ھەيز ( ئادەت كېلىش ) ھەققىدە بىلىۋېلىشقا تىگىشلىك ئىشلار

ھەيز كېلىش ( ئادەت كۆرۈش ) : قىز-ئاياللار ئۈچۈن ساغلاملىق قوللانمىسى

ھەيز، يەنە ئادەت كۆرۈش ياكى ئاي كۆرۈش دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ قىز-ئاياللارنىڭ بالىياتقۇسىدىن قەرەللىك ھالدا قان كېلىش ھادىسىسىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ بىر ئايالنىڭ سالامەتلىكى ۋە تۇغۇش ئىقتىدارىنىڭ نورمال ئىكەنلىكىدىكى مۇھىم بىر بىشارەت بولۇپ، ئۇ قورقۇنچلۇق ياكى نومۇس قىلىدىغان ئىش ئەمەس، بەلكى تەبىئىي فىزىئولوگىيىلىك جەرياندۇر.

ھەيز دېگەن نېمە؟

ھەيز – بىر ئايالنىڭ ھامىلدار بولمىغان ئەھۋالدا، ھەر ئايدا بالىياتقۇ ئىچكى پەردىسىنىڭ قېلىنلىشىپ، ئاندىن تۆكۈلۈپ، ئاز مىقداردىكى قان بىلەن بىللە بەدەندىن چىقىپ كېتىش جەريانىدۇر. بۇ جەريان ئاياللارنىڭ بەدىنىدىكى ھورمونلارنىڭ (ئاساسلىقى ئاياللىق ھورمون ۋە پروگېستېرون) تەڭشىلىشى ئارقىلىق كونترول قىلىنىدۇ.

ئۇيغۇرچە / Uyghurche : ھەيز , ئادەت ، ئاي كۆرۈش ، ھەيىز
ئىنگىلىزچە / English : Menstruation, Period, Menses
تۈركچە / Türkçe : adet, regl, aybaşı, hayız
خەنزۇچە / 汉语 : 月经, 例假, 大姨妈, 经期

تۇنجى ھەيز قاچان كېلىدۇ؟

قىز بالىلارنىڭ تۇنجى ھەيز كۆرۈشى (Menarche) ئادەتتە 9 ياشتىن 15 ياشقىچە بولغان ئارىلىقتا يۈز بېرىدۇ، كۆپىنچە قىزلار 12 ياش ئەتراپىدا تۇنجى ھەيزىنى كۆرىدۇ. تۇنجى ھەيزنىڭ كېلىش ۋاقتى ئىرسىيەت، ئوزۇقلۇق ئەھۋالى، تۇرمۇش ئادىتى ۋە بەدەن ئېغىرلىقى قاتارلىق ئامىللارغا باغلىق. دەسلەپكى بىر ئىككى يىلدا ھەيزنىڭ قەرەلسىز كېلىشى نورمال ئەھۋال.

نېمە ئۈچۈن ھەيز كېلىدۇ؟

بۇ جەريان ئاياللارنىڭ تۇغۇش سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمىدۇر. ھەر ئايدا، ئاياللارنىڭ تۇخۇمدانى بىر تۇخۇم ھۈجەيرىسى قويۇپ بېرىدۇ (بۇ تۇخۇم چىقىرىش دەپ ئاتىلىدۇ). شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، بالىياتقۇ ئىچكى پەردىسى ھورمونلارنىڭ تەسىرىدە قېلىنلاپ، ئۇرۇقلانغان تۇخۇمنىڭ ئورۇنلىشىشىغا تەييارلىق قىلىدۇ. ئەگەر تۇخۇم ئۇرۇقلانمىسا، يەنى ھامىلدارلىق يۈز بەرمىسە، بۇ قېلىنلاشقان بالىياتقۇ ئىچكى پەردىسىنىڭ ھاجىتى قالمىغاچقا، ئۇ تۆكۈلۈپ قان بىلەن بىللە جىنسىي يول ئارقىلىق سىرتقا چىقىرىلىدۇ. مانا بۇ دەل ھەيزدۇر.

