ئىممۇنتېت سۆزىنى خەلق ئارىسىدا ئىممۇنىت ، ئىمۇنىتىت، ئىممۇن، بەرداشلىق كۈچ … دەپ ئاتاپ كېلىۋاتقانلارمۇ بار.
ئىممۇنىتېت (ئادەم ئىممۇنىتېتى، ئىممۇنىتېت كۈچى) دىگەن نىمە؟
ئىممۇنىتېت ئورگانىزمنىڭ سىرتتىن كەلگەن كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنىڭ تاجاۋۇزىغا قارشى تۇرۇش ئىقتىدارىنى كۆرسىتىدۇ، ئۇ تۇغما ئىممۇنىتېت ۋە ئېرىشمە ئىممۇنىتېتتىن ئىبارەت ئىككى خىل ئىممۇنىتېتنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
تۇغما ئىممۇنىتېت ئورگانىزمدا تۇغما بار بولغان مۇداپىئە مېخانىزمى بولۇپ، تېرە، شىللىق پەردە، زور يۇتقۇچى ھۈجەيرە قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ؛ ئېرىشمە ئىممۇنىتېت بولسا كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار بىلەن ئۇچراشقاندىن كېيىن پەيدا بولغان ئالاھىدە ئىممۇنىتېت رېئاكسىيەسى بولۇپ، ئانتىتېلا ۋە T ھۈجەيرىسى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى كۆپ خىل ھۈجەيرە، توقۇلما ۋە مولېكۇلىلاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، تۆۋەندىكى بىر قانچە تەرەپنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
1. تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسى:تېرە، شىللىق پەردە، زور يۇتقۇچى ھۈجەيرە، تەبىئىي قىرغۇچى ھۈجەيرە قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ھۈجەيرە ۋە مولېكۇلىلار ئوخشاش بولمىغان ئىقتىدارغا ئىگە، لېكىن ئۇلار ماسلىشىپ رول ئويناپ، مۇكەممەل مۇداپىئە سىستېمىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
2. لىمفا ئەزالىرى:تال، لىمفا تۈگۈنى، بادامبەز قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ئەزالار ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرىنىڭ پەيدا بولۇش ۋە بۆلۈنۈش ئورنى، شۇنداقلا ئىممۇنىتېت رېئاكسىيەسى يۈز بېرىدىغان جاي.
3. ئىممۇنىتېتلىق ھۈجەيرە:ئاق قان ھۈجەيرىسى ،T ھۈجەيرىسى ،B ھۈجەيرىسى ،زور يۇتقۇچى ھۈجەيرە قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ھۈجەيرىلەر ئوخشاش بولمىغان ئىقتىدارغا ئىگە، مەسىلەن، كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى پەرقلەندۈرۈش، ئانتىتېلا ھاسىل قىلىش، يۇقۇملانغان ھۈجەيرىلەرنى ئۆلتۈرۈش ۋە ئۆلتۈرۈش قاتارلىقلار.
4. ئىممۇنىتېت مولېكۇلىسى:ئانتىتېلا، كومپلېمېنت، ھۈجەيرە فاكتورى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ مولېكۇلىلار ئىممۇنىتېت رېئاكسىيەسىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ، مەسىلەن، ياللۇغلىنىش رېئاكسىيەسىنى ئىلگىرى سۈرۈش، كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى ئېرىتىش، ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرىنىڭ ئىقتىدارىنى تەڭشەش قاتارلىقلار.
قىسقىسى، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى بىر مۇرەككەپ تور بولۇپ، كۆپ قىسىمدىن تەركىب تاپىدۇ، ئۇلار ئۆزئارا ھەمكارلىشىپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ساغلاملىقىنى ئورتاق قوغدايدۇ.
تۇغما ئىممۇنىتېت دېگەن نېمە؟
تۇغما ئىممۇنىتېت ئادەم بەدىنى تۇغما ھازىرلىغان ئىممۇنىتېت ئىقتىدارىنى كۆرسىتىدۇ، ئۇ غەيرىي خاس ئىممۇنىتېت دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ئۇ بىر خىل تېز سۈرئەتلىك، خاسلىقى بولمىغان مۇداپىئە مېخانىزمى بولۇپ، باكتېرىيە، ۋىرۇس، زەمبۇرۇغ قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر خىل سىرتتىن كەلگەن كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى پەرقلەندۈرەلەيدۇ ۋە ئۇلارغا ھۇجۇم قىلالايدۇ. تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسى كۆپ خىل ھۈجەيرە، توقۇلما ۋە مولېكۇلىلاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئاق قان ھۈجەيرىسى، زور يۇتقۇچى ھۈجەيرە، تەبىئىي قىرغۇچى ھۈجەيرە، ياللۇغلىنىش رېئاكسىيەسى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ ھۈجەيرە ۋە مولېكۇلىلار ئوخشاش بولمىغان ئىقتىدارغا ئىگە، لېكىن ئۇلار ماسلىشىپ رول ئويناپ، مۇكەممەل مۇداپىئە سىستېمىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
ئېرىشمە ئىممۇنىتېت دېگەن نېمە؟
ئېرىشمە ئىممۇنىتېت ئادەم بەدىنى كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار بىلەن ئۇچراشقاندىن كېيىن پەيدا بولىدىغان ئالاھىدە ئىممۇنىتېت رېئاكسىيەسىنى كۆرسىتىدۇ. كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار بەدەنگە تاجاۋۇز قىلىپ كىرگەندە، بىزنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىمىز ئۇلارنىڭ ئالاھىدىلىكىنى پەرقلەندۈرۈپ ۋە ئەستە ساقلاپ، كەلگۈسىدە ئوخشاش كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارغا يەنە بىر قېتىم يولۇققاندا تېخىمۇ تېز ئىنكاس قايتۇرىدۇ. ئېرىشمە ئىممۇنىتېت ئاساسلىقى ئانتىتېلا ۋە T ھۈجەيرىسى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ.
ئىممۇنىتېت ئاجىزلىشىش سەۋەپلىرى
ئىممۇنىتېت ئاجىزلاش ئەھۋالى كۆپ خىل بولىدۇ، مەسىلەن:
1. ياشنىڭ چوڭىيىشى:ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ، ئادەم بەدىنىنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى تەدرىجىي چېكىنىپ، ئاسانلا يۇقۇملىنىدۇ.
2. كېسەللىك ياكى ئوپېراتسىيە:بەزى كېسەللىك ياكى ئوپېراتسىيە ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ ئىقتىدارىنى بۇزۇپ، ئىممۇنىتېت كۈچىنى تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ.
3. ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك:ۋىتامىن، مىنېرال ماددا قاتارلىق ئوزۇقلۇق ماددىلار كەمچىل بولسا ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ نورمال ئىشلىشىگە تەسىر يېتىدۇ.
4. ئۇزاق مۇددەتلىك بېسىم:ئۇزاق مۇددەتلىك روھىي بېسىم بەدەندىكى ئىچكى ئاجراتمىلارنىڭ تەڭپۇڭسىزلىقىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ نورمال ئىقتىدارىغا تەسىر يەتكۈزىدۇ.
ئىممۇنىتېت كۈچلەندۈرۈش ئۇسۇللىرى:
ئىممۇنىتېتنى كۈچەيتىش ئۈچۈن، تۆۋەندىكى تەدبىرلەرنى قوللىنىشقا بولىدۇ:
1. يېمەك – ئىچمەكنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇش:يېتەرلىك ئاقسىل، ۋىتامىن، مىنېرال ماددا قاتارلىق ئوزۇقلۇق ماددىلارنى قوبۇل قىلىش ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرۇشقا پايدىلىق.
2. بەدەن چېنىقتۇرۇش:مۇۋاپىق ھەرىكەت قىلىش بەدەننىڭ ماددا ئالماشتۇرۇش ئىقتىدارى ۋە ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرىدۇ.
3. يېتەرلىك ئۇخلاش:يېتەرلىك ئۇخلاش ۋاقتىغا كاپالەتلىك قىلىش بەدەننىڭ ئەسلىگە كېلىشى ۋە ئەسلىگە كېلىشىگە ياردەم بېرىپ، ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرىدۇ.
4. ھاراق – تاماكىدىن ساقلىنىش:تاماكا چېكىش ۋە ھاراق ئىچىش ئىممۇنىتېت سىستېمىسىغا سەلبىي تەسىر كۆرسىتىدۇ، شۇڭا ئىمكانقەدەر ساقلىنىش كېرەك.
5. شەخسىي تازىلىققا دىققەت قىلىش:قولنى پات – پات يۇيۇش، مۇھىتنىڭ پاكىزلىقىنى ساقلاش قاتارلىق تەدبىرلەر كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنىڭ تارقىلىشىنى ئازايتىپ، تەن ساغلاملىقىنى قوغدايدۇ.
