كىچىك ئۈچەي، چوڭ ئۈچەي ۋە ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيەلىرىنىڭ ئاناتومىيىسى

ئىنسان بەدىنىدىكى ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ نورمال خىزمەت قىلىشىدا قان ئايلىنىش سىستېمىسى، بولۇپمۇ قورساق بوشلۇقىدىكى چوڭ ئارتېرىيە ۋە ۋىنالار ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. بولۇپمۇ كىچىك ئۈچەي ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى، ئوزۇقلۇق ماددىلارنىڭ سۈمۈرۈلۈشى ۋە تاشلاندۇق ماددىلارنىڭ توشۇلۇشىدا ئىنتايىن مۇھىم. بۇ جەرياندا ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (IMA) ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرى چوڭ ئۈچەينىڭ كۆپ قىسمىنى ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەشتە ئاچقۇچلۇق ۋەزىپىنى ئۆتەيدۇ.

بۇ ئاناتومىيەلىك دىئاگراممىدا، بىز ئاساسلىقى قورساق ئائورتىسىدىن ئايرىلىپ چىققان ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسىنىڭ بوغماق ئۈچەي ۋە تۈز ئۈچەيگە تارقىلىش ئەھۋالىنى، شۇنداقلا مۇناسىۋەتلىك ۋىنا سىستېمىسىنى ئېنىق كۆرەلەيمىز. تۆۋەندە بىز بۇ رەسىمدىكى ھەر بىر قۇرۇلمىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئورنى ۋە رولى ھەققىدە توختىلىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كىچىك ئۈچەي، چوڭ ئۈچەي ۋە ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيەلىرى
(Small intestine, large intestine and Inferior Mesenteric Artery 小肠、大肠和肠系膜下动脉 )

بۇ رەسىمنىڭ ئاساسلىق تېمىسى قورساق بوشلۇقىدىكى ئۈچەي سىستېمىسىنىڭ، بولۇپمۇ «ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى» (IMA) نىڭ قان بىلەن تەمىنلەش دائىرىسىنى كۆرسىتىشتىن ئىبارەتتۇر. بۇ ئارتېرىيە قورساق ئائورتىسىدىن باشلىنىپ، سول تەرەپكە قاراپ يۆنىلىش ئالىدۇ ۋە ئۆزىدىن سول بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى، S سىمان ئارتېرىيەلەر ۋە تۈز ئۈچەي يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى قاتارلىق مۇھىم تارماقلارنى چىقىرىدۇ. بۇ قان تومۇر تورى بوغماق ئۈچەينىڭ سول قىسمى (تۆۋەنلىگۈچى قىسىم)، S سىمان بۆلىكى ۋە تۈز ئۈچەينىڭ يۇقىرىقى قىسمىنىڭ ھاياتلىق پائالىيىتى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلارنى يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. رەسىمدە يەنە كىچىك ئۈچەي ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ ئۆزئارا جايلىشىش ئورنى ھەمدە قان تومۇرلارنىڭ ئۈچەي بېغىش پەردىسى (Mesentery) ئىچىدە قانداق تارقالغانلىقى ناھايىتى ئېنىق تەسۋىرلەنگەن.

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. چوڭ چاۋا (Greater Omentum, 大网膜)
   بۇ ماي ۋە بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلاردىن تۈزۈلگەن چوڭ پەردە بولۇپ، قورساق ئەزالىرىنى ياپقۇچقا ئوخشاش يېپىپ تۇرىدۇ. ئۇ ئىممۇنىتېت رولىغا ئىگە بولۇپ، يۇقۇملىنىشنى چەكلەش ۋە قورساق ئەزالىرىنى قوغداش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ.
2. ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ۋىناسى (Inferior Mesenteric Vein, 肠系膜下静脉)
   بۇ قان تومۇر ئاساسلىقى چوڭ ئۈچەينىڭ سول تەرىپى ۋە تۈز ئۈچەيدىن قايتقان قانلارنى يىغىدۇ. ئۇ ئادەتتە تال ۋىناسىغا قۇيۇلۇپ، ئاندىن دەرۋازا ۋىناسى سىستېمىسىغا قوشۇلىدۇ.
3. بوغماق ئۈچەي سول ئەگمىسى (Left Colic Flexure / Splenic Flexure, 结肠左曲)
   بۇ توغرا بوغماق ئۈچەي بىلەن تۆۋەنلىگۈچى بوغماق ئۈچەينىڭ تۇتاشقان جايىدىكى ئەگمە قىسىمدۇر. ئۇ تالنىڭ (Dalak) ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، چوڭ ئۈچەينىڭ يۆنىلىشىنى تۆۋەنگە قاراپ ئۆزگەرتىدۇ.
4. ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (Inferior Mesenteric Artery, 肠系膜下动脉)
   قورساق ئائورتىسىدىن چىققان ئۈچىنچى چوڭ تارماق بولۇپ، ئاساسلىقى چوڭ ئۈچەينىڭ كېيىنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ تارماقلىرى سول بوغماق ئۈچەي، S سىمان بوغماق ئۈچەي ۋە تۈز ئۈچەينى ئوزۇقلاندۇرىدۇ.
5. سول بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيە ۋىناسى (Left Colic Artery and Vein, 左结肠动静脉)
   بۇ تومۇرلار تۆۋەنلىگۈچى بوغماق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەش ۋە ئۇنىڭدىن قان قايتۇرۇشقا مەسئۇل. ئارتېرىيەسى ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسىدىن بىۋاسىتە ئايرىلىپ چىقىدۇ.
6. S سىمان بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيە ۋىناسى (Sigmoid Arteries and Veins, 乙状结肠动静脉)
   بۇلار S سىمان بوغماق ئۈچەي رايونىغا تارقىلىپ، شۇ قىسىمدىكى توقۇلمىلارنىڭ ماددا ئالماشتۇرۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ تومۇرلار ئادەتتە بىر قانچە تارماقلاردىن تەركىب تاپىدۇ.
7. تۆۋەنلىگۈچى بوغماق ئۈچەي (Descending Colon, 降结肠)
   چوڭ ئۈچەينىڭ سول تەرەپتىكى تۆۋەنگە قاراپ سوزۇلغان قىسمى بولۇپ، تەرەتنى S سىمان بوغماق ئۈچەيگە توشۇيدۇ. ئۇنىڭ ئارقا تەرىپى قورساق دىۋارىغا چاپلاشقان بولىدۇ.
8. تۈز ئۈچەي يۇقارىقى ئارتېرىيىسى (Superior Rectal Artery, 直肠上动脉)
   ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى داۋامى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئۇ تۈز ئۈچەينىڭ يۇقىرىقى قىسمىنى ئاساسلىق قان بىلەن تەمىنلىگۈچى تومۇردۇر.
9. S سىمان بوغماق ئۈچەي (Sigmoid Colon, 乙状结肠)
   تۆۋەنلىگۈچى بوغماق ئۈچەي بىلەن تۈز ئۈچەينى تۇتاشتۇرىدىغان «S» ھەرىپى شەكلىدىكى ئۈچەي بۆلىكىدۇر. بۇ جايدا چوڭ تەرەت ۋاقىتلىق ساقلىنىدۇ ۋە قاتتىقلىشىدۇ.
10. يانپاش ئومۇمىي ۋىناسى (Common Iliac Vein, 髂总静脉)
    پۇت ۋە داس بوشلۇقىدىن كەلگەن قانلارنى يىغىپ، يۇقىرىغا قاراپ مېڭىپ تۆۋەنكى كاۋاك ۋىناسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىنىڭ قان ئايلىنىشىدا مۇھىم تۈگۈن ھېسابلىنىدۇ.
11. دوۋساق (Urinary Bladder, 膀胱)
    بۆرەكتىن كەلگەن سۈيدۈكنى ۋاقىتلىق ساقلايدىغان مۇسكۇللۇق ئەزا. رەسىمدە ئۇ تۈز ئۈچەينىڭ ئالدى تەرىپىگە ۋە داس بوشلۇقىنىڭ ئاستىنقى قىسمىغا جايلاشقانلىقى كۆرسىتىلگەن.
12. تۈز ئۈچەي (Rectum, 直肠)
    چوڭ ئۈچەينىڭ ئەڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، چوڭ تەرەتنى بەدەندىن چىقىرىشتىن بۇرۇن ساقلايدىغان ئورۇن. ئۇنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى بىر قەدەر مۇرەككەپ بولۇپ، كۆپ مەنبەدىن كېلىدۇ.
13. يانپاش ئومۇمىي ئارتېرىيىسى (Common Iliac Artery, 髂总动脉)
    قورساق ئائورتىسىنىڭ ئىككىگە ئايرىلغان چوڭ تارمىقى بولۇپ، داس بوشلۇقى ۋە تۆۋەنكى پۇتلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ رەسىمدە ئوڭ ۋە سول دەپ ئىككى تەرەپكە ئايرىلغان ھالەتتە كۆرۈنىدۇ.
14. ئۈچەي بېغىش (Mesentery, 肠系膜)
    ئۈچەيلەرنى قورساق ئارقا دىۋارىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان، قاتمۇ-قات پەردە قۇرۇلمىسىدۇر. ئۇنىڭ ئىچىدە ئۈچەيگە بارىدىغان قان تومۇرلار، لىمفا تومۇرلىرى ۋە نېرۋىلار ئۆتىدۇ.
15. تۆۋەنكى كاۋاك ۋىناسى (Inferior Vena Cava, 下腔静脉)
    بەدەننىڭ دىيافراگما (توسۇق مۇسكۇل) دىن تۆۋەنكى قىسمىدىكى بارلىق قانلارنى يىغىپ يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئەڭ چوڭ ۋىنا تومۇرى. ئۇ قورساق ئائورتىسىنىڭ ئوڭ تەرىپىگە جايلاشقان.
16. ئۈچەي بېغىش يۇقارىقى ئارتېرىيىسى (Superior Mesenteric Artery, 肠系膜上动脉)
    قورساق ئائورتىسىدىن چىقىدىغان يەنە بىر مۇھىم تارماق بولۇپ، پۈتۈن كىچىك ئۈچەي ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ ئوڭ يېرىمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. رەسىمدە ئۇنىڭ بەزى تارماقلىرىنىڭ توغرا بوغماق ئۈچەيگە تۇتاشقانلىقىنى كۆرگىلى بولىدۇ.
17. ئائورتا قورساق قىسمى \ قورساق ئائورتاسى (Abdominal Aorta, 主动脉腹部 / 腹主动脉)
    يۈرەكتىن چىققان ئاساسلىق ئارتېرىيەنىڭ قورساق قىسمىدىكى بۆلىكى بولۇپ، بارلىق قورساق ئەزالىرىنىڭ قان مەنبەسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ سول ئالدى تەرىپىدە تۆۋەنگە قاراپ ماڭىدۇ.
18. ئاشقازان ئاستى بېزى (Pancreas, 胰)
    ھەم ھەزىم قىلىش فېرمېنتلىرىنى، ھەم ئىنسۇلىن قاتارلىق ھورمۇنلارنى ئىشلەپچىقىرىدىغان بەز ئەزا. ئۇ ئاشقازاننىڭ كەينى تەرىپىدە، ئون ئىككى بارماق ئۈچەينىڭ ئەگمىسىگە جايلاشقان.
19. ئوتتۇرا بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيە ۋىناسى (Middle Colic Artery and Vein, 中结肠动静脉)
    بۇ تومۇرلار توغرا بوغماق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئارتېرىيەسى ئادەتتە ئۈچەي بېغىش يۇقارىقى ئارتېرىيىسىدىن كېلىدۇ.
20. توغرا بوغماق ئۈچەي (Transverse Colon, 横结肠)
    چوڭ ئۈچەينىڭ قورساق بوشلۇقىنى ئوڭدىن سولغا توغرىسىغا كېسىپ ئۆتىدىغان قىسمى. ئۇ ئەڭ ئۇزۇن ۋە ھەرىكەتچان چوڭ ئۈچەي قىسمى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.
21. 12 بارماق ئۈچەي ئاچچىق ئۈچەي ئەگمىسى (Duodenojejunal Flexure, 十二指肠空肠曲)
    بۇ ئون ئىككى بارماق ئۈچەي بىلەن ئاچچىق ئۈچەينىڭ تۇتاشقان جايى بولۇپ، كىچىك ئۈچەينىڭ مۇھىم ئاناتومىيەلىك بەلگىسىدۇر. بۇ يەردىن باشلاپ كىچىك ئۈچەينىڭ ئاچچىق ئۈچەي (Jejunum) قىسمى باشلىنىدۇ.

قورساق بوشلۇقى قان تومۇرلىرىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

قورساق بوشلۇقىدىكى قان تومۇر سىستېمىسى، بولۇپمۇ ئۈچەي بېغىش ئارتېرىيەلىرىنىڭ قۇرۇلمىسى كىلىنىكىلىق تىبابەتتە ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى بىلەن ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى ئوتتۇرىسىدا «رىيولان ئەگمىسى» (Riolan’s arc) ۋە گىرۋەك ئارتېرىيەلىرى ئارقىلىق تۇتىشىش (ئاناموستوز) مەۋجۇت بولۇپ، بۇ خىل قۇرۇلما بىرەر تومۇر توسۇلۇپ قالغاندا باشقا تومۇرنىڭ قان بىلەن تەمىنلىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ. بۇ، ئۈچەي ئىشېمىيىسى (قان يېتىشمەسلىك) كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

ئۈچەي ئوپېراتسىيەلىرىدە، مەسىلەن بوغماق ئۈچەي راكىنى ئېلىۋېتىش ئوپېراتسىيىسىدە، بۇ ئارتېرىيە ۋە ۋىنالارنىڭ ئورنىنى ئېنىق بىلىش ئىنتايىن زۆرۈر. خىرۇرگلار ئۈچەينىڭ كېسەللىككە گىرىپتار بولغان قىسمىنى كېسىپ ئېلىۋەتكەندە، قالغان ساغلام قىسىمنىڭ قان تەمىنلىنىشىگە دەخلى يەتكۈزمەسلىكى كېرەك. شۇڭا، سول بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى ۋە S سىمان ئارتېرىيەلەرنىڭ تارقىلىش يوللىرىنى پىششىق بىلىش ئوپېراتسىيىنىڭ مۇۋەپپەقىيەتلىك بولۇشىنىڭ ئاچقۇچىدۇر.

ئۇنىڭدىن باشقا، ئۈچەي بېغىش تۆۋەنكى ۋىناسىنىڭ (IMV) ئاناتومىيەسىمۇ دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدۇ. بۇ ۋىنا بىۋاسىتە تۆۋەنكى كاۋاك ۋىناسىغا قۇيۇلماستىن، بەلكى تال ۋىناسىغا قوشۇلۇپ، ئاخىرىدا دەرۋازا ۋىناسى (Portal Vein) سىستېمىسى ئارقىلىق جىگەرگە كىرىدۇ. بۇ دېگەنلىك، ئۈچەيدىن سۈمۈرۈلگەن دورىلار ياكى زەھەرلىك ماددىلار ئالدى بىلەن جىگەر ئارقىلىق بىر تەرەپ قىلىنىدۇ. جىگەر قېتىشىش كېسىلى بار بىمارلاردا دەرۋازا ۋىناسى بېسىمى ئېشىپ كەتكەندە، بۇ تومۇرلاردا كېڭىيىش كۆرۈلۈشى مۇمكىن.

رەسىمدىكى S سىمان بوغماق ئۈچەي ۋە تۈز ئۈچەي قىسمى چوڭ تەرەت چىقىرىش سىستېمىسىنىڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، بۇ يەردىكى قان تومۇرلارنىڭ ساغلاملىقى مەقەت رايونى كېسەللىكلىرى (مەسىلەن گىمورويد) بىلەنمۇ زىچ مۇناسىۋەتلىك. تۈز ئۈچەي يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى بىلەن تۆۋەنكى ئارتېرىيەلەر ئارىسىدىكى تۇتىشىشلار بۇ رايوننىڭ قان ئايلىنىشىنى قوغدايدۇ.

يىغىپ ئېيتقاندا، بۇ دىئاگرامما بىزگە ئاددىي بىر قۇرۇلمىنى ئەمەس، بەلكى ھاياتلىق ئۈچۈن زۆرۈر بولغان مۇرەككەپ بىر تەمىنلەش تورىنى نامايان قىلىپ بېرىدۇ. مەيلى ئاناتومىيە ئۆگىنىشى بولسۇن ياكى كىلىنىكىلىق ئەمەلىيەت بولسۇن، كىچىك ئۈچەي، چوڭ ئۈچەي ۋە ئۇلارنىڭ قان تومۇرلىرىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، ھەزىم قىلىش سىستېمىسى كېسەللىكلىرىگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشنىڭ ئاساسىدۇر.