نورمال ھەيز دەۋرىيلىكى، مىقدارى ۋە كۈن سانى

• دەۋرىيلىك (قانچىلىك ۋاقىتتا بىر كېلىدۇ؟): نورمال ھەيز دەۋرىيلىكى ئادەتتە 21 كۈندىن 35 كۈنگىچە بولىدۇ، ئوتتۇرىچە ھېساب بىلەن 28 كۈندە بىر قېتىم كېلىدۇ. دەۋرىيلىك ھەر قېتىملىق ھەيزنىڭ بىرىنچى كۈنىدىن كېيىنكى ھەيزنىڭ بىرىنچى كۈنىگىچە بولغان ۋاقىت بىلەن ھېسابلىنىدۇ.
• داۋاملىشىش ۋاقتى (كۈن سانى): ھەيز ئادەتتە 3 كۈندىن 7 كۈنگىچە داۋاملىشىدۇ.
• قان مىقدارى: پۈتۈن ھەيز مەزگىلىدە كېلىدىغان قاننىڭ ئومۇمىي مىقدارى 30 مىللىلىتىردىن 80 مىللىلىتىرغىچە بولىدۇ. ئەگەر قان مىقدارى ھەددىدىن زىيادە كۆپ بولۇپ (ھەر 1-2 سائەتتە تازىلىق قەغىزىنى ئالماشتۇرۇشقا توغرا كەلسە) ياكى قان كېلىش 7 كۈندىن ئۇزۇن داۋاملاشسا، دوختۇر بىلەن مەسلىھەتلىشىش كېرەك.

ھەيز مەزگىلىدىكى يانداش ئالامەتلەر

نۇرغۇن ئاياللار ھەيز كېلىشتىن بۇرۇن ياكى ھەيز مەزگىلىدە بەزى فىزىكىلىق ۋە ھېسسىياتلىق ئۆزگىرىشلەرنى باشتىن كەچۈرىدۇ. بۇ «ھەيزدىن ئىلگىرىكى يىغىندى ئالامەتلىرى» (PMS) دەپ ئاتىلىدۇ. كۆپ ئۇچرايدىغان ئالامەتلەر:

• قورساقنىڭ تۆۋەن قىسمىنىڭ ئاغرىشى (ھەيز ئاغرىقى)
• بەل ئاغرىقى
• كۆكرەك چىڭقىلىش ياكى ئاغرىش
• ھارغىنلىق ھېس قىلىش
• داس بوشلۇقى چىڭقىلىش ئىششىغاندەك ھىس قىلىش
• قورساق ئاغرىش
• باش ئاغرىقى
• كەيپىياتنىڭ تۇراقسىزلىقى، ئاسان ئاچچىقلىنىش ياكى قايغۇرۇش

يېنىك دەرىجىدىكى ھەرىكەت قىلىش، ئىسسىق ئۆتكۈزۈش ۋە ساغلام ئوزۇقلىنىش بۇ ئالامەتلەرنى يېنىكلىتىشكە ياردەم بېرىدۇ.

ھەيز پۈتۈنلەي قاچان توختايدۇ؟

ئاياللار 45 ياشتىن 55 ياشقىچە بولغان ئارىلىقتا، تۇخۇمداننىڭ ئىقتىدارى تەدرىجىي ئاجىزلاپ، ھورمون سەۋىيىسى تۆۋەنلەيدۇ ۋە ھەيز كېلىش تەدرىجىي توختايدۇ. بۇ تەبىئىي جەريان «كلىماكىس» ياكى «ھەيز كېسىلىش» دەپ ئاتىلىدۇ. بىر ئايال ئۇدا 12 ئاي ھەيز كۆرمىسە، ھەيزى پۈتۈنلەي كېسىلگەن ھېسابلىنىدۇ.

ھەيز مەزگىلىدە دىققەت قىلىدىغان ئىشلار

ھەيز مەزگىلىدە بەدەن بىر قەدەر ئاجىز ۋە سەزگۈر بولىدۇ، شۇڭا ئۆزىنى ياخشى كۈتۈش ئارقىلىق بۇ مەزگىلنى تېخىمۇ يېنىك ئۆتكۈزگىلى بولىدۇ.

• • تازىلىققا ئەھمىيەت بېرىش: بۇ ئەڭ مۇھىم نۇقتا. تازىلىق قەغىزىنى ھەر 3-4 سائەتتە بىر قېتىم ئالماشتۇرۇپ تۇرۇش كېرەك. ھەر كۈنى ئىلمان سۇدا يۇيۇنۇش ياكى شەخسىي ئەزالارنى تازىلاپ تۇرۇش يۇقۇملىنىشنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. خۇشپۇراق سوپۇن ياكى تازىلىغۇچى سۇيۇقلۇقلارنى ئىشلىتىشتىن ساقلىنىڭ، چۈنكى ئۇلار جىنسىي يولنىڭ تەبىئىي مۇھىتىنى بۇزۇۋېتىشى مۇمكىن.
  • يېمەك-ئىچمەك:
    • ئىللىقلىقنى ساقلاڭ: ئىلمان سۇ ۋە ئىسسىق ئىچىملىكلەرنى كۆپرەك ئىچىش قان ئايلىنىشنى ياخشىلاپ، ھەيز ئاغرىقىنى يېنىكلىتىدۇ. ھەددىدىن زىيادە سوغۇق ئىچىملىك ۋە يېمەكلىكلەردىن پەرھىز تۇرغان ياخشى.
    • تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش: تۆمۈر ماددىسى مول يېمەكلىكلەرنى (مەسىلەن، پالەك، قىزىل گۆش، پۇرچاق تۈرىدىكىلەر) يەپ بېرىش قان ئازلىقنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. تۇزلۇق، مايلىق، ئاچچىق-چۈچۈك ۋە قەنت مىقدارى يۇقىرى يېمەكلىكلەرنى ئازايتىش ئىششىق ۋە ھارغىنلىقنى يېنىكلىتىدۇ.
  • مۇۋاپىق ھەرىكەت ۋە ئارام ئېلىش:
    • يېنىك ھەرىكەت: سەيلە قىلىش، يوگا قاتارلىق يېنىك دەرىجىدىكى ھەرىكەتلەر بەدەننى بوشىتىپ، ئاغرىقنى پەسەيتىشكە پايدىلىق. لېكىن، ئېغىر ۋە كۈچلۈك تەنھەرىكەتلەردىن ساقلىنىش كېرەك.
    • يېتەرلىك ئۇخلاش: ھارغىنلىق ھېسسىياتىنى يېڭىش ئۈچۈن يېتەرلىك ئۇيقۇغا كاپالەتلىك قىلىش ئىنتايىن مۇھىم.
  • كەيپىياتنى تەڭشەش: ھورمون ئۆزگىرىشى سەۋەبىدىن كەيپىيات تۇراقسىز بولۇشى مۇمكىن. ئۆزىڭىز ياخشى كۆرىدىغان ئىشلار بىلەن شۇغۇللىنىش، مۇزىكا ئاڭلاش، كىتاب ئوقۇش ئارقىلىق ئۆزىڭىزنى بوشىتىڭ. قورساق قىسمىغا ئىسسىق ئۆتكۈزۈش ھەيز ئاغرىقىنى پەسەيتىشتىكى ئۈنۈملۈك ئۇسۇللارنىڭ بىرى.
  • جىنسىي تۇرمۇشتىن پەرز تۇتۇش: ئادەت مەزگىلىدە جىنسىي تۇرمۇش ئۆتكۈزمەسلىك كېرەك. چۈنكى بۇ ۋاقىتتا ئاياللارنىڭ جىنسىي يولى بالىياتقۇسى ئىنتايىن نازۇك مەزگىلى ھىساپلىنىدۇ. جىنسىي مۇناسىۋەت ئۆتكۈزگەندە كېسەل بولۇش خەتىرىنى ئۆرلىتىۋېتىدۇ.

قانداق ئەھۋاللاردا دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك؟

گەرچە ھەيز نورمال فىزىئولوگىيىلىك ھادىسە بولسىمۇ، لېكىن تۆۋەندىكىدەك نورمالسىز ئەھۋاللار كۆرۈلگەندە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، سەۋەبىنى ئېنىقلاش ۋە داۋالىنىش زۆرۈر:

• ھەددىدىن زىيادە كۆپ قان كېلىش (Menorrhagia): ئەگەر ھەر 1-2 سائەتتە بىر قېتىم تازىلىق قەغىزىنى ئالماشتۇرۇشقا توغرا كەلسە، چوڭ-چوڭ قان پارچىسى چۈشسە ياكى قان كېلىش سەۋەبىدىن باش قېيىپ، ھالىڭىز قالمىسا دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك.
• قاتتىق ئادەت ئاغرىقى (Dysmenorrhea): ھەيز ئاغرىقى ئادەتتىكى ئاغرىق پەسەيتىش دورىلىرى بىلەن كونترول قىلغىلى بولمايدىغان دەرىجىدە كۈچلۈك بولۇپ، كۈندىلىك تۇرمۇش ۋە خىزمەتكە ئېغىر تەسىر يەتكۈزسە دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك.
• ھەيز دەۋرىيلىكىنىڭ قەرەلسىزلىكى:
  • ھەيز دەۋرىيلىكى ئۇدا 3 ئايدىن ئارتۇق توختاپ قالسا (ھامىلدارلىقتىن باشقا ئەھۋالدا).
  • ھەيز دەۋرىيلىكى دائىم 21 كۈندىن قىسقا ياكى 35 كۈندىن ئۇزۇن بولسا.
  • ھەيز كېلىش ۋاقتى تۇيۇقسىزلا ناھايىتى قالايمىقانلىشىپ كەتسە.
• ئۇزۇن داۋاملىشىش: ھەيز قېنى 7 كۈندىن ئارتۇق توختىماي كەلسە.
• ھەيزدىن باشقا ۋاقىتتا قان كېلىش: ئىككى قېتىملىق ھەيز ئارىلىقىدا ياكى جىنسىي مۇناسىۋەتتىن كېيİN قان كەلسە.
• 15 ياشقا كىرگۈچە تۇنجى ھەيز كەلمىسە: ئەگەر قىز بالا 15 ياشقا كىرگۈچە تېخىچە ھەيز كۆرمىگەن بولسا، دوختۇرغا كۆرۈنۈپ تەكشۈرتۈش كېرەك.
• ھەيز كېسىلگەندىن كېيىن قان كېلىش: ھەيزى پۈتۈنلەي كېسىلگەن (ئۇدا 12 ئاي كەلمىگەن) ئاياللاردا قايتىدىن قان كۆرۈلسە، بۇ جىددىي ئەھۋال بولۇشى مۇمكىن، دەرھال دوختۇرغا بېرىش كېرەك.

