ئەرلەر داس بوشلۇقى قان تومۇرلىرىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى

ئىنسان بەدىنىنىڭ داس بوشلۇقى (Pelvic Cavity) سۈيدۈك سىستېمىسى، ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ ئاخىرقى قىسمى ۋە كۆپىيىش ئەزالىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مۇرەككەپ بوشلۇق بولۇپ، بۇ يەردىكى قان تومۇر تورى ئىنتايىن زىچ ۋە مۇھىم ئورۇننى ئىگىلەيدۇ. بولۇپمۇ ئەرلەرنىڭ داس بوشلۇقىدا، مەزى بېزى، دوۋساق ۋە جىنسىي ئەزالارنىڭ نورمال خىزمەت قىلىشى ئۈچۈن، يانپاش ئارتېرىيەلىرى ۋە ئۇنىڭدىن تارماقلانغان قان تومۇرلار ئۈزلۈكسىز ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەپ تۇرۇشى كېرەك. بۇ قان تومۇرلارنىڭ جايلاشقان ئورنى ۋە يۆنىلىشى ئوپېراتسىيە ۋە كىلىنىكىلىق دىئاگنوزدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

بۇ ماقالىدە پايدىلانغان ئاناتومىيەلىك رەسىمدە، ئەرلەرنىڭ داس بوشلۇقىنىڭ ئوتتۇرىدىن كېسىلگەن (Sagittal) كۆرۈنۈشى تەسۋىرلەنگەن بولۇپ، ئاساسلىقى يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal Iliac Artery) ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرىنىڭ ئەزالارغا قانداق تارقالغانلىقى كۆرسىتىلگەن. تۆۋەندە بىز رەسىمدىكى ھەر بىر بەلگە (Label) نى تەرتىپ بويىچە تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئاناتومىيەلىك ئورنى ۋە فىزىئولوگىيىلىك رولىنى چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئەر داس بوشلۇق قان تومۇرلىرى
( Male Pelvic Blood Vessels 男性盆腔血管 )

«ئەر داس بوشلۇق قان تومۇرلىرى» (Male Pelvic Blood Vessels) دېگەن بۇ ئاتالغۇ ئەرلەرنىڭ داس بوشلۇقى ئىچىدىكى بارلىق ئارتېرىيە ۋە ۋىنا تومۇرلىرىنىڭ ئومۇمىي نامىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ سىستېمىنىڭ يادروسى يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal Iliac Artery) بولۇپ، ئۇ قورساق ئائورتىسىنىڭ يانپاش ئومۇمىي ئارتېرىيىسىگە ئايرىلىشىدىن ھاسىل بولىدۇ ۋە داس بوشلۇقىغا كىرگەندىن كېيىن «تام تارماقلىرى» (Parietal branches) ۋە «ئەزا تارماقلىرى» (Visceral branches) دەپ ئىككى چوڭ تۈرگە بۆلۈنىدۇ. تام تارماقلىرى (مەسىلەن: ساغرا ئارتېرىيەلىرى، يېپىق تۆشۈك ئارتېرىيىسى) داس بوشلۇقى دىۋارى ۋە مۇسكۇللىرىنى تەمىنلىسە، ئەزا تارماقلىرى (مەسىلەن: دوۋساق، تۈز ئۈچەي ۋە ئەۋرەت ئارتېرىيەلىرى) مەزى بېزى، ئۇرۇق خالتىسى ۋە سۈيدۈك-تەرەت يوللىرىنى بىۋاسىتە ئوزۇقلاندۇرىدۇ. بۇ قان تومۇر تورىنىڭ ساغلاملىقى ئەرلەرنىڭ كۆپىيىش ئىقتىدارى، سۈيدۈك تىزگىنلەش ۋە جىنسىي ئىقتىدارى بىلەن بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، ئاناتومىيەلىك جەھەتتىن ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە نازۇك قۇرۇلمىغا ئىگە.

