يۈرەك كلاپانلىرىنىڭ بەدەندىكى ئورنى ۋە ئەھمىيىتىنى كەڭ دائىرىلىك چۈشىنىش

يۈرەك – ئىنسان ھاياتىنىڭ مەركىزى، ئۇنىڭ سالامەتلىكى پۈتۈن بەدەننىڭ ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ. يۈرەكنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى قاننى بەدەننىڭ ھەرقايسى جايلىرىغا يەتكۈزۈش بولۇپ، بۇ جەرياندا يۈرەك كلاپانلىرى ناھايىتى مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ كلاپانلار قاننىڭ يۈرەك ئىچىدە توغرا يۆنىلىشتە ئېقىشىنى، يەنى بىر يۆنىلىشتە ئېقىپ، قايتىدىن ئارقىغا قايتماسلىقىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

بۇ ماقالىدە، يۈرەك كلاپانلىرىنىڭ بەدەن سىرتىدىكى قىياسى، يەنى ئۇلارنىڭ يۈرەك قەپىزىدىكى ئورنى ۋە ئۇلارنىڭ تىڭشاش رايونلىرى بىلەن تونۇشۇپ چىقىمىز. شۇنداقلا، ھەر بىر كلاپان ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيىسى، ئىقتىدارى ۋە كلېنىكىلىق ئەھمىيىتى ھەققىدە تەپسىلىي توختىلىپ ئۆتىمىز. بۇ بىلىملەر يۈرەك كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ۋە دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن قىممەتلىك بولۇپ، ساغلاملىقنى قوغداشتىكى مۇھىم بىر ئۇل تېشى ھېسابلىنىدۇ.

يۈرەك كلاپانلىرى ۋە ئۇلارغا مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى

يۈرەك كىلاپانىنىڭ بەدەن سىرتىدىكى قىياسى (Heart Valve Surface Projections, 心脏瓣膜的体表投影): بۇ ئاتالغۇ يۈرەك كلاپانلىرىنىڭ كۆكرەك قەپىزىنىڭ تېرىسىگە قايسى ئورۇنغا توغرا كېلىدىغانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. كلېنىكىلىق جەھەتتىن دوختۇرلار تىڭشىغۇچ  (ستېتوسكوپ stethoscope ، phonendoscope) ئارقىلىق يۈرەك ئاۋازلىرىنى تىڭشاش ئۈچۈن بۇ ئورۇنلارنى بىلىشى كېرەك. بۇ ئورۇنلار ھەر بىر كلاپاننىڭ ئاۋازىنى ئەڭ ئېنىق ئاڭلىغىلى بولىدىغان نۇقتىلارنى كۆرسىتىدۇ.

ئائورتا (Aorta, 主动脉): ئائورتا يۈرەكنىڭ سول يۈرەك دۈمبە قىسمىدىن چىققان ئەڭ چوڭ ئارتېرىيە قان تومۇرى بولۇپ، ئوكسىگېنغا تويۇنغان قاننى پۈتۈن بەدەنگە يەتكۈزۈش خىزمىتىنى ئۈستىگە ئالىدۇ. ئۇ يۈرەكتىن چىقىپ، ئاۋۋال ئۈستۈنكى يۆنىلىشكە قاراپ ئۆرلەيدۇ، ئاندىن ئارقىغا قاراپ ئېگىلىپ «ئائورتا ئەگمىسى يەنى ئائورتا يايى » نى ھاسىل قىلىدۇ، ئاخىرىدا تۆۋەنگە قاراپ كېڭىيىپ كۆكرەك ئائورتىسى ۋە قورساق ئائورتىسىغا ئايرىلىپ، بەدەننىڭ بارلىق چوڭ-كىچىك ئەزالىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارى يۈرەكتىن پومپىلانغان يۇقىرى بېسىملىق قاننى تومۇر سىستېمىسىغا تارقىتىش بولۇپ، بۇ جەرياندا قان بېسىمىنى ساقلاش ۋە قان ئېقىمىنى تەڭشەشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئائورتانىڭ بۇزۇلۇشى، مەسىلەن، ئائورتا ياللۇغى ياكى ئائورتا يېرىلىش كېسەللىكلىرى ئىنتايىن خەتەرلىك بولۇپ، جىددىي داۋالاشنى تەلەپ قىلىدۇ.

ئۆپكە ئارتېرىيە كىلاپان تىڭشاپ تەكشۈرۈش رايونى (Pulmonary Valve Auscultation Area, 肺动脉瓣听诊区): بۇ رايون كۆكرەك سۆڭىكىنىڭ سول تەرىپىدىكى ئىككىنچى قۇۋۇرغا سۆڭەك قولتۇق تەرەپكە توغرا كېلىدۇ. بۇ يەردىن ئۆپكە ئارتېرىيە كلاپانىنىڭ ئاۋازى ئەڭ ياخشى ئاڭلىنىدۇ.

ئۆپكە ئارتېرىيە غولى (Pulmonary Trunk, 肺动脉干): يۈرەكنىڭ ئوڭ يۈرەك دۈمبە قىسمىدىن چىققان، تۆۋەن ئوكسىگېنلىق  قاننى ئۆپكىگە توشۇيدىغان چوڭ قان تومۇر. ئۇ قىسقا ئارىلىقتىن كېيىن سول ۋە ئوڭ ئۆپكە ئارتېرىيەسىگە بۆلۈنىدۇ.

ئۆپكە ئارتېرىيە كىلاپانى (Pulmonary Valve, 肺动脉瓣): ئوڭ يۈرەك دۈمبىسى بىلەن ئۆپكە ئارتېرىيە غولى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ تۆۋەن ئوكسىگېنلىق  قاننىڭ يۈرەكتىن ئۆپكىگە قاراپ ئېقىشىنى، شۇنداقلا قاننىڭ ئۆپكە ئارتېرىيە غولىدىن قايتىدىن ئوڭ يۈرەك دۈمبىسىگە ئېقىپ كېلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ئائورتا كىلاپانى (Aortic Valve, 主动脉瓣): سول يۈرەك دۈمبىسى بىلەن ئائورتا ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ ئوكسىگېنغا تويۇنغان قاننىڭ يۈرەكتىن پۈتۈن بەدەنگە پومپىلىنىشىنى، شۇنداقلا قاننىڭ ئائورتادىن قايتىدىن سول يۈرەك دۈمبىسىگە ئېقىپ كېلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

ئىككى قاناتلىق كىلاپان (Mitral Valve, 二尖瓣): سول يۈرەك ئالدى بوشلۇقى بىلەن سول يۈرەك دۈمبىسى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ ئوكسىگېنغا تويۇنغان قاننىڭ سول يۈرەك ئالدى بوشلۇقىدىن سول يۈرەك دۈمبىسىگە ئېقىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

ئىككى قاناتلىق كىلاپان تىڭشاپ تەكشۈرۈش رايونى (Mitral Valve Auscultation Area, 二尖瓣听诊区): بۇ رايون سول تەرەپ بەشىنچى قوۋۇرغا سۆڭەك قولتۇقى، يەنى تەكشى قولتۇق سىزىقىنىڭ كېسىشكەن يېرىگە توغرا كېلىدۇ. بۇ يەردىن ئىككى قاناتلىق كلاپاننىڭ ئاۋازى ئەڭ ئېنىق ئاڭلىنىدۇ.

يۇقىرىقى كاۋاك ۋېناسى (Superior Vena Cava, 上腔静脉): بەدەننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى (بېشى، بويۇن، قولى) تۆۋەن ئوكسىگېنلىق قاننى يۈرەكنىڭ ئوڭ يۈرەك ئالدى بوشلۇقىغا قايتۇرىدىغان چوڭ ۋېنا قان تومۇرى.

ئائورتا كىلاپان تىڭشاپ تەكشۈرۈش رايونى (Aortic Valve Auscultation Area, 主动脉瓣听诊区): بۇ رايون كۆكرەك سۆڭىكىنىڭ ئوڭ تەرىپىدىكى ئىككىنچى قوۋۇرغا سۆڭەك قولتۇقىغا توغرا كېلىدۇ. بۇ يەردىن ئائورتا كلاپانىنىڭ ئاۋازى ئەڭ ياخشى ئاڭلىنىدۇ.

ئۈچ قاناتلىق كىلاپان (Tricuspid Valve, 三尖瓣): ئوڭ يۈرەك ئالدى بوشلۇقى بىلەن ئوڭ يۈرەك دۈمبىسى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ تۆۋەن ئوكسىگېنلىق قاننىڭ ئوڭ يۈرەك ئالدى بوشلۇقىدىن ئوڭ يۈرەك دۈمبىسىگە ئېقىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

ئۈچ قاناتلىق كىلاپان تىڭشاپ تەكشۈرۈش رايونى (Tricuspid Valve Auscultation Area, 三尖瓣听诊区): بۇ رايون كۆكرەك سۆڭىكىنىڭ سول تەرىپىدىكى تۆتىنچى ياكى بەشىنچى قوۋۇرغا سۆڭەك قولتۇقىغا توغرا كېلىدۇ. بۇ يەردىن ئۈچ قاناتلىق كلاپاننىڭ ئاۋازى ئەڭ ياخشى ئاڭلىنىدۇ.

يۈرەك كلاپانلىرى ۋە ئۇلارنىڭ كلېنىكىلىق ئەھمىيىتى

يۈرەك كلاپانلىرىنىڭ ئىقتىدارى ۋە ئاناتومىيىسىنى چۈشىنىش، يۈرەك كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. كلاپانلارنىڭ بۇزۇلۇشى، مەسىلەن، تارىيىپ قېلىشى (stenosis) ياكى تولۇق بولماسلىقى (regurgitation/insufficiency) يۈرەكنىڭ قان پومپىلاش ئىقتىدارىنى تۆۋەنلىتىپ، ھەر خىل كېسەللىك ئالامەتلىرىنى پەيدا قىلىدۇ.

• كلاپان تارىيىشى (Stenosis): بۇ ئەھۋالدا كلاپان تۆشۈكى تارىيىپ كېتىدۇ، نەتىجىدە قاننىڭ كلاپاندىن ئۆتۈشى قىيىنلىشىدۇ. يۈرەك بۇنىڭ ئورنىنى تولۇقلاش ئۈچۈن تېخىمۇ قاتتىق ئىشلەشكە مەجبۇر بولىدۇ، بۇ ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشى بىلەن يۈرەك مۇسكۇلىنىڭ قېلىنلىشىشى (hypertrophy) ياكى كېڭىيىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• كلاپان تولۇق بولماسلىق (Regurgitation/Insufficiency): بۇ ئەھۋالدا كلاپانلار تولۇق يېپىلمايدۇ، نەتىجىدە قان كلاپاندىن ئارقىغا قايتىپ كېتىدۇ. بۇمۇ يۈرەكنىڭ يۈكىنى ئاشۇرۇپ، ئاخىرىدا يۈرەك زەئىپلىشىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

يۈرەك كلاپان كېسەللىكلىرىنىڭ دىئاگنوزى ئادەتتە فىزىكىلىق تەكشۈرۈش، ستېتوسكوپ (تىڭشىغۇچ ) ئارقىلىق يۈرەك ئاۋازلىرىنى تىڭشاش (كىلاپان بۇزۇلۇشىغا خاس شىۋىرلاش ئاۋازلىرىنى ئاڭلاش)، ئېلېكتروكارديوگرامما (ECG)، كۆكرەك رېنتگېن رەسىمى ۋە ئېكوكارديوگرافىيە (يۈرەك ئۇلترا ئاۋاز دولقۇنى) ئارقىلىق قويۇلىدۇ. ئېكوكارديوگرافىيە كلاپانلارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئەڭ ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدىغان ئاساسلىق دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇلى.

داۋالاش ئۇسۇللىرى كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسىگە باغلىق بولىدۇ. يېنىك ئەھۋاللاردا دورا بىلەن داۋالاش، ياشاش ئۇسۇلىنى ئۆزگەرتىش كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش ياكى كونترول قىلىشقا ياردەم بېرەلەيدۇ. ئېغىر ئەھۋاللاردا بولسا، كلاپاننى ئوڭشاش ياكى ئالماشتۇرۇش ئوپېراتسىيەسى تەلەپ قىلىنىدۇ. كلاپان ئالماشتۇرۇش ئوپېراتسىيەسىدە، بۇزۇلغان كلاپاننىڭ ئورنىغا مېخانىكىلىق ياكى بىئولوگىيىلىك (ھايۋان توقۇلمىسىدىن ياسالغان) كلاپان ئورنىتىلىدۇ.

يۈرەك كلاپان كېسەللىكلىرىنى بالدۇر بايقاش ۋە داۋالاش، پاسسىپ ئاقىۋەتلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە بىمارلارنىڭ ھايات سۈپىتىنى ياخشىلاش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭا، يۈرەك ساغلاملىقىغا دىققەت قىلىش، دائىملىق تېببىي تەكشۈرتۈش ۋە دوختۇرنىڭ تەكلىپلىرىگە ئاساسەن ياشاش شەكلىنى تەڭشەش تەلەپ قىلىنىدۇ.