلىرىنىڭ ئەھمىيىتى: بۇرۇن كۆمۈرچەكلىرى بۇرۇننىڭ شەكلىنى ساقلاپلا قالماي، بەلكى بۇرۇن تۆشۈكلىرىنىڭ ئوچۇق قېلىشىغىمۇ ياردەم بېرىدۇ. بۇ كۆمۈرچەكلەرنىڭ ئەۋرىشىملىكى بۇرۇننى سىرتقى تەسىرلەردىن مۇھاپىزەت قىلىدۇ.

بۇرۇننىڭ ھەر بىر قىسمى، سۆڭەكتىن كۆمۈرچەككىچە، ھەممىسى بىرلىشىپ نەپەسلىنىش ۋە پۇراق بىلىش قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئۆتەيدۇ. ئۇنىڭ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش بۇرۇن كېسەللىكلىرىنى داۋالاش ۋە نەپەسلىنىش ساغلاملىقىنى ياخشىلاش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.