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal Iliac Artery / 髂内动脉)
   داس بوشلۇقىدىكى ئەڭ ئاساسلىق قان تومۇر بولۇپ، يانپاش ئومۇمىي ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىدۇ. ئۇ داس بوشلۇقى ئىچىدىكى ئەزالارنى، ساغرا ۋە ئەۋرەت رايونىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
2. يانپاش بەل ئارتېرىيىسى (Iliolumbar Artery / 髂腰动脉)
   يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ ئارقا شاخچىسىدىن چىقىپ، يۇقىرىغا قاراپ مېڭىپ يانپاش ۋە بەل مۇسكۇللىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ بەل ئومۇرتقىسى ۋە يانپاش سۆڭىكى ئەتراپىدىكى توقۇلمىلارنى ئوزۇقلاندۇرىدۇ.
3. توققۇز كۆز ئوتتۇرا ئارتېرىيىسى (Median Sacral Artery / 骶正中动脉)
   قورساق ئائورتىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئۇچىدىن چىقىدىغان ئىنچىكە قان تومۇر بولۇپ، توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرا سىزىقىنى بويلاپ تۆۋەنگە ماڭىدۇ. ئۇ قۇيمۇچ ۋە توققۇز كۆزنىڭ ئالدى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
4. توققۇز كۆز سىرتقى يان ئارتېرىيىسى (Lateral Sacral Arteries / 骶外侧动脉)
   ئادەتتە ئىككى دانە بولۇپ، توققۇز كۆز تۆشۈكلىرىگە كىرىپ، يۇلۇن نېرۋىلىرى ۋە مېڭە پەردىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە توققۇز كۆز ئەتراپىدىكى مۇسكۇللارغىمۇ قان يەتكۈزىدۇ.
5. ساغرا يۇقارىقى ئارتېرىيىسى (Superior Gluteal Artery / 臀上动脉)
   يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ ئەڭ چوڭ تارمىقى بولۇپ، داس بوشلۇقىدىن چىقىپ ساغرا مۇسكۇللىرىغا (Gluteal muscles) تارىلىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى ساغرا رايونىنىڭ قان ئايلىنىشىغا مەسئۇل.
6. بىرىنچى توققۇز كۆز نېرۋا ئالدىنقى شېخى (Anterior Ramus of First Sacral Nerve / 第一骶神经前支)
   بۇ نېرۋا توققۇز كۆز chigishi (Sacral plexus) نى تەشكىل قىلىدىغان مۇھىم قىسىم بولۇپ، چوڭ ئولتۇرغۇچ نېرۋىسىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ. ئۇ پۇت ۋە داس قىسمىنىڭ ھەرىكىتى ۋە سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
7. دوۋساق تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (Inferior Vesical Artery / 膀胱下动脉)
   ئەرلەردە دوۋساقنىڭ تۈۋى، مەزى بېزى ۋە ئۇرۇق خالتىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان مۇھىم ئارتېرىيە. ئاياللاردا بۇنىڭ ئورنىنى جىنسىي يول ئارتېرىيىسى ئالىدۇ.
8. ساغرا تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (Inferior Gluteal Artery / 臀下动脉)
   داس بوشلۇقىدىن چىقىپ، ساغرا چوڭ مۇسكۇلى ۋە يوتىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى مۇسكۇللارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ ساغرا يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى بىلەن بىرلىكتە ساغرا قىسمىنى ئوزۇقلاندۇرىدۇ.
9. ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal Pudendal Artery / 阴部内动脉)
   تاتلىق (Perineum) ۋە تاشقى جىنسىي ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق تومۇر. ئۇ زەكەرنىڭ تۇرغۇزۇلۇشى (Erection) ئۈچۈن كېرەكلىك قان بىلەن تەمىنلەشتە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.
10. تۈز ئۈچەي تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (Inferior Rectal Artery / 直肠下动脉)
    ئادەتتە ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن تارماقلىنىپ، مەقەت يولى ۋە مەقەت سىرتقى قورىغۇچى مۇسكۇلىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ تۈز ئۈچەينىڭ ئەڭ ئاخىرقى قىسمىنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن مۇھىم.
11. ئۇرۇق نەيچىسى ئامپۇل قىسمى (Ampulla of Ductus Deferens / 输精管壶腹)
    ئۇرۇق نەيچىسىنىڭ دوۋساقنىڭ كەينى تەرىپىدىكى كېڭەيگەن قىسمى بولۇپ، ئۇرۇقنى ۋاقىتلىق ساقلاش رولى بار. ئۇ ئۇرۇق خالتىسى بىلەن بىرلىشىپ ئېتىلىپ چىقىش نەيچىسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
12. تۈز ئۈچەي (Rectum / 直肠)
    چوڭ ئۈچەينىڭ ئەڭ ئاخىرقى بۆلىكى بولۇپ، تەرەتنى ساقلاش ۋە چىقىرىش فۇنكسىيەسىگە ئىگە. ئۇ دوۋساق ۋە مەزى بېزىنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان.
13. مەزى بېزى (Prostate / 前列腺)
    ئەرلەرنىڭ سۈيدۈك يولىنىڭ باشلىنىش قىسمىنى ئوراپ تۇرىدىغان بەز ئەزا بولۇپ، مەنىي سۇيۇقلۇقىنىڭ بىر قىسمىنى ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ. ئۇنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى دوۋساق تۆۋەنكى ئارتېرىيىسىدىن كېلىدۇ.
14. مەقەت سىرتقى قورىغۇچى مۇسكۇل (External Anal Sphincter / 肛门外括约肌)
    مەقەت ئەتراپىدىكى ئىختىيارىي كونترول قىلغىلى بولىدىغان مۇسكۇل بولۇپ، چوڭ تەرەتنى تىزگىنلەش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ نېرۋا ۋە قان تومۇرلار بىلەن زىچ تەمىنلەنگەن.
15. ئۇرۇقدان خالتا ئوتتۇرا پاسىلى (Septum of Scrotum / 阴囊中隔)
    ئۇرۇقدان خالتىسىنى ئوڭ ۋە سول ئىككى قىسىمغا ئايرىپ تۇرىدىغان توقۇلما پەردە. ئۇ ئىككى تەرەپتىكى ئۇرۇقداننى بىر-بىرىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ.
16. زەكەر بېشى (Glans Penis / 阴茎头)
    زەكەرنىڭ ئۇچىدىكى سەزگۈر قىسمى بولۇپ، كۆپ مىقداردا نېرۋا ئۇچلىرى ۋە قان تومۇرلار جايلاشقان. ئۇ سۈيدۈك ۋە مەنىينىڭ چىقىش ئېغىزىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
17. دوۋسۇن سۆڭەك بىرلەشمىسى (Pubic Symphysis / 耻骨联合)
    ئىككى تەرەپتىكى دوۋسۇن سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرىدا بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان كۆمۈرچەكلىك بوغۇم. ئۇ داس بوشلۇقىنىڭ ئالدى تەرىپىنى شەكىللەندۈرۈپ، مۇقىملىق بىلەن تەمىنلەيدۇ.
18. دوۋساق (Urinary Bladder / 膀胱)
    سۈيدۈكنى ساقلايدىغان كاۋاك مۇسكۇللۇق ئەزا بولۇپ، داس بوشلۇقىنىڭ ئالدى تەرىپىگە، دوۋسۇن سۆڭىكىنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان. ئۇنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى ناھايىتى مول.
19. ئۇرۇق نەيچىسى (Ductus Deferens / Vas Deferens / 输精管)
    ئۇرۇقداندىن ئىشلەپچىقىرىلغان سپېرمىنى سۈيدۈك يولىغا توشۇيدىغان ئۇزۇن نەيچە. رەسىمدە ئۇنىڭ داس بوشلۇقى ئىچىدىكى يۆنىلىشى كۆرسىتىلگەن.
20. دوۋساق يۇقارىقى ئارتېرىيىسى (Superior Vesical Artery / 膀胱上动脉)
    كىندىك ئارتېرىيىسىنىڭ باشلىنىش قىسمىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، دوۋساقنىڭ يۇقىرىقى ۋە ئوتتۇرا قىسىملىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ دوۋساقنىڭ ئاساسلىق قان مەنبەلىرىنىڭ بىرى.
21. يېپىق تۆشۈك ئارتېرىيىسى (Obturator Artery / 闭孔动脉)
    يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، يانپاش سۆڭىكىدىكى يېپىق تۆشۈك ئارقىلىق يوتىنىڭ ئىچكى قىسمىغا ئۆتىدۇ. ئۇ يوتىنىڭ يېقىنلاشتۇرغۇچى مۇسكۇللىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
22. يېپىق تۆشۈك نېرۋىسى (Obturator Nerve / 闭孔神经)
    يېپىق تۆشۈك ئارتېرىيىسى بىلەن بىللە يېپىق تۆشۈكتىن ئۆتىدىغان نېرۋا. ئۇ يوتا ئىچكى تەرەپ مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتى ۋە تېرىسىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
23. قورساق تېمى تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (Inferior Epigastric Artery / 腹壁下动脉)
    يانپاش سىرتقى ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، قورساقنىڭ ئالدى دىۋارىغا قاراپ يۇقىرىلايدۇ. ئۇ قورساق مۇسكۇللىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
24. كىندىك ئارتېرىيىسى (Umbilical Artery / 脐动脉)
    يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، تۆرەلگە مەزگىلىدە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. تۇغۇلغاندىن كېيىن ئۇنىڭ يىراق ئۇچى بىتىشىپ كېتىدۇ، ئەمما يېقىن ئۇچى دوۋساق يۇقىرىقى ئارتېرىيىسىنى بېرىدۇ.
25. يانپاش سىرتقى ئارتېرىيە ۋىناسى (External Iliac Artery and Vein / 髂外动静脉)
    قورساق ئائورتىسىنىڭ داۋامى بولۇپ، داس بوشلۇقىنىڭ گىرۋىكىنى بويلاپ مېڭىپ، يوتىغا ئۆتكەندە يوتا ئارتېرىيە ۋىناسىغا ئايلىنىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى تۆۋەنكى پۇتنى قان بىلەن تەمىنلەشكە مەسئۇل.
26. ئۇرۇقدان ئارتېرىيە ۋىناسى (Testicular Artery and Vein / 睾丸动静脉)
    بۇ قان تومۇرلار قورساق بوشلۇقىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىن (بۆرەك ئەتراپىدىن) باشلىنىپ، تۆۋەنگە چۈشۈپ ئۇرۇقداننى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. رەسىمدە ئۇنىڭ سۈيدۈك نەيچىسىنىڭ ئۈستىدىن كېسىپ ئۆتكەنلىكىنى كۆرگىلى بولىدۇ.
27. سۈيدۈك نەيچىسى (Ureter / 输尿管)
    بۆرەكتىن ئاجرىلىپ چىققان سۈيدۈكنى دوۋساققا توشۇيدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇ داس بوشلۇقى گىرۋىكىدە يانپاش ئارتېرىيەلىرىنىڭ ئۈستىدىن كېسىپ ئۆتۈپ دوۋساققا كىرىدۇ.

داس بوشلۇقى قان تومۇرلىرىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

ئەرلەر داس بوشلۇقىدىكى قان تومۇرلارنىڭ ئاناتومىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش كىلىنىكىلىق تىبابەتتە، بولۇپمۇ سۈيدۈك يولى كېسەللىكلىرى (Urology) ۋە ئۈچەي تاشقى كېسەللىكلىرىدە ئىنتايىن مۇھىم. مەسىلەن، مەزى بېزى راكى (Prostate Cancer) ئوپېراتسىيىسى جەريانىدا، دوۋساق تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى نېرۋا تۈگۈنلىرىنى ساقلاپ قېلىش، بىمارنىڭ ئوپېراتسىيىدىن كېيىنكى جىنسىي ئىقتىدارى ۋە سۈيدۈك تىزگىنلەش ئىقتىدارىنى قوغداشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. قان تومۇرلارنىڭ ئورنىنى توغرا پەرقلەندۈرۈش ئارتۇقچە قان چىقىپ كېتىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

شۇنىڭ بىلەن بىرگە، ئەۋرەت ئىچكى ئارتېرىيىسى (Internal Pudendal Artery) ئەرلەرنىڭ جىنسىي ئاجىزلىقى (Erectile Dysfunction) نى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا مۇھىم نىشان ھېسابلىنىدۇ. ئەگەر بۇ ئارتېرىيەدە تارىيىش ياكى توسۇلۇش كۆرۈلسە، زەكەرگە يېتەرلىك قان بارماي، تۇرغۇزۇش توسالغۇسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭا، داس بوشلۇقى قان ئايلىنىشى يۈرەك-قان تومۇر ساغلاملىقىنىڭ بىر ئەينىكى دەپ قارىلىدۇ.

داس بوشلۇقىدىكى يانپاش سىرتقى ۋە ئىچكى ئارتېرىيەلىرى يەنە بۆرەك كۆچۈرۈش ئوپېراتسىيىسىدىمۇ مۇھىم رول ئوينايدۇ. كۆچۈرۈلگەن يېڭى بۆرەك ئادەتتە يانپاش ئويمانلىقىغا ئورۇنلاشتۇرۇلۇپ، ئۇنىڭ قان تومۇرلىرى يانپاش سىرتقى ئارتېرىيە ۋە ۋىناسىغا ئۇلىنىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا، داس بوشلۇقى سۇنۇقلىرىدا، بولۇپمۇ ئېغىر زەخىملىنىشلەردە، يانپاش ئىچكى ئارتېرىيىسىنىڭ تارماقلىرى يىرتىلىپ كېتىپ، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان چوڭ قان چىقىشلارنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، بۇنداق ئەھۋالدا ئارىلىق ئارقىلىق تومۇر توسۇش (Embolization) تېخنىكىسى قوللىنىلىدۇ.

خۇلاسىلەپ ئېيتقاندا، بۇ رەسىم ۋە ئۇنىڭدىكى قان تومۇرلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى بىزگە ئەرلەر داس بوشلۇقىنىڭ قانچىلىك نازۇك ۋە مۇكەممەل لايىھەلەنگەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ بىلىملەر:

• مەزى بېزى ۋە دوۋساق كېسەللىكلىرىنى داۋالاش؛
• جىنسىي ئىقتىدار توسالغۇلىرىنى تەھلىل قىلىش؛
• داس بوشلۇقى ئوپېراتسىيەلىرىنىڭ بىخەتەرلىكىنى ئاشۇرۇش؛
• جىددىي قۇتقۇزۇشتا قان توختىتىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشتا ئاساسىي نەزەرىيەۋى يېتەكچىلىك رولىنى ئوينايدۇ.