مۈرە بوغۇمى ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ ھەرىكەتچان ۋە مۇرەككەپ بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، قول-پۇت ھەرىكىتىنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ. كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى نۇرغۇن پائالىيەتلەر، مەسىلەن، نەرسە كۆتۈرۈش، يېزىش، تۈرتۈش ۋە تارتىش قاتارلىقلار مۈرە بوغۇمىنىڭ ساغلام فۇنكسىيەسىگە باغلىق. شۇڭا، مۈرە بوغۇمىنىڭ تۈزۈلۈشى، قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، ئۇنى قوغداش ۋە ئۇنىڭدىكى مەسىلىلەرنى ھەل قىلىش ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىم.
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
مۈرە بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق قۇرۇلمىلىرى ۋە ئىقتىدارلىرى
- مۈرە بوغۇمى (Shoulder Joint, 肩关节)
مۈرە بوغۇمى يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشى بىلەن تاغاق سۆڭىكىنىڭ بوغۇم جامى ئارىسىدىكى گۈمبەز شەكىللىك بوغۇم بولۇپ، بەدەننىڭ ئەڭ ھەرىكەتچان بوغۇمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ قوش يۆنىلىشلىك ئايلىنىش، ياندۇرۇش، ئالغا-كەينىگە سوزۇش ۋە يېقىنلاشتۇرۇش قاتارلىق كەڭ ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرۇپ، قول-پۇتنىڭ پائالىيىتىگە چوڭ ئەركىنلىك بېرىدۇ. بۇ بوغۇم بەدەندىكى ئىنتايىن مۇھىم بىر ئەزا بولۇپ، ھەر خىل كۈندىلىك پائالىيەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
- ئوقۇرەك سۆڭەك (Clavicle, 锁骨)
ئوقۇرەك سۆڭەك مۈرىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى S شەكىللىك ئۇزۇن سۆڭەك بولۇپ، كۆكرەك سۆڭىكى بىلەن تاغاق سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ قولنىڭ تىرەكلىك فۇنكسىيەسىنى ئورۇنداش بىلەن بىرگە، مۈرىنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە نېرۋا-قان تومۇرلارنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
- تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك (Coracoid Process, 喙突)
تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىدىن چىققان قۇش تۇمشۇقىغا ئوخشايدىغان ئۆسۈكچە بولۇپ، بەزى مۇسكۇل ۋە تارىمۇشلارنىڭ يېپىشىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ مۈرە بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
- تاغاق ئۈستى كۆندىلەڭ تارىمۇشى (Superior Transverse Scapular Ligament, 肩胛上横韧带)
بۇ تارىمۇش تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئۈستى قىسمىدىكى بوشلۇقنى كۆندىلەڭ كېسىپ ئۆتۈپ، ئاستىدىن ئۆتكەن نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى قوغدايدۇ. ئۇ يەنە بەزى مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى قوللايدۇ.
- تاغاق سۆڭىكى (Scapula, 肩胛骨)
تاغاق سۆڭىكى ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك تەكشى سۆڭەك بولۇپ، كۆكرەك قاپسىلىنىڭ كەينىگە جايلاشقان. ئۇ مۈرە بوغۇمىنىڭ بوغۇم جامىنى شەكىللەندۈرۈش بىلەن بىرگە، نۇرغۇن مۇسكۇللارنىڭ يېپىشىش نۇقتىسى بولۇپ، قولنىڭ ھەرىكىتىنى ماسلاشتۇرىدۇ.
- تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك-ئوقۇرەك تارىمۇشى (Coracoclavicular Ligament, 喙锁韧带)
بۇ تارىمۇش تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك بىلەن ئوقۇرەك سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ، ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىغا كۆتۈرۈلۈشىنى چەكلەيدۇ. ئۇ مۈرە بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.
- تاغاق-ئوقۇرەك بوغۇمى (Acromioclavicular Joint, 肩锁关节)
تاغاق-ئوقۇرەك بوغۇمى تاغاق سۆڭىكىنىڭ چوققىسى بىلەن ئوقۇرەك سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرىدۇ. بۇ بوغۇم مۈرە ھەرىكىتىدە بىر قەدەر ئاز رول ئوينايدۇ، ئەمما مۈرە بەلبېغىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن مۇھىم.
- تاغاق چوققىسى (Acromion, 肩峰)
تاغاق چوققىسى تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى ئۇزارغان سۆڭەك بولۇپ، دالتا مۇسكۇلى قاتارلىق بەزى مۇسكۇللارنىڭ يېپىشىش ئورنى. ئۇ مۈرىنى پۇختا قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
- تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك-تاغاق تارىمۇشى (Coracoacromial Ligament, 喙肩韧带)
بۇ تارىمۇش تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك بىلەن تاغاق چوققىسىنى تۇتاشتۇرۇپ، يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشىنى يۇقىرىغا قايتىش ھەرىكىتىدىن قوغدايدۇ. ئۇ مۈرە بوغۇمىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى قوغدايدىغان بىر خىل گۈمبەزنى شەكىللەندۈرىدۇ.
- تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك-يۇقىرى بىلەك تارىمۇشى (Coracohumeral Ligament, 喙肱韧带)
بۇ تارىمۇش تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك بىلەن يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ، مۈرە بوغۇمىنىڭ ئالدى ۋە ئۈستۈنكى قىسمىنى كۈچەيتىدۇ. ئۇ يەنە بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
- يۇقىرى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشى (Long Head of Biceps Brachii, 肱二头肌长头)
يۇقىرى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشى مۈرە بوغۇمىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىن باشلىنىپ، بوغۇم خالتىسىنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ تىرناقنى پۈكۈش ۋە بىلەكنى ئۈستىگە ئايلاندۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
- يۇقىرى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشىنىڭ پېيى (Long Head of Biceps Brachii Tendon, 肱二头肌长头腱)
بۇ پەي يۇقىرى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشىنى سۆڭەككە تۇتاشتۇرۇپ، مۇسكۇلنىڭ كۈچىنى ئۈنۈملۈك يەتكۈزۈش ۋە ھەرىكەتنى ئۆتۈنۈپ بېرىش رولىنى ئوينايدۇ.
- يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى (Humerus, 肱骨)
يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى قولنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى چوڭ سۆڭەك بولۇپ، مۈرە بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ مۈرە ۋە تىرناق بوغۇمى بىلەن تۇتىشىپ، قولنىڭ ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
- بوغۇم خالتىسى (Articular Capsule, 关节囊)
بوغۇم خالتىسى مۈرە بوغۇمىنى ئوراپ تۇرىدىغان تالالىق پەردە بولۇپ، بوغۇم بوشلۇقىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ بوغۇم سۇيۇقلۇقىنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ، بوغۇمنىڭ ھەرىكىتىنى راۋانلاشتۇرىدۇ ۋە مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
- مۈرە بوغۇمى تالالىق قەۋىتى (Fibrous Layer of Shoulder Joint, 肩关节纤维层)
بۇ قەۋەت بوغۇم خالتىسىنىڭ سىرتقى تالالىق قىسمى بولۇپ، بوغۇمنىڭ مېخانىكىلىق كۈچلەرگە قارشى تۇرۇش ئىقتىدارىنى ئاشۇرىدۇ ۋە بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى كۈچەيتىدۇ.
- مۈرە بوغۇمى سىلىق پەردە قەۋىتى (Synovial Layer of Shoulder Joint, 肩关节滑膜层)
بۇ قەۋەت بوغۇم خالتىسىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى سىلىق پەردە بولۇپ، بوغۇم سۇيۇقلۇقىنى ئىشلەپچىقىرىدۇ. بوغۇم سۇيۇقلۇقى بوغۇم يۈزىنى سىلىقلاپ، سۈركىلىشنى ئازايتىپ، ئوزۇقلاندۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.
- تۈگۈن ئارىلىق سىلىق پەردە غىلاپى (Intersynovial Sheath, 结节间滑膜鞘)
بۇ غىلاپ يۇقىرى بىلەك ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشى پېيىنى ئوراپ تۇرىدىغان سىلىق پەردە غىلاپى بولۇپ، پەينىڭ راۋان ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
- بوغۇم لېۋى (Glenoid Labrum, 关节唇)
بوغۇم لېۋى تاغاق سۆڭىكىنىڭ بوغۇم جامىنى ئوراپ تۇرىدىغان كارتايلىق گىرۋەك بولۇپ، بوغۇم جامىنى چوڭقۇرلاشتۇرىدۇ. ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى بېشىنىڭ مۇقىملىقىنى ئاشۇرۇشتا ئىنتايىن مۇھىم.
- بوغۇم جامى (Glenoid Fossa, 关节盂)
بوغۇم جامى تاغاق سۆڭىكىنىڭ يان تەرىپىدىكى تاۋاق شەكىللىك چۈشۈك ئورۇن بولۇپ، يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشى بىلەن بوغۇملىشىدۇ. ئۇ مۈرە بوغۇمىنى تەشكىل قىلىدىغان ئاساسلىق قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى.
مۈرە بوغۇمىنىڭ ئەھمىيىتى، كېسەللىكلىرى ۋە ئالدىنى ئېلىش چارىلىرى
مۈرە بوغۇمى ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ جانلىق بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، قولنىڭ يۇقىرى كۆتۈرۈش، ئايلاندۇرۇش ۋە ھەر خىل يۆنىلىشلەردە ھەرىكەتلىنىشىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى، يەنى سۆڭەك، تارىمۇش، پەي، مۇسكۇل ۋە بوغۇم خالتىسى قاتارلىقلارنىڭ ئۆز-ئارا ماسلىشىپ ئىشلىشى، بىزنىڭ كۈندىلىك پائالىيەتلەرنى ئەركىن ئېلىپ بېرىشىمىزغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. مەسىلەن، نەرسە كۆتۈرۈش، يازماق، تەنھەرىكەت بىلەن شۇغۇللىنىش ۋە ھەتتا چاچ تاراش قاتارلىق ئاددىي ھەرىكەتلەرمۇ مۈرە بوغۇمىنىڭ ساغلام فۇنكسىيەسىگە باغلىق.
بىراق، مۈرە بوغۇمىنىڭ يۇقىرى ھەرىكەتچانلىقى ئۇنى زەخىملىنىش ۋە كېسەللىكلەرگە تېخىمۇ ئاسان گىرىپتار قىلىدۇ. كۆپ ئۇچرايدىغان مۈرە بوغۇمى مەسىلىلىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
- مۈرە ئاغرىقى: بۇ مۈرە بوغۇمىدىكى ھەر قانداق مەسىلىنىڭ ئاساسلىق سىگنالى بولۇپ، ئۇششاق يارىلىنىشتىن تارتىپ ئېغىر كېسەللىكلەرگىچە بولغان سەۋەبلەردىن كېلىپ چىقىدۇ.
- پەي يىرىلىش ياكى ياللۇغلىنىش: ئېغىر نەرسە كۆتۈرۈش، تەنھەرىكەت جەريانىدىكى ئارتۇقچە بېسىم ياكى قايتا-قايتا ھەرىكەت سەۋەبىدىن پەيلەر يىرىلىپ ياكى ياللۇغلىنىپ، قاتتىق ئاغرىق ۋە ھەرىكەت چەكلىمىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
- مۈرە چىقىپ كېتىشى(Dislocation): يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشىنىڭ بوغۇم جامىدىن ئايرىلىپ قېلىشى بولۇپ، ئاساسلىقى تېز ھەرىكەت ياكى يارىلىنىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ. بۇ ئەھۋالدا ئېغىر ئاغرىق ۋە مۈرىنىڭ شەكلى ئۆزگىرىش كېلىپ چىقىدۇ.
- مۈرە بوغۇمى ياللۇغى (Arthritis): بوغۇم يۈزىدىكى كارتىلاينىڭ بۇزۇلۇشىدىن كېلىپ چىقىدىغان ئىلگىرىلەش خاراكتېرلىك كېسەللىك بولۇپ، ئاغرىق، قاتتىقلىق ۋە ھەرىكەت دائىرىسىنىڭ ئازىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
- ئوقۇرەك سۆڭىكى سۇنۇشى: قاتتىق زەربە ياكى يارىلىنىش سەۋەبىدىن ئوقۇرەك سۆڭىكى سۇنۇپ، مۈرە بەلبېغىنىڭ مۇقىملىقىغا تەسىر يەتكۈزىدۇ.
مۈرە بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن تۆۋەندىكى چارىلەرنى قوللىنىش تەۋسىيە قىلىنىدۇ:
- مۇۋاپىق مەشىق قىلىش: مۈرە ئەتراپىدىكى مۇسكۇللارنى كۈچلەندۈرۈش ئۈچۈن قەرەللىك چېنىقىشلارنى ئېلىپ بېرىش.
- توغرا ھەرىكەت ئۇسۇلى: ئېغىر نەرسىلەرنى كۆتۈرگەندە ياكى تەنھەرىكەت بىلەن شۇغۇللانغاندا توغرا ھەرىكەت ئۇسۇلىنى قوللىنىپ، زەخىملىنىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش.
- ئارام بېرىش: مۈرىنى ئارتۇقچە ئىشلىتىشتىن ساقلىنىش ۋە زۆرۈر بولغاندا ئارام بېرىش.
- سوغۇق ياكى ئىسسىق قىسما: ئاغرىق ياكى ياللۇغلىنىش كۆرۈلگەندە سوغۇق ياكى ئىسسىق قىسما بىلەن داۋالاش.
- دۇختۇرغا كۆرۈنۈش: مۈرە ئاغرىقى ياكى باشقا ئەگەشمە كېسەللىكلەر كۆرۈلگەندە ۋاقتىدا دۇختۇرغا كۆرۈنۈپ، دىياگنوز قويۇش ۋە داۋالىنىش.
مۈرە بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقىغا دىققەت قىلىش، كۈندىلىك ھاياتىمىزنىڭ راۋان ۋە جانلىق ئۆتۈشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ. شۇڭا، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىپ، ئۇنى قوغداشقا ئەھمىيەت بېرىش ئىنتايىن مۇھىم.
