مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەك ئارقا تەرەپ ئاناتومىيەسى: مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تەپسىلىي تۈزۈلۈشى

ئادەم بەدىنىنىڭ مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەك قىسمىنىڭ ئارقا تەرىپى، ھەرىكەت سىستېمىسىدىكى ئەڭ مۇھىم رايونلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. بۇ رايون ئاساسلىقى مۈرە بوغۇمىنى سىرتقا ئايلاندۇرۇش، يۇقىرىقى بىلەكنى ئارقىغا تارتىش (كېرىش) ۋە جەينەكنى تۈزلەش قاتارلىق ھەرىكەتلەرگە مەسئۇل بولغان كۈچلۈك مۇسكۇللار توپىدىن تەركىب تاپقان. بۇنىڭدىن باشقا، بۇ يەردىكى مۇرەككەپ قان تومۇر تورى ۋە نېرۋا سىستېمىسى قولنىڭ نورمال ئىقتىدارىنى ساقلاشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

رەسىمدە مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى تەسۋىرلەنگەن بولۇپ، يۈزەكى ۋە چوڭقۇر قاتلامدىكى قۇرۇلمىلار ئېنىق كۆرسىتىلگەن. بۇ رايوندا «تاغاق ئايلانما مۇسكۇللار توپى» (Rotator Cuff) نىڭ مۇھىم ئەزالىرى بولغان تاغاق قىر ئۈستى، تاغاق قىر ئاستى ۋە كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇللار ئورۇنلاشقان. شۇنىڭ بىلەن بىرگە، پۈتۈن قولنىڭ ئارقا تەرىپىنى ھەرىكەت ۋە سېزىم بىلەن تەمىنلەيدىغان يان بىلەك نېرۋىسى (Radial nerve) ۋە يۇقىرىقى بىلەك ئۈچ باشلىق مۇسكۇلى (Triceps) نىڭ ئاناتومىيەلىك مۇناسىۋىتى بۇ يەردە ئىنتايىن ئېنىق ئىپادىلەنگەن. بۇ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش مۈرە ئاغرىقلىرى، نېرۋا قىسىلىش ۋە سۇنۇقلارنى داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشلەرنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى

1. مۈرە ۋە يۇقارىقى بىلەك ئارقا تەرەپ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار
( Posterior muscles, vessels and nerves of shoulder and arm / 肩及上臂后面肌肉，血管和神经 )
بۇ تېما رەسىمنىڭ ئاساسلىق مەزمۇنى بولۇپ، تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىن تارتىپ جەينەكنىڭ ئارقا تەرىپىگىچە بولغان ئارىلىقتىكى بارلىق يۇمشاق توقۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ رايوندا يان بىلەك نېرۋىسى ۋە چوڭقۇر ئارتېرىيەنىڭ مۇسكۇللار ئارىسىدىكى بوشلۇقتىن قانداق ئۆتىدىغانلىقى ئاساسلىق نۇقتىدۇر.

2. ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل ( Deltoid / 三角肌 )
مۈرىنىڭ ئەڭ سىرتىنى ئوراپ تۇرىدىغان چوڭ مۇسكۇل بولۇپ، ئارقا تەرەپتىكى قىسمى مۈرىنى ئارقىغا تارتىش ۋە سىرتقا ئايلاندۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ قولتۇق نېرۋىسى تەرىپىدىن كونترول قىلىنىدۇ.

3. كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇل ( Teres Minor / 小圆肌 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ سىرتقى قىرىدىن باشلىنىپ مۈرە سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ تاغاق ئايلانما مۇسكۇللار توپىنىڭ بىر ئەزاسى بولۇپ، مۈرىنى سىرتقا ئايلاندۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.

4. يۇقارىقى بىلەك سىرتقى تەرەپ يۇقارىقى تېرە نېرۋىسى ( Upper lateral cutaneous nerve of arm / 臂外侧上皮神经 )
قولتۇق نېرۋىسىنىڭ (Axillary nerve) بىر تارمىقى بولۇپ، مۈرىنىڭ سىرتقى تەرىپى ۋە ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل يۈزىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.

5. يۇقارىقى بىلەك ئۈچ باشلىق مۇسكۇل ئۇزۇن بېشى ( Long head of triceps brachii / 肱三头肌长头 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ بوغۇم ئاستى دۆڭچىسىدىن باشلىنىپ، چوڭ ۋە كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇللار ئارىسىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ يۇقىرىقى بىلەكنى كېرىش (Extension) بىلەن بىرگە مۈرە بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىغىمۇ ياردەم بېرىدۇ.

6. يۇقارىقى بىلەك ئۈچ باشلىق مۇسكۇل سىرت تەرەپ بېشى ( Lateral head of triceps brachii / 肱三头肌外侧头 )
يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىن باشلىنىدۇ. ئۇ ئۇزۇن باش ۋە ئىچكى باش بىلەن بىرلىشىپ جەينەكنى تۈزلەشتىكى ئاساسلىق كۈچنى ھاسىل قىلىدۇ.

7. يۇقارىقى بىلەك سىرت تەرەپ تۆۋەنكى تېرە نېرۋىسى ( Lower lateral cutaneous nerve of arm / 臂外侧下皮神经 )
يان بىلەك نېرۋىسىدىن (Radial nerve) ئايرىلىپ چىقىدىغان نېرۋا. ئۇ يۇقىرىقى بىلەكنىڭ سىرتقى تەرىپىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى تېرە سېزىمىگە مەسئۇل.

8. ئالدى بىلەك ئارقا تېرە نېرۋىسى ( Posterior cutaneous nerve of forearm / 前臂后皮神经 )
بۇمۇ يان بىلەك نېرۋىسىنىڭ تارمىقى بولۇپ، جەينەكتىن باشلاپ ئالدى بىلەكنىڭ ئوتتۇرا سىزىقى بويىچە بىلەك بوغۇمىغىچە بولغان تېرە رايونىنى سېزىم بىلەن تەمىنلەيدۇ.

9. يان بىلەك سۆڭەك قوشۇمچە ئارتېرىيىسى ( Radial collateral artery / 桡侧副动脉 )
يۇقىرىقى بىلەك چوڭقۇر ئارتېرىيىسىنىڭ (Deep brachial artery) ئاخىرقى تارمىقى بولۇپ، جەينەكنىڭ سىرتقى تەرىپىدە قان ئايلىنىش تورىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.

10. يۇقارىقى بىلەك يان بىلەك مۇسكۇلى ( Brachioradialis / 肱桡肌 )
يۇقىرىقى بىلەكنىڭ سىرتقى قىسمىدىن باشلىنىپ ئالدى بىلەككە بارىدىغان مۇسكۇل. گەرچە ئالدى تەرەپتە تېخىمۇ ئېنىق كۆرۈنسىمۇ، ئارقا تەرەپتىن ئۇنىڭ باشلىنىش قىسمىنى كۆرگىلى بولىدۇ.

11. بۈركۈت تۇمشۇقى ( Olecranon / 鹰嘴 )
بىلەك سۆڭىكىنىڭ (Ulna) ئەڭ يۇقىرىقى ئۇچى بولۇپ، جەينەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى چىقىپ تۇرغان سۆڭەك. بۇ يەرگە ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنىڭ پەيلىرى چاپلىشىدۇ.

12. بىلەك نېرۋىسى ( Ulnar nerve / 尺神经 )
مۈرىدىن چۈشۈپ، يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئىچكى تەرىپى ئارقىلىق جەينەكنىڭ «بىلەك سۆڭەك ئىچكى دۆڭچىسى» نىڭ ئارقىسىدىكى ئېرىقچىدىن ئۆتىدۇ. بۇ يەرگە زەربە تەگسە توك سوققاندەك سېزىم بېرىدۇ (Funny bone).

13. بىلەك سۆڭەك تەرەپ يۇقارىقى قوشۇمچە ئارتېرىيە ( Superior ulnar collateral artery / 尺侧上副动脉 )
يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، بىلەك نېرۋىسى بىلەن بىللە جەينەكنىڭ ئىچكى ئارقا تەرىپىگە بارىدىغان قان تومۇر.

14. يۇقارىقى بىلەك ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنىڭ ئىچكى تەرەپ بېشى ( Medial head of triceps brachii / 肱三头肌内侧头 )
ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنىڭ ئەڭ چوڭقۇر ۋە كەڭ بېشى بولۇپ، كۆپ قىسمى ئۇزۇن باش ۋە سىرتقى باشنىڭ ئاستىغا يوشۇرۇنغان بولىدۇ.

15. يۇقارىقى بىلەك ئارقا تېرە نېرۋا ( Posterior cutaneous nerve of arm / 臂后皮神经 )
يان بىلەك نېرۋىسىدىن قولتۇق بوشلۇقىدا ئايرىلىپ چىقىدۇ. ئۇ يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئارقا يۈزىنىڭ تېرىسىنى سېزىم بىلەن تەمىنلەيدۇ.

16. دۈمبە كەڭ مۇسكۇلى ( Latissimus dorsi / 背阔肌 )
بەل ۋە دۈمبە قىسمىدىن باشلىنىپ قولتۇق ئاستىدىن ئۆتۈپ يۇقىرىقى بىلەككە چاپلىشىدىغان چوڭ مۇسكۇل. ئۇ قولنى ئارقىغا تارتىش ۋە ئىچىگە ئايلاندۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.

17. چوڭ يۇمىلاق مۇسكۇل ( Teres Major / 大圆肌 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى بۇرجىكىدىن باشلىنىپ يۇقىرىقى بىلەككە بارىدۇ. ئۇ دۈمبە كەڭ مۇسكۇلى بىلەن بىرلىكتە قولتۇقنىڭ ئارقا دىۋارىنى ھاسىل قىلىدۇ.

18. تاغاقنى ئايلانغۇچى ئارتېرىيە ( Circumflex scapular artery / 旋肩胛动脉 )
تاغاق ئاستى ئارتېرىيىسىنىڭ تارمىقى بولۇپ، «ئۈچ بۇرجەكلىك بوشلۇق» ئارقىلىق ئارقىغا ئۆتۈپ، تاغاق سۆڭىكى ئەتراپىدىكى قان بىلەن تەمىنلەشكە قاتنىشىدۇ.

19. تاغاق قىر ئاستى مۇسكۇل ( Infraspinatus / 冈下肌 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ تاغاق قىر ئاستى ئويمىنىغا جايلاشقان. ئۇ مۈرىنى سىرتقا ئايلاندۇرۇشتا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ ۋە تاغاق ئايلانما مۇسكۇللار توپىنىڭ بىر قىسمى.

20. تاغاق قىر ئۈستى مۇسكۇل ( Supraspinatus / 冈上肌 )
تاغاق قىرىنىڭ ئۈستىدىكى ئويمانلىققا جايلاشقان. ئۇ مۈرە سۆڭىكىنى يانغا كۆتۈرۈش (Abduction) ھەرىكىتىنى باشلاپ بېرىدىغان مۇھىم مۇسكۇل.

21. قولتۇق نېرۋا ( Axillary nerve / 腋神经 )
«تۆت بۇرجەكلىك بوشلۇق»تىن ئۆتۈپ مۈرىنى ئايلىنىدىغان نېرۋا. ئۇ ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇل ۋە كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇلنى كونترول قىلىدۇ.

22. يۇقارىقى بىلەكنى ئايلانغۇچى ئارقا ئارتېرىيە ( Posterior circumflex humeral artery / 旋肱后动脉 )
قولتۇق نېرۋىسى بىلەن بىللە تۆت بۇرجەكلىك بوشلۇقتىن ئۆتىدۇ. ئۇ مۈرە بوغۇمى ۋە ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇلنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

23. يۇقارىقى بىلەك چوڭقۇر ئارتېرىيە ( Deep artery of arm (Profunda brachii) / 肱深动脉 )
يۇقىرىقى بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ ئەڭ چوڭ تارمىقى بولۇپ، يان بىلەك نېرۋىسى بىلەن بىللە يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئارقا تەرىپىگە ئۆتىدۇ. ئۇ ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنى ئاساسلىق قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

24. يان بىلەك نېرۋا ( Radial nerve / 桡神经 )
قولتۇقنىڭ ئارقا تۇتامىدىن كېلىدىغان چوڭ نېرۋا. ئۇ يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ «يان بىلەك نېرۋا ئېرىقچىسى» (Radial groove) نى بويلاپ ئايلىنىپ، قولنىڭ بارلىق كېرىگۈچى (Extensor) مۇسكۇللىرىنى كونترول قىلىدۇ.

25. ئوتتۇرا قوشۇمچە ئارتېرىيە ( Middle collateral artery / 中副动脉 )
يۇقىرىقى بىلەك چوڭقۇر ئارتېرىيىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنىڭ ئىچىگە كىرىدۇ ۋە جەينەك قان تورىغا قوشۇلىدۇ.

26. تاغاق دۈمبە ئارتېرىيە ( Dorsal scapular artery / 肩胛背动脉 )
بويۇن رايونىدىن كېلىپ، تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئىچكى قىرىنى بويلاپ تۆۋەنگە چۈشىدۇ. ئۇ رومبىسىمان مۇسكۇللارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

27. تاغاق ئۈستى ئارتېرىيە ۋە ۋىنا ( Suprascapular artery and vein / 肩胛上动脉静脉 )
تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىن ئۆتۈپ، تاغاق قىر ئۈستى ۋە ئاستى مۇسكۇللىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

28. تاغاق ئۈستى نېرۋا ( Suprascapular nerve / 肩胛上神经 )
بويۇن چىگىشىدىن كېلىپ، تاغاق ئويۇقىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ تاغاق قىر ئۈستى ۋە تاغاق قىر ئاستى مۇسكۇللىرىنى ھەرىكەت نېرۋىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەك ئارقا تەرەپ ئاناتومىيەسىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەكنىڭ ئارقا تەرەپ قۇرۇلمىسى كىلىنىكىلىق دىئاگنوز ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ. بولۇپمۇ تاغاق ئايلانما مۇسكۇللار توپى (Rotator Cuff) نىڭ ساغلاملىقى مۈرە بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. رەسىمدىكى تاغاق قىر ئۈستى، تاغاق قىر ئاستى ۋە كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇللار دائىم تەنھەرىكەت زەخىملىنىشى ياكى ياشنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ يىرتىلىشقا ئۇچرايدۇ، بۇ «مۈرە ئاغرىقى» نىڭ ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدىغان سەۋەبلىرىنىڭ بىرىدۇر.

نېرۋا سىستېمىسى جەھەتتە، يان بىلەك نېرۋىسى (Radial nerve) نىڭ يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى «نېرۋا ئېرىقچىسى» (Radial groove) دا ئۈچ باشلىق مۇسكۇلنىڭ ئاستىدا مېڭىشى ئىنتايىن نازۇك ئاناتومىيەلىك نۇقتىدۇر. ئەگەر يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرا قىسمى سۇنسا، بۇ نېرۋا ئاسانلا قىسىلىپ قالىدۇ ياكى ئۈزۈلۈپ كېتىدۇ. بۇ خىل زەخىملىنىش «بىلەك ساڭگىلاش» (Wrist drop) ئالامىتىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، يەنى بىمار بىلەك ۋە بارماقلىرىنى ئارقىغا كېرەلمەيدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، قولتۇق نېرۋىسى (Axillary nerve) ۋە يۇقىرىقى بىلەكنى ئايلانغۇچى ئارقا ئارتېرىيە نىڭ «تۆت بۇرجەكلىك بوشلۇق» (Quadrangular space) تىن ئۆتىدىغانلىقى رەسىمدە ئېنىق كۆرسىتىلگەن. مۈرە بوغۇمى چىقىپ كەتكەندە ياكى يۇقىرىقى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بوينى سۇنغاندا، بۇ نېرۋا زەخىملىنىپ، ئۈچ بۇرجەك مۇسكۇلنىڭ پالەچلىنىشىنى ۋە مۈرە سىرتىدىكى تېرە سېزىمىنىڭ يوقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

قان تومۇر تورى نۇقتىسىدىن ئېيتقاندا، تاغاق سۆڭىكى ئەتراپىدىكى ئارتېرىيە تورى (Scapular anastomosis) ئىنتايىن مۇھىم زاپاس يول ھېسابلىنىدۇ. ئەگەر قولتۇق ئارتېرىيىسى توسۇلۇپ قالسا، قان تاغاق ئۈستى ئارتېرىيىسى ۋە تاغاقنى ئايلانغۇچى ئارتېرىيەلەر ئارقىلىق ئايلىنىپ ئۆتۈپ، يۇقىرىقى بىلەكنى داۋاملىق قان بىلەن تەمىنلىيەلەيدۇ. بۇ بەدەننىڭ تەبىئىي قوغدىنىش مېخانىزمىدۇر.

خۇلاسىلىگەندە، رەسىمدىