قاداق

قاداق (Callus) تېرىنىڭ نورمال مۇداپىئە مېخانىزمى بولۇپ، داۋاملىق سۈركىلىش ياكى بېسىمغا ئۇچرىغان ھامان پەيدا بولىدۇ. تېرىنىڭ بۇ ئىنكاسى ئاستىدىكى يۇمشاق توقۇلمىلارنى قوغداش ئۈچۈن شەكىللىنىدۇ.

قاداق دېگەن نېمە؟

قاداق تېرىنىڭ قاتتىقلىشىشى ۋە قېلىنلىشىش ھادىسىسى بولۇپ، بۇ بەدەننىڭ تېرىنى قوغداش ئۈچۈن كۆرسەتكەن تەبىئىي ئىنكاسىدۇر. قاداق (Callus) ئادەتتە بارماق، ئالىقان، تاپان ياكى تىزلاردا پەيدا بولىدۇ. بۇ ھادىسە كۆپىنچە سۇنۇق ئەمەس، بەلكى بەدەننىڭ داۋاملىق سۈركىلىش ياكى بېسىمغا ئۇچرىغان جايلاردا ئۆزىنى قوغداش ئۈچۈن شەكىللىنىدۇ. قاداقنىڭ ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدىغان شەكلى پۇتتىكى قاداق بولۇپ، ئايىغىڭىز ياخشى بولمىسا  ياكى ئۇزۇن ۋاقىت ئۆرە تۇرۇش، كۆپ مېڭىش يۈگۈرەش ئەھۋاللىرىدا پەيدا بولىدۇ. بۇلاردىن سىرت يەنە ئۇزۇن مۇددەت قولدا ئىش قىلىدىغان مەسىلەن خىش توشۇش… قاتارلىق بىناكارلىق ئىشچىلىرىدىمۇ كۆپ كۆرۈلىدۇ.

قاداقنىڭ سەۋەبلىرى

قاداق ھەرخىل سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن كېلىپ چىقىدۇ. قاداقنىڭ ئاساسلىق سەۋەبلىرىنى چۈشىنىش، ئۇنىڭدىن ساقلىنىش ۋە داۋالاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ:

مېخانىكىلىق غىدىقلاش

مېخانىكىلىق غىدىقلاش (Mechanical Irritation) قاداقنىڭ ئاساسلىق سەۋەبى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ. ئۇزۇن ۋاقىت داۋاملاشقان سۈركىلىش ياكى بېسىم تېرە ھۈجەيرىلىرىنىڭ نورمالدىن ئارتۇق كۆپىيىشىگە سەۋەب بولىدۇ، نەتىجىدە بۇ جايلاردا تېرە قېلىنلىشىپ قاداق شەكىللىنىدۇ. مەسىلەن، قولدا كۆپ خىزمەت قىلىدىغانلار، بولۇپمۇ قول ئەمگىكى بىلەن شۇغۇللىنىدىغان كەسىپ ئىگىلىرىنىڭ ئالىقانلىرىدا قاداق پەيدا بولىدۇ. شۇنىڭدەك، ئاياق كىيىشتە نامۇۋاپىق ئاياق كىيىش، پۇتنىڭ مەلۇم نۇقتىلىرىغا ئارتۇقچە بېسىم چۈشۈشىگە سەۋەب بولۇپ، بۇ جايلاردا قاداق پەيدا بولىدۇ.

خىمىيەلىك غىدىقلاش

خىمىيەلىك غىدىقلاش (Chemical Irritation) قاداق پەيدا بولۇشىنىڭ باشقا بىر مۇھىم سەۋەبىدۇر. بەزى خىمىيەلىك ماددىلار بولۇپمۇ كىسلاتا ۋە ئىشقار دېگەندەك زىيانلىق ماددىلارغا ئۇزۇن ۋاقىت ئۇچراش، تېرىنىڭ نورمال قوغدىنىش مېخانىزمىنى قوزغاپ، تېرىنى قېلىنلاشتۇرىدۇ. كۆپ تۈردىكى ھۈنەر-كەسىپ ئىگىلىرى، خۇسۇسەن خىمىيىۋى ماددىلار بىلەن كۆپ ئىشلەيدىغانلار بۇ خىلدىكى قاداققا دۇچ كېلىش ئېھتىماللىقى يۇقىرى.

ئىرسىيەت ئامىلى

ئىرسىيەت ئامىلى (Genetic Factor) قاداق پەيدا بولۇشىدا تەسىر كۆرسىتىدىغان يەنە بىر مۇھىم ئامىل. بەزى ئائىلىلەردە قاداققا بولغان ئىرسىي مايىللىق مەۋجۇت بولۇپ، بۇنداق ئەھۋالدا بىر ئائىلە ئىچىدە بىر نەچچە ئەزا ئوخشاش بولمىغان دەرىجىدە قاداققا گىرىپتار بولىدۇ. گېن  تەتقىقاتلىرى، تېرىنىڭ بىنورمال قېلىنلىشىشىغا سەۋەب بولىدىغان بەزى گېنلارنى ئېنىقلىغان بولۇپ، بۇ گېنلار تېرىنىڭ كېراتىن (Keratin) ئىشلەپچىقىرىش مىقدارىغا ۋە تېرە ھۈجەيرىلىرىنىڭ يېڭىلىنىش تېزلىكىگە تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

باشقا ئامىللار

قاداق پەيدا بولۇشىدا ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك، تېرە كېسەللىكلىرى ۋە ھەتتا سۆڭەك شالاڭلىشىش دېگەندەك باشقا ساغلاملىق مەسىلىلىرىمۇ تەسىر كۆرسىتىدۇ. ۋىتامىن A ۋە E يېتىشمەسلىكى تېرىنىڭ نورمال ئىشلىشىگە تەسىر كۆرسىتىپ، قاداق پەيدا بولۇش خەۋپىنى ئاشۇرۇشى مۇمكىن. بەزى تېرە كېسەللىكلىرى، بولۇپمۇ ئاق كېسەل (Psoriasis) ۋە تېرەي ياللۇغى (Eczema) قاتارلىقلار تېرە ھۈجەيرىلىرىنىڭ ئۆسۈش سۈرئىتىنى ئۆزگەرتىپ، قاداق پەيدا بولۇش ئېھتىماللىقىنى ئاشۇرىدۇ.

تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇلى

قاداقنى توغرا تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇش، توغرا داۋالاش ئۇسۇلىنى تاللاشنىڭ ئاساسى. تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇش باسقۇچلىرى تۆۋەندىكىچە:

بەدەن تەكشۈرۈش

بەدەن تەكشۈرۈش (Physical Examination) قاداقنى دىئاگنوز قىلىشتىكى بىرىنچى قەدەم. دوختۇر ئادەتتە كېسەل ئۆتمۈشىڭىزنى سوراپ، قاداق جايلاشقان ئورۇن ئەستايىدىللىق بىلەن كۈزىتىدۇ ۋە تەكشۈرىدۇ. بەدەن تەكشۈرۈش جەريانىدا دوختۇر قاداقنىڭ كۆلىمى، قاتتىقلىق دەرىجىسى، رەڭگى ۋە شەكلىگە ئالاھىدە دىققەت قىلىدۇ. بۇنىڭدىن سىرت، قاداق ئەتراپىدىكى تېرىنىڭ سالامەتلىك ئەھۋالى، ياللۇغلىنىش ئالامەتلىرى بار-يوقلۇقى ۋە قاداقنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاش چارىلىرى توغرىسىدا مەسلىھەت بېرىدۇ.

تېرىدىن تىرىك توقۇلما ئېلىپ تەكشۈرۈش

نادىر ئەھۋاللاردا، بولۇپمۇ قاداقنىڭ ئادەتتىكىدىن پەرقلىق بولۇشى ياكى باشقا تېرە كېسەللىكلىرى بىلەن ئارىلىشىپ كېتىش ئېھتىماللىقى بار بولغاندا، تېرىدىن تىرىك توقۇلما ئېلىپ تەكشۈرۈش (Skin Biopsy) ئۇسۇلى قوللىنىلىدۇ. بۇ ئۇسۇلدا، دوختۇر قاداقتىن كىچىك بىر پارچە ئېلىپ، مىكروسكوپ ئاستىدا تەكشۈرۈش ئارقىلىق قاداقنىڭ ماھىيىتىنى ئېنىقلايدۇ. تېرىدىن تىرىك توقۇلما ئېلىش ئۇسۇلى ئارقىلىق دوختۇر قاداق بىلەن تېرە راكى (Skin Cancer) ياكى ناچار سۈپەتلىك ئۆسمە (Malignant Tumor) ئارىسىدىكى پەرقنى ئېنىق ئايرىيالايدۇ.

تەجرىبىخانىدا تەكشۈرۈش

قاداقنىڭ ئارقىسىدا باشقا ساغلاملىق مەسىلىلىرى يوشۇرۇنغان بولۇشى مۇمكىن، شۇڭا بەزى ئەھۋاللاردا قان تەكشۈرۈش (Blood Test) ۋە باشقا تەجرىبىخانا تەكشۈرۈشلىرى تەلەپ قىلىنىشى مۇمكىن. قان تەكشۈرۈش ئارقىلىق دوختۇر بەدەندىكى ۋىتامىن، مىنېرال ۋە ھورمون دەرىجىسىنى ئېنىقلاپ، قاداقنىڭ سەۋەبىنى ئېنىقلاشقا ياردەم قىلىدۇ. ئەگەر قاداقنىڭ سەۋەبى ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك ياكى ھورمون تەڭپۇڭسىزلىقى بولسا، قان تەكشۈرۈش ئارقىلىق بۇ مەسىلىلەرنى ئېنىقلاشقا بولىدۇ.

مۇتەخەسسىسلەرنىڭ مەسلىھەتى

قاداق بىلەن مۇناسىۋەتلىك مەسىلىلەرنى ھەل قىلىشتا تېرە كېسەللىكلىرى دوختۇرى (Dermatologist) ياكى پۇت باققۇچىلار (Podiatrist) قاتارلىق مۇتەخەسسىسلەرنىڭ پىكرى ئىنتايىن قىممەتلىك. مۇتەخەسسىسلەر ئادەتتە قاداقنىڭ سەۋەبى ۋە ئۇنىڭ خاراكتېرىنى ئاساس قىلىپ، ئەڭ مۇۋاپىق داۋالاش پىلانىنى تۈزىدۇ. مۇرەككەپ ئەھۋاللاردا ياكى قاداق بىلەن بىرگە باشقا تېرە مەسىلىلىرى مەۋجۇت بولغاندا، مۇتەخەسسىسلەرنىڭ بىرلىكتە مەسلىھەتلىشىشى كېسەلنى توغرا داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

داۋالاش ئۇسۇلى

قاداقنى داۋالاش ئۇسۇللىرى قاداقنىڭ دەرىجىسى، ئورنى ۋە قاداقنى كەلتۈرۈپ چىقارغان سەۋەبكە قاراپ ئوخشاش بولمايدۇ. تۆۋەندە قاداقنى داۋالاشتا ئومۇملاشقان ئۇسۇللار تونۇشتۇرۇلىدۇ:

غىدىقلىنىشتىن ساقلىنىش

غىدىقلىنىشتىن ساقلىنىش (Avoiding Irritation) قاداقنى داۋالاشتىكى ئەڭ مۇھىم ئامىل. قاداقنى كەلتۈرۈپ چىقارغان سەۋەبنى يوقىتىش ياكى ئازايتىش، قاداقنىڭ ئېغىرلىشىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ ۋە مەۋجۇت قاداقنىڭ ياخشىلىنىشىغا پايدىلىق. مەسىلەن، ئايىغىڭىزنىڭ قاداق پەيدا قىلغان قىسمىنى ئالماشتۇرۇش ياكى ئاياقنىڭ قاداق پەيدا بولغان قىسمىنى قوغداش ئۈچۈن قاداق پەد ئىشلىتىش، ئاياق ۋە تېرىنىڭ سۈركىلىشىنى ئازايتىدۇ. شۇنىڭدەك، قول ئەمگىكى بىلەن شۇغۇللانغاندا پەلەي كىيىش، قولدىكى قاداقلارنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

نەملىك ساقلاش

نەملىك ساقلاش (Moisturizing) قاداقنى يۇمشىتىش ۋە كۆزدىن يوقىتىشتا كۆپ قوللىنىلىدىغان ئۇسۇل. سالىسىلىك كىسلاتا (Salicylic Acid) ياكى يۈرىئا (Urea) تەركىبلىك نەملىك ساقلاش مەلھىمى قاداقنى يۇمشىتىپ، ئۆلگەن تېرە ھۈجەيرىلىرىنى يوقىتىشقا ياردەم قىلىدۇ. قاداقلىنىش ئېغىر بولغان جايلارغا بۇنداق مەلھەملەرنى ئاخشىمى ياتىدىغان ۋاقىتتا سۈرۈپ، ئاندىن كىچىك ماي ئۆتمەس تېڭىق بىلەن ئوراپ قويۇش ئۈنۈمنى ئوبدان ئاشۇرىدۇ. ئەتىسى قاداقنى قىرغۇچ تاش (Pumice Stone) ياكى قاداق ئاجراتقۇچ (Callus Remover) بىلەن ئاجرىتىۋەتكىلى بولىدۇ.

مۈڭگۈز ماددىسىنى ئېلىۋېتىش

مۈڭگۈز ماددىسىنى ئېلىۋېتىش (Keratolytic Agents) قاداقنى داۋالاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. قاداق كېراتىن  دەپ ئاتىلىدىغان مۈڭگۈز ماددىدىن تەشكىل تاپىدۇ، شۇڭا مۈڭگۈز ماددىسىنى ئېلىۋېتىش ماددىلىرى بولغان سالىسىلىك كىسلاتا مەلھىمى سۈرۈلگەندىن كېيىن، قاداقنى ئاجرىتىش ئۈچۈن يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان قىرغۇچ تاش ياكى قاداق ئاجراتقۇچلارنى ئىشلىتىشكە بولىدۇ. ئىسسىق سۇغا پۇت-قولنى سېلىپ يۇمشاتقاندىن كېيىن، قاداقنى ئاجرىتىشنىڭ ئۈنۈمى تېخىمۇ ياخشى.

دورا بىلەن داۋالاش

قاداقنىڭ سەۋەبى تېرە كېسەللىكى ياكى باشقا ساغلاملىق مەسىلىلىرى بولغان ئەھۋالدا، دورا بىلەن داۋالاش  زۆرۈر. مەسىلەن، ئەگەر قاداق پسورىياسىس سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان بولسا، ھورمونلۇق مەلھەم ياكى باشقا تېرە يالۇغلىنىشىنى پەسەيتىدىغان دورىلار بىلەن داۋالاش لازىم. شۇنىڭدەك، ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىكى سەۋەب بولغان ئەھۋالدا، ۋىتامىن ۋە مىنېرال تولۇقلىما ئارقىلىق داۋالاش قاداقنىڭ ياخشىلىنىشىغا ياردەم قىلىدۇ.

ئوپېراتسىيە قىلىپ داۋالاش

قاداقنى داۋالاشتا ئوپېراتسىيە ئەڭ ئاخىرقى ئامال بولۇپ، باشقا ھەممە ئۇسۇللار نەتىجە بەرمىگەندە ياكى قاداق بەك ئېغىر بولغان ئەھۋاللاردىلا قوللىنىلىدۇ. ئوپېراتسىيە جەريانىدا، دوختۇر قاداقنى ياكى قاداق ئاستىدىكى سۆڭەك قىسمىنى ئۆزگەرتىشى مۇمكىن. بەزى ئەھۋاللاردا، قاداقنى پەيدا قىلغان سۆڭەك چىقىقلىشىۋاتقان قىسمىنى چۈشۈرۈش ئارقىلىق تېرىگە چۈشىدىغان بېسىمنى ئازايتىشقا بولىدۇ. ئوپېراتسىيەدىن كېيىن، توغرا ئەجداد قىلىش ۋە ئوپېراتسىيە جايىنى ياخشى پەرۋىش قىلىش ناھايىتى مۇھىم.

قاداق نۇرغۇن كىشىلەر دۇچ كېلىدىغان ئادەتتىكى تېرە مەسىلىسى. داۋاملىق سۈركىلىش ياكى بېسىم ئاساسلىق سەۋەب بولسىمۇ، قاداقنىڭ كەينىدە خىمىيەلىك غىدىقلاش، ئىرسىيەت ئامىلى ۋە باشقا ساغلاملىق مەسىلىلىرى يوشۇرۇنغان بولۇشى مۇمكىن. قاداقنى توغرا تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇش، داۋالاش ئۈنۈمىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. غىدىقلىنىشتىن ساقلىنىش، نەملىك ساقلاش، مۈڭگۈز ماددىسىنى ئېلىۋېتىش، دورا بىلەن داۋالاش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىپ داۋالاش قاتارلىق ئۇسۇللارنى قاداقنىڭ دەرىجىسىگە قاراپ تاللاش ئىنتايىن مۇھىم. ئېسىڭىزدە بولسۇنكى، قاداقنى ئۆز ئالدىڭىزغا كېسىش ياكى ئوپېراتسىيە قىلىش ناھايىتى خەتەرلىك بولۇپ، مۇتلەق مۇتەخەسسىس دوختۇرنىڭ مەسلىھەتىگە ئېرىشكەندىن كېيىن ئاندىن قاداققا مۇئامىلە قىلىشىڭىز كېرەك.