جىگەر ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

جىگەر: ئىنسان بەدىنىنىڭ «خىمىيە زاۋۇتى» نىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

جىگەر ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ ئىچكى ئەزا ۋە ئەڭ چوڭ ھەزىم قىلىش بېزى بولۇپ، قورساق بوشلۇقىنىڭ ئوڭ يۇقىرى قىسمىغا، دىئافراگمىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. ئۇ بەدەننىڭ مېتابولىزم مەركىزى بولۇش سۈپىتى بىلەن 500 دىن ئارتۇق خىمىيىلىك رېئاكسىيەگە قاتنىشىدۇ، بۇنىڭ ئىچىدە ئاقسىل سىنتېزلەش، زەھەرلىك ماددىلارنى پارچىلاش، ئۆت سۇيۇقلۇقى ئىشلەپچىقىرىش ۋە گلۇكوزىنى گلۇكوگېن شەكلىدە ساقلاش قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ئىقتىدارلار بار. شۇڭلاشقا، جىگەرنىڭ ساغلاملىقى پۈتكۈل بەدەننىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

جىگەرنىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش تىببىي ساھەدىكىلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇنىڭ ئوڭ ۋە سول قاناتلىرى، ھەرخىل تارىمۇشلىرى، قان تومۇر سىستېمىسى ۋە ئۆت يوللىرىنىڭ ئورنىنى ئېنىق بىلىش كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىشتا بىۋاسىتە يېتەكچى رول ئوينايدۇ. بۇ ماقالىدە، جىگەرنىڭ ئالدى ۋە ئاستى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى ئارقىلىق ئۇنىڭ ھەرقايسى بۆلەكلىرى ۋە مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلىرى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

جىگەر ۋە ئۇنىڭ قۇرۇلمىلىرىنى تونۇشتۇرۇش

• جىگەر (Liver, 肝)
  جىگەر قىزغۇچ قوڭۇر رەڭدە بولۇپ، ئېغىرلىقى تەخمىنەن 1.5 كىلوگرام كېلىدىغان بەدەندىكى ئەڭ چوڭ قاتتىق ئەزا. ئۇ ئاساسلىقى ئوڭ ۋە سول قاناتتىن ئىبارەت ئىككى چوڭ بۆلەككە بۆلۈنىدۇ ھەمدە ماددا ئالماشتۇرۇش، زەھەر قايتۇرۇش، قان ئۇيۇش ئامىللىرىنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئىممۇنىتېتنى قوغداش قاتارلىق نۇرغۇنلىغان ھاياتلىق پائالىيەتلىرىگە مەسئۇل. ئۇنىڭ مۇرەككەپ قان تومۇر سىستېمىسى ھەم ھەزىم قىلىش يولىدىن كەلگەن قاننى سۈزۈپ، ئوزۇقلۇق ماددىلارنى بىر تەرەپ قىلىدۇ، ھەم زىيانلىق ماددىلارنى تازىلايدۇ.

جىگەر ئالدى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى (Anterior view of the liver, 肝前面观)

• تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا (Inferior vena cava, 下腔静脉)
  بۇ ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ ۋېنا قان تومۇرى بولۇپ، بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ يۈرەككە قايتۇرىدۇ. ئۇ جىگەرنىڭ ئارقا يۈزىدىكى ئويمانچىدا ياتىدۇ.
• جىگەر سول قانىتى (Left lobe of the liver, 肝左叶)
  بۇ جىگەرنىڭ ئوڭ قاناتتىن كىچىكرەك بولغان بۆلىكى بولۇپ، ئوغاقسىمان تارىمۇش ئارقىلىق ئوڭ قاناتتىن ئايرىلىپ تۇرىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى ئاشقازاننىڭ ئۈستى قىسمىنى قاپلاپ تۇرىدۇ.
• ئوغاقسىمان تارىمۇش (Falciform ligament, 镰状韧带)
  بۇ ئورغاق شەكىللىك پەردە بولۇپ، جىگەرنى ئوڭ ۋە سول قاناتقا بۆلۈپ، ئۇنى قورساق دىۋارىنىڭ ئالدى ۋە دىئافراگمىغا بېكىتىپ تۇرىدۇ. ئۇنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىدە جىگەر يۇمىلاق تارىمۇشى بار.
• جىگەر يۇمىلاق تارىمۇش (Round ligament of the liver, 肝圆韧带)
  بۇ تۆرەلمە مەزگىلىدىكى كىندىك ۋېناسىنىڭ قالدۇقى بولۇپ، تۇغۇلغاندىن كېيىن تالالىق توقۇلمىغا ئايلانغان. ئۇ ئوغاقسىمان تارىمۇشنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكى ئىچىگە جايلاشقان.
• ئۆت خالتا (Gallbladder, 胆囊)
  بۇ جىگەرنىڭ ئاستىقى يۈزىگە چاپلىشىپ تۇرىدىغان نەشپۈت شەكىللىك كىچىك ئەزا. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى جىگەر ئىشلەپچىقارغان ئۆت سۇيۇقلۇقىنى ساقلاش ۋە قويۇلدۇرۇش.
• تۆۋەنكى گىرۋىكى (Inferior border, 下缘)
  بۇ جىگەرنىڭ ئالدى ۋە ئاستى يۈزىنى ئايرىپ تۇرىدىغان ئۆتكۈر گىرۋەك. ئۇنى پالپاتسىيە (قول بىلەن تەكشۈرۈش) قىلغاندا جىگەرنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى مۆلچەرلىگىلى بولىدۇ.
• جىگەر ئوڭ قانىتى (Right lobe of the liver, 肝右叶)
  بۇ جىگەرنىڭ سول قاناتتىن كۆپ چوڭ بولغان ئاساسلىق بۆلىكى. ئۇنىڭدا يەنە قۇيرۇقسىمان قانات ۋە چاسا قانات قاتارلىق كىچىك بۆلەكلەر بار.
• تاجىسىمان تارىمۇش (Coronary ligament, 冠状韧带)
  بۇ جىگەرنىڭ يۇقىرى يۈزىنى دىئافراگمىغا بېكىتىپ تۇرىدىغان كەڭ پەردە توقۇلمىسى. ئۇنىڭ يان تەرەپلىرى ئۈچبۇلۇڭ تارىمۇشقا ئايلىنىدۇ.

جىگەر ئاستىدىن كۆرۈنۈشى (Inferior view of the liver, 肝脏下面观)

• چاسا قانات (Quadrate lobe, 方叶)
  بۇ جىگەرنىڭ ئاستىقى يۈزىگە جايلاشقان تۆت چاسا شەكىللىك كىچىك بۆلەك. ئۇ ئالدى تەرەپتە جىگەر يۇمىلاق تارىمۇشى، ئارقا تەرەپتە جىگەر دەرۋازىسى بىلەن چېگرىلىنىدۇ.
• 12 بارماق ئۈچەي ئىزى (Duodenal impression, 十二指肠压迹)
  بۇ جىگەر ئوڭ قانىتىنىڭ ئاستىقى يۈزىدە 12 بارماق ئۈچەي بىلەن ئۇچرىشىشىدىن پەيدا بولغان ئويمان ئىز.
• ئۆت خالتا نەيچىسى (Cystic duct, 胆囊管)
  بۇ ئۆت خالتا بوينىدىن چىقىپ، ئۆت ئومۇمىي نەيچىسىنى ھاسىل قىلىش ئۈچۈن جىگەر ئومۇمىي نەيچىسى بىلەن بىرلىشىدىغان قىسقا نەيچە.
• ئاشقازان ئىزى (Gastric impression, 胃压迹)
  بۇ جىگەر سول قانىتىنىڭ ئاستىقى يۈزىدە ئاشقازان بىلەن ئۇچرىشىشىدىن پەيدا بولغان كەڭ ھەم تايىز ئويمانچىلىق.
• ئەمچەكسىمان ئۆسۈك (Papillary process, 乳头突)
  بۇ قۇيرۇقسىمان قاناتنىڭ كىچىك، يۇمىلاق ئۆسۈكى بولۇپ، جىگەر دەرۋازىسىغا يېقىن جايلاشقان.
• ۋىنا تارىمۇش (Ligamentum venosum, 静脉韧带)
  بۇ تۆرەلمە مەزگىلىدىكى ۋېنا نەيچىسىنىڭ قالدۇقى بولۇپ، جىگەرنىڭ ئارقا يۈزىدە قۇيرۇقسىمان قانات بىلەن سول قاناتنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• قىزىلئۆڭگەچ ئىزى (Esophageal impression, 食管压迹)
  بۇ جىگەر سول قانىتىنىڭ ئارقا قىسمىدا قىزىلئۆڭگەچنىڭ قورساق بۆلىكى بىلەن ئۇچرىشىشىدىن پەيدا بولغان ئىز.
• جىگەر تالالىق قوشۇمچە قىسمى (Fibrous appendix of the liver, 肝纤维附件)
  بۇ جىگەر سول قانىتىنىڭ ئۇچىغا تۇتىشىپ تۇرىدىغان كىچىك تالالىق توقۇلما.
• جىگەر خاس ئارتېرىيىسى (Proper hepatic artery, 肝固有动脉)
  بۇ جىگەرگە ئوكسىگېنلىق قان يەتكۈزۈپ بېرىدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە قان تومۇرى. ئۇ جىگەر دەرۋازىسىدىن ئۆتۈپ ئوڭ ۋە سول شاخلارغا بۆلۈنىدۇ.
• قۇيرۇقسىمان قانات (Caudate lobe, 尾状叶)
  بۇ جىگەرنىڭ ئارقا-ئۈستى يۈزىگە جايلاشقان كىچىك بۆلەك. ئۇ ئوڭ تەرەپتە تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا، سول تەرەپتە ۋېنا تارىمۇشى بىلەن چېگرىلىنىدۇ.
• قاپقا ۋىنا (Portal vein, 门静脉)
  بۇ ھەزىم قىلىش يولى (ئۈچەي، ئاشقازان) ۋە تالدىن كەلگەن ئوزۇقلۇققا باي قاننى جىگەرگە يەتكۈزىدىغان چوڭ ۋېنا قان تومۇرى.
• ئۆت ئومۇمىي نەيچىسى (Common bile duct, 胆总管)
  بۇ ئۆت خالتا نەيچىسى بىلەن جىگەر ئومۇمىي نەيچىسىنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولۇپ، ئۆت سۇيۇقلۇقىنى 12 بارماق ئۈچەيگە يەتكۈزىدۇ.
• يالاڭغاچ رايون (Bare area, 裸区)
  بۇ جىگەرنىڭ دىئافراگما بىلەن بىۋاسىتە ئۇچرىشىپ تۇرىدىغان، قورساق پەردىسى بىلەن قاپلانمىغان رايونى.
• ئوڭ ئۈچبۇلۇڭ تارىمۇش (Right triangular ligament, 右三角韧带)
  بۇ تاجىسىمان تارىمۇشنىڭ ئوڭ تەرەپ ئۇچىدا شەكىللەنگەن ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك قۇرۇلما بولۇپ، جىگەر ئوڭ قانىتىنى دىئافراگمىغا بېكىتىدۇ.
• بۆرەك ئىزى (Renal impression, 肾压迹)
  بۇ جىگەر ئوڭ قانىتىنىڭ ئاستىقى يۈزىدە ئوڭ بۆرەك بىلەن ئۇچرىشىشىدىن پەيدا بولغان چوڭقۇر ئويمانچىلىق.
• ئۆت خالتا بوينى (Neck of the gallbladder, 胆囊颈)
  بۇ ئۆت خالتا تېنىنىڭ ئۆت خالتا نەيچىسىگە تۇتىشىدىغان تار قىسمى.
• بوغماق ئۈچەي ئىزى (Colic impression, 结肠压迹)
  بۇ جىگەر ئوڭ قانىتىنىڭ ئاستىقى يۈزىدە چوڭ ئۈچەينىڭ ئوڭ ئەگمىسى بىلەن ئۇچرىشىشىدىن پەيدا بولغان ئىز.
• ئۆت خالتا تېنى (Body of the gallbladder, 胆囊体)
  بۇ ئۆت خالتىنىڭ ئۆت خالتا تۈۋى بىلەن بوينى ئارىسىدىكى ئاساسلىق قىسمى.
• ئۆت خالتا تۈۋى (Fundus of the gallbladder, 胆囊底)
  بۇ ئۆت خالتىنىڭ يۇمىلاق، كەڭرەك كەلگەن ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، ئادەتتە جىگەرنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكىدىن سەل چىقىپ تۇرىدۇ.

جىگەرنىڭ ساغلاملىقى ۋە ئۇنىڭ مۇھىملىقى

جىگەرنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئۇنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارى ۋە كېسەللىكلىرىنى بىلىشنىڭ ئاساسى. جىگەر نۇرغۇنلىغان خەتەرلىك ئامىللارنىڭ، مەسىلەن ۋىرۇس (جىگەر ياللۇغى A, B, C)، ھاراق، دورا ۋە زەھەرلىك خىمىيىلىك ماددىلارنىڭ ھۇجۇمىغا ئۇچرايدۇ. بۇ ئامىللار جىگەرنىڭ ياللۇغلىنىشى، تالالىشىشى (جىگەر قېتىشىش) ۋە ھەتتا راك (جىگەر راكى) كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

جىگەرنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن، ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم.

• تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش: يېڭى كۆكتات، مېۋە-چېۋە ۋە ئۆسۈملۈك ئاقسىلىنى كۆپرەك ئىستېمال قىلىپ، يۇقىرى مايلىق، قورۇلغان ۋە پىششىقلاپ ئىشلەنگەن يېمەكلىكلەردىن ساقلىنىش.
• ھاراقنى كونترول قىلىش: ھاراق جىگەر ھۈجەيرىلىرىگە بىۋاسىتە زىيان سالىدىغان بولغاچقا، ئۇنى ئىچمەسلىك ياكى ئاز ئىچىش كېرەك.
• دۇرىلارنى ئۆز بېشىمچىلىق بىلەن ئىشلەتمەسلىك: نۇرغۇن دورىلار جىگەر تەرىپىدىن مېتابولىزم قىلىنىدىغان بولغاچقا، دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە ئىشلىتىش زۆرۈر.
• مۇنتىزىم چېنىقىش: بەدەن ئېغىرلىقىنى كونترول قىلىش ئارقىلىق مايلىق جىگەر كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئېلىش.
• جىگەر ياللۇغى ۋاكسىنىسى ئەملىتىش: جىگەر ياللۇغى A ۋە B ۋىرۇسىدىن ساقلىنىشنىڭ ئەڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇلى ۋاكسىنا ئەملىتىش.

خۇلاسىلاپ ئېيتقاندا، جىگەر بەدەننىڭ نورمال ئىقتىدارىنى ساقلاشتىكى ھالقىلىق ئەزا. ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى ۋە فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، بىز ئۇنى تېخىمۇ ياخشى ئاسراپ، ھەر خىل كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالالايمىز.