گۇاڭدۇڭدا چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسى تارقالدى ۋە يۇقۇملىنىش سانى 4000 دىن ئاشتى

گۇاڭدۇڭنىڭ فوشەن شەھىرىدە چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسى يۇقۇمى پارتلاپ، دىئاگنوز قويۇلغانلار 4000 دىن ئاشتى، ئالدىنى ئېلىش ۋە كونترول قىلىش ۋەزىيىتى كەسكىن

يېقىندا، جۇڭگو گۇاڭدۇڭ ئۆلكىسىنىڭ فوشەن شەھىرىدە تۇيۇقسىز پارتلىغان چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسى (Chikungunya Fever) يۇقۇمى جەمئىيەتنىڭ كەڭ كۆلەمدە دىققىتىنى قوزغىدى. يەرلىك سەھىيە-ساغلاملىق كومىتېتىنىڭ ئېلان قىلىشىچە، 2025-يىلى 7-ئاينىڭ 25-كۈنىگىچە، فوشەن شەھىرىدە جەمئىي 4000 دىن ئارتۇق چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسىغا دىئاگنوز قويۇلغان بىمار دوكلات قىلىنغان بولۇپ، يۇقۇم ئاساسلىقى شۇندې رايونى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى بازار-كوچىلارغا مەركەزلەشكەن. گەرچە يۇقۇم ۋەزىيىتى كەسكىن بولسىمۇ، ھازىرچە ئومۇمىي جەھەتتىن ئالدىنى ئالغىلى ۋە كونترول قىلغىلى بولىدىكەن.

چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسى ( Chikungunya Fever ) پاشا چېقىش ئارقىلىق تارقىلىدىغان جىددىي خاراكتېرلىك يۇقۇملۇق كېسەللىك بولۇپ، ئاساسلىق تارقاتقۇچى ۋاسىتە ئاق سىزىقلىق چىۋىن (Aedes albopictus) ۋە مىسىر چىۋىنى (Aedes aegypti) بولۇپ، كۆپىنچە تروپىك ۋە سۇبتروپىك بەلۋاغ رايونلىرىدا كۆرۈلىدۇ. بىمارلاردا ئاساسلىقى قىزىش، بوغۇملارنىڭ قاتتىق ئاغرىشى، تېرە ئەسۋىسى قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ، قىسمەن بىمارلاردا ئۇزۇن مۇددەتلىك بوغۇم ئاغرىقى كۆرۈلۈشى مۇمكىن، بۇ كېسەللىك ياشانغانلار، بالىلار ۋە ئاساسىي كېسەللىكلىرى بار كىشىلەرگە نىسبەتەن تېخىمۇ چوڭ تەھدىت ئېلىپ كېلىدۇ.

يۇقۇمنىڭ تارقىلىشىنى ئۈنۈملۈك توسۇش ئۈچۈن، فوشەن شەھىرى جىددىي ھالدا كۆپ تۈرلۈك ئالدىنى ئېلىش ۋە كونترول قىلىش تەدبىرلىرىنى قوللاندى. مۇناسىۋەتلىك تارماقلار پاشا يوقىتىش سالمىقىنى ئاشۇرۇپ، كۆلچەك سۇلارنى تەكشۈرۈپ تازىلىدى، ھەمدە نۇقتىلىق رايونلاردا كۆپلىگەن نۇكلېئىك كىسلاتا تەكشۈرۈش نۇقتىلىرى ۋە كارانتىن كارىۋاتلىرىنى تەسىس قىلىپ، گۇمانلىق ۋە دىئاگنوز قويۇلغان بىمارلارنىڭ ۋاقتىدا قوبۇل قىلىنىپ داۋالىنىشىغا كاپالەتلىك قىلدى. بۇنىڭدىن سىرت، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە كونترول قىلىش مەركىزى ئاھالىلەرنى شەخسىي مۇداپىئەنى كۈچەيتىپ، پاشىلار كۆپ ھەرىكەت قىلىدىغان ۋاقىتلاردا سىرتقا چىقىشتىن ساقلىنىشقا چاقىردى.

جۇڭگو كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە كونترول قىلىش مەركىزىنىڭ مۇتەخەسسىسلىرى، ھازىرچە چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسىغا قارىتا ئالاھىدە داۋالاش ئۇسۇلى ۋە ئومۇملاشقان ۋاكسىنا يوقلۇقىنى، ئەڭ ئۈنۈملۈك مۇداپىئە ۋاسىتىسىنىڭ پاشا چېقىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش ئىكەنلىكىنى ئەسكەرتتى. ئاھالىلەر ئىمكانقەدەر ئوچۇق رەڭلىك ئۇزۇن يەڭلىك كىيىم-كېچەك كىيىپ، چىۋىنلىك ۋە پاشىغا قارشى دورا ئىشلىتىپ، تۇرالغۇ مۇھىتىنى پاكىز تۇتۇپ، كۆلچەك سۇلارنىڭ پەيدا بولۇشىنى توسۇشى كېرەك.

ساھەدىكىلەرنىڭ كۆرسىتىشىچە، گۇاڭدۇڭ جۇڭگونىڭ جەنۇبىدىكى مۇھىم ئىقتىسادىي رايون بولۇپ، ئەگەر چىكۇنگۇنيا قىزىتمىسى يۇقۇمى تارقالسا، ئاھالىلەرنىڭ سالامەتلىكى ۋە ساياھەت ئىقتىسادىغا پايدىسىز تەسىر ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن. مۇناسىۋەتلىك تارماقلار يۇقۇم ئەھۋالىنى داۋاملىق يېقىندىن كۆزىتىپ، دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى بىلەن ئالاقىنى ساقلاپ، يۇقۇمنىڭ تېخىمۇ كېڭىيىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغانلىقىنى بىلدۈردى.

چىكۇنگۇنيا (Chikungunya) دېگەن نېمە؟

«چىكۇنگۇنيا» (Chikungunya) سۆزى ئەسلىدە ئافرىقىنىڭ شەرقىي جەنۇبىغا جايلاشقان تانزانىيە ۋە موزامبىكنىڭ چېگرا رايونلىرىدىكى ماكوندې (Makonde) قەبىلىسىنىڭ كىماكوندې (Kimakonde) تىلىدىن كەلگەن. بۇ سۆزنىڭ مەنىسى «ئېگىلىپ قېلىش، مايماق بولۇپ قېلىش» ياكى «ئەگرى-بۈگرى بولۇپ مېڭىش» دېگەننى بىلدۈرىدۇ. بۇ كېسەللىككە بۇنداق ئىسىم بېرىلىشنىڭ سەۋەبى، يۇقۇملانغان بىمارلارنىڭ بوغۇملىرىدا قاتتىق ئاغرىق پەيدا بولۇپ، ئاغرىق ئازابىدىن بەدەنلىرى ئېگىلىپ، قىياسىز ھالەتتە مېڭىشقا مەجبۇر بولىدىغانلىقىدىندۇر. يەنى بۇ ئىسىم كېسەللىكنىڭ ئەڭ تىپىك ئالامىتى بولغان قاتتىق بوغۇم ئاغرىقىنى ئوبرازلىق تەسۋىرلەپ بېرىدۇ.

قىسقىچە تارىخى

چىكۇنگۇنيا ۋىرۇسى تۇنجى قېتىم 1952-يىلى تانزانىيەنىڭ جەنۇبىدا يۇقۇم پارتلىغان مەزگىلدە، بىر قىزىتمىلىق بىمارنىڭ قېنىدىن ئايرىپ ئېلىنغان. شۇ قېتىمقى يۇقۇم ھازىرقى تانزانىيە ۋە موزامبىك چېگراسىدا يۈز بەرگەن بولۇپ، كېسەللىكنىڭ نامىمۇ شۇ يەردىكى يەرلىك تىلدىن كەلگەن.

گەرچە بۇ كېسەللىك 1950-يىللاردا رەسمىي بايقالغان بولسىمۇ، تەتقىقاتچىلار ئۇنىڭ ئالامەتلىرىگە ئوخشاپ كېتىدىغان كېسەللىكلەر ھەققىدىكى خاتىرىلەرنىڭ 18-ئەسىرلەردىلا مەۋجۇت بولغانلىقىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.

ئۆتكەن نەچچە ئون يىلدا، چىكۇنگۇنيا يۇقۇمى ئافرىقا، ئاسىيا، ياۋروپا ۋە ئامېرىكا قىتئەلىرىدىكى 110 دىن ئارتۇق دۆلەت ۋە رايوندا كۆرۈلدى. بۇ كېسەللىكنىڭ دۇنيا مىقياسىدا تارقىلىشىدىكى ئاساسلىق سەۋەب – يۇقۇملانغان ساياھەتچىلەرنىڭ ۋىرۇسنى يېڭى رايونلارغا ئېلىپ بېرىشى ۋە ئۇ يەرلەردە ۋىرۇسنى تارقىتالايدىغان پاشا تۈرلىرىنىڭ (بولۇپمۇ ئاق سىزىقلىق چىۋىن ۋە مىسىر چىۋىنى) كەڭ تارقالغانلىقىدۇر. بۇ پاشىلار يۇقۇملانغان ئادەمنى چاققاندىن كېيىن ۋىرۇسنى يۇقتۇرۇۋېلىپ، ئاندىن باشقا ساغلام كىشىلەرنى چېقىش ئارقىلىق كېسەللىكنى تارقىتىدۇ.

قىسقىسى، چىكۇنگۇنيا ئۆزىنىڭ نامىنى كېسەللىك ئالامىتىدىن ئالغان بولۇپ، ئەسلى ماكانى ئافرىقا، ئەمما ھازىر يەر شارىلىشىش ۋە ساياھەتنىڭ كۆپىيىشىگە ئەگىشىپ، دۇنيانىڭ نۇرغۇن جايلىرىغا تارقالغان بىر يۇقۇملۇق كېسەللىككە ئايلاندى.