ھەيزگە مۇناسىۋەتلىك خاتا قاراشلار (خۇراپاتلىقلار)

ھەيز ھەققىدە نۇرغۇن يىللاردىن بۇيان داۋاملىشىپ كېلىۋاتقان بەزى يالغان قاراشلار بار. بۇلارنىڭ ئىلمىي ئاساسى يوق:

• خۇراپات قاراش: ھەيز مەزگىلىدە يۇيۇنۇشقا ياكى چاچ يۇيۇشقا بولمايدۇ.
  • ئەمەلىيەت:  خاتا. ئەكسىچە، ھەيز مەزگىلىدە شەخسىي تازىلىققا تېخىمۇ ئەھمىيەت بېرىش كېرەك. ئىلمان سۇدا يۇيۇنۇش بەدەننى بوشىتىپ، ھەيز ئاغرىقىنى يېنىكلىتىشكە ياردەم بېرىدۇ.
• خۇراپات قاراش: ھەيز قېنى «مەينەت» ياكى «زىيانلىق» قان.
  • ئەمەلىيەت: ھەيز قېنى بالىياتقۇ ئىچكى پەردىسىنىڭ توقۇلمىلىرى ۋە قاندىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇ زەھەرلىك ياكى مەينەت ئەمەس، بەلكى نورمال فىزىئولوگىيىلىك مەھسۇلات.
• خۇراپات قاراش: ھەيز مەزگىلىدە ھەرىكەت چېنىقىشقا بولمايدۇ.
  • ئەمەلىيەت: يېنىك ۋە مۇۋاپىق دەرىجىدىكى ھەرىكەت (مەسىلەن، سەيلە قىلىش، يوگا) ئەكسىچە قان ئايلىنىشنى ياخشىلاپ، ھەيز ئاغرىقىنى پەسەيتىشكە پايدىلىق. لېكىن، ئېغىر ھەرىكەتلەردىن ساقلىنىش كېرەك.
• خۇراپات قاراش: سوغۇق ياكى ئاچچىق-چۈچۈك يېمەكلىكلەرنى يېيىشكە بولمايدۇ.
  • ئەمەلىيەت: بۇنىڭ ئىلمىي ئاساسى يوق. ھەر كىمنىڭ بەدەن ئەھۋالى ئوخشىمايدۇ. ئەگەر مەلۇم بىر يېمەكلىكنىڭ سىزگە ياقمايدىغانلىقىنى ھېس قىلسىڭىز، ئۇنىڭدىن پەرھىز تۇرسىڭىز بولىدۇ. ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش ئەڭ مۇھىم.

ھەيز ئاياللار ھاياتىدىكى بىر نورمال ۋە ساغلاملىقنىڭ نامايەندىسى. ئۇنىڭغا توغرا تونۇش، تازىلىققا دىققەت قىلىش ۋە بەدەنگە كۆيۈنۈش ئىنتايىن مۇھىم. ئەگەر ھەيزىڭىزدە نورمالسىز ئەھۋاللار (مەسىلەن، قاتتىق ئاغرىق، ھەددىدىن زىيادە كۆپ قان كېلىش، قەرەلسىزلىك ئۇزۇن داۋاملىشىش) كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈڭ.

تۆۋەندىكى ھىساپلىغۇچ ئارقىلىق ھەيز كېلىش ۋاقتىنى ھىساپلىيالايسىز:

https://dohturlar.com/betler/adet.php