يېڭى تۇغۇلغان بوۋىقىڭىزنىڭ تېرىسى ياكى كۆزىنىڭ ئېقى سارغىيىپ قالسا، ھەر قانداق ئاتا-ئانا ئەنسىرەپ كېتىدۇ. بۇ ئەھۋال «يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلاردىكى سېرىقلىق چۈشۈش» (Neonatal Jaundice) دەپ ئاتىلىدۇ. خۇش خەۋەر شۇكى، بۇ كۆپىنچە ئەھۋالدا نورمال، فىزىئولوگىيەلىك بىر ھادىسە بولۇپ، بوۋاقلارنىڭ زور كۆپچىلىكىدە ئۇچرايدۇ ۋە ئادەتتە بىر-ئىككى ھەپتە ئىچىدە ئۆزلۈكىدىن تۈزىلىپ كېتىدۇ.
ئەمما، بەزى ئەھۋاللاردا سېرىقلىق چېكىدىن ئېشىپ كەتسە، داۋالاشقا ئېھتىياجلىق بولىدۇ. بۇ ماقالىدە، بىز بوۋاقلاردىكى سېرىقلىقنىڭ سەۋەबىنى، ئالامەتلىرىنى قانداق پەرقلەندۈرۈشنى ۋە قايسى ئەھۋالدا دەرھال دوختۇرغا مۇراجىئەت قىلىش كېرەكلىكىنى تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز.
بوۋاقلاردا سېرىقلىق نېمە ئۈچۈن پەيدا بولىدۇ؟
سېرىقلىقنىڭ كېلىپ چىقىشى بىلىرۇبىن (bilirubin) دەپ ئاتىلىدىغان بىر ماددا بىلەن مۇناسىۋەتلىك. بىلىرۇبىن قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنىڭ تەبىئىي پارچىلىنىشىدىن ھاسىل بولىدىغان سېرىق رەڭلىك پىگمېنتتۇر.
- بوۋاقلاردا قىزىل قان ھۈجەيرىسى كۆپ: بوۋاقلار ئانا قارنىدا ئوكسىگېننى ئۈنۈملۈك توشۇش ئۈچۈن نۇرغۇن قىزىل قان ھۈجەيرىسى ئىشلەپچىقىرىدۇ. تۇغۇلغاندىن كېيىن، بۇ ئارتۇقچە ھۈجەيرىلەر پارچىلىنىپ، كۆپ مىقداردا بىلىرۇبىن پەيدا قىلىدۇ.
- جىگەر ئىقتىدارى تېخى يېتىلمىگەن: نورمال ئەھۋالدا، جىگەر بىلىرۇبىننى بىر تەرەپ قىلىپ، ئۇنى ئۈچەي يولى ئارقىلىق بەدەندىن چىقىرىۋېتىدۇ. ئەمما يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقنىڭ جىگىرى تېخى تولۇق يېتىلمىگەن بولغاچقا، بۇ كۆپ مىقداردىكى بىلىرۇبىننى تېزلىكتە بىر تەرەپ قىلالمايدۇ.
- نەتىجە: بىر تەرەپ قىلىنمىغان بىلىرۇبىن قاندىكى مىقدارى ئېشىپ، تېرە، كۆز ۋە باشقا توقۇلمىلارغا چۆكۈپ، ئۇلارنى سارغايتىپ قويىدۇ.
سېرىقلىقنىڭ تۈرلىرى ۋە ئالامەتلىرى
1. فىزىئولوگىيەلىك سېرىقلىق (Normal Jaundice)
بۇ ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان تۈرى بولۇپ، ھېچقانداق كېسەللىك سەۋەبىدىن بولمايدۇ.
- سېرىقلىق قاچان باشلىنىدۇ؟ تۇغۇلۇپ 2-4 كۈن ئىچىدە پەيدا بولىدۇ.
- ئالامەتلىرى:
- سارغىيىش ئادەتتە يۈزدىن باشلىنىپ، ئاندىن كۆكرەك، قورساق، قول ۋە پۇتلارغا تارقىلىدۇ.
- تېرىنى بارمىقىڭىز بىلەن يېنىك باسقاندا، بېسىلغان جاي سېرىق كۆرۈنىدۇ.
- بوۋاق ئادەتتىكىدەك ئاكتىپ، ياخشى ئېمىدۇ.
- قاچان تۈزىلىدۇ؟ ئادەتتە 1-2 ھەپتە ئىچىدە ئۆزلۈكىدىن ياخشىلىنىپ كېتىدۇ.
2. ئانا سۈتى سېرىقلىقى (Breast Milk Jaundice)
بۇمۇ زىيانسىز بىر تۈر بوۋاقلار سېرىقلىقى بولۇپ، ئانا سۈتىدىكى بەزى ماددىلارنىڭ جىگەرنىڭ بىلىرۇبىننى بىر تەرەپ قىلىشىغا ئازراق تەسىر كۆرسىتىشىدىن كېلىپ چىقىدۇ.
- قاچان باشلىنىدۇ؟ تۇغۇلۇپ 1 ھەپتىدىن كېيىن باشلىنىپ، 3-12 ھەپتىگىچە داۋاملىشىشى مۇمكىن.
- مۇھىم نۇقتا: بۇ ئەھۋالدا ئانا سۈتىنى توختىتىش ھاجەتسىز، چۈنكى ئانا سۈتىنىڭ پايدىسى بۇ ۋاقىتلىق ئەھۋالدىن كۆپ ئۈستۈن تۇرىدۇ.
3. پاتولوگىيەلىك سېرىقلىق (Pathological Jaundice)
بۇ بىرەر كېسەللىك سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان سېرىقلىق بولۇپ، دەرھال داۋالاشقا موھتاج.
- قاچان باشلىنىدۇ؟ تۇغۇلۇپ 24 سائەت ئىچىدە پەيدا بولىدۇ.
- خەتەرلىك ئالامەتلەر:
- بىلىرۇبىن مىقدارى ئىنتايىن تېز ئۆرلەيدۇ ۋە قان تەكشۈرۈشتە مەلۇم چەكتىن ئېشىپ كېتىدۇ.
- بوۋاقنىڭ پۇتىنىڭ تاپىنىغىچە ، قول بارماق ئۇچلىرىغىچە سارغىيىپ كېتىدۇ.
- سەۋەبلىرى: ئانا-بالا قان تىپى ماس كەلمەسلىك، جىگەر كېسەللىكلىرى، يۇقۇملىنىش، بەزى ئىرسىيەتلىك كېسەللىكلەر قاتارلىقلار.
ئائىلىدە قانداق قىلىش كېرەك؟
فىزىئولوگىيەلىك سېرىقلىق ئۈچۈن، ئائىلىدە تۆۋەندىكىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك:
- يېتەرلىك ئېمىتىش: بوۋاقنى قېتىم سانىنى كۆپەيتىپ، يېتەرلىك ئېمىتىڭ (24 سائەتتە كەم دېگەندە 12-16 قېتىم). كۆپ ئېمىش بىلىرۇبىننىڭ چوڭ تەرەت ئارقىلىق بەدەندىن تېزرەك چىقىپ كېتىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
- چوڭ تەرەتنى كۆزىتىڭ: بوۋاقنىڭ چوڭ تەرىتى سېرىق ياكى يېشىل رەڭدە بولۇشى كېرەك. ئەگەر ئاق رەڭدە بولسا، دەرھال دوختۇرغا خەۋەر قىلىڭ.
- ئاپتاپقا قاقلاش ھەققىدە: ئىلگىرى بوۋاقنى ئاپتاپقا قاقلاش تەۋسىيە قىلىناتتى. ھازىرقى زامان بالىلار ساغلاملىقى ۋە كېسەللىكلىرى ئىلمىي كۆز-قارىشىدا، بۇ ئۇسۇل تەۋسىيە قىلىنمايدۇ. چۈنكى بوۋاقنىڭ نازۇك تېرىسىنى كۈنگە كۆيدۈرۈپ قويۇش خەۋپى بار، ھەمدە ئۇنىڭ داۋالاش ئۈنۈمى چەكلىك. دوختۇرخانىدىكى «نۇر بىلەن داۋالاش – فوتوتېراپىيە» (phototherapy) ئۈسكۈنىسىدىكى كۆك نۇر ئاپتاپ نۇرىدىن كۆپ بىخەتەر ۋە ئۈنۈملۈكتۇر.
قاچان دەرھال دوختۇرغا بېرىش كېرەك؟
گەرچە كۆپىنچە سېرىقلىق زىيانسىز بولسىمۇ، تۆۋەندىكى ئەھۋاللار كۆرۈلسە، ۋاقىتنى ئۆتكۈزمەي دوختۇرغا مۇراجىئەت قىلىڭ:
- تۇغۇلۇپ 24 سائەت ئىچىدە سېرىقلىق پەيدا بولسا.
- سېرىقلىق ئىنتايىن تېز كۈچىيىپ، پۈتۈن بەدەنگە تارقالسا (بولۇپمۇ پۇت تاپىنى سارغايسا).
- بوۋاقنىڭ تېمپېراتۇرىسى 38°C دىن ئېشىپ كەتسە.
- بوۋاقنىڭ روھى ناچار، ئۇيقۇچان، ئويغىتىش تەس بولسا.
- بوۋاق ياخشى ئەمەي، ئېمىشكە قىزىقمىسا. ھەر قېتىم نەچچىنى شوراپ قويۇپلا توختاپ قالسا.
- بوۋاق تويغان تەغدىردىمۇ توختىماي يىغلىسا.
- سېرىقلىق 3 ھەپتىدىن ئارتۇق داۋاملاشسا.
- چوڭ تەرىتىنىڭ رەڭگى ئاق ياكى كۈلرەڭ بولسا.
نېمە ئۈچۈن بۇ ئالامەتلەر خەتەرلىك ھىساپلىنىدۇ؟
چۈنكى قاندىكى بىلىرۇبىن مىقدارى ھەددىدىن زىيادە ئېشىپ كەتسە، ئۇ مېڭىگە كىرىپ، كېرنىكتېرۇس (kernicterus) دەپ ئاتىلىدىغان ئېغىر دەرىجىدىكى مېڭە زەخىملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ ئۆمۈرلۈك مېڭە پالىچى، ئاڭلاش ئىقتىدارىنى يوقىتىش ۋە باشقا ئېغىر ئاقىۋەتلەرگە سەۋەب بولىدۇ. شۇڭلاشقا، دوختۇرلار سېرىقلىقنى قاتتىق نازارەت قىلىدۇ.
خۇلاسە
يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلاردىكى سېرىقلىق ئادەتتە بىر نورمال ۋە ۋاقىتلىق ھادىسە، لېكىن ئۇنى سەل چاغلاشقا بولمايدۇ. ئاتا-ئانىلار سېرىقلىقنىڭ ئالامەتلىرىنى، بولۇپمۇ خەتەرلىك ئالامەتلەرنى بىلىۋېلىشى ئىنتايىن مۇھىم. ئەگەر سىز ھەر قانداق بىر مەسىلىدىن ئەنسىرىسىڭىز، ئىككىلەنمەي دەرھال دوختۇر ياكى بالىلار كېسەللىكلىرى مۇتەخەسسىسىدىن مەسلىھەت ئېلىڭ. بالدۇر دىئاگنوز قويۇش ۋە ۋاقتىدا داۋالاش، بوۋىقىڭىزنىڭ ساغلام ئۆسۈپ-يېتىلىشىنىڭ ئەڭ ياخشى كاپالىتىدۇر.
 دەپ ئاتىلىدۇ. خۇش خەۋەر شۇكى، بۇ كۆپىنچە ئەھۋالدا نورمال، فىزىئولوگىيەلىك بىر ھادىسە بولۇپ، بوۋاقلارنىڭ زور كۆپچىلىكىدە ئۇچرايدۇ ۋە ئادەتتە بىر-ئىككى ھەپتە ئىچىدە ئۆزلۈكىدىن تۈزىلىپ كېتىدۇ.){kind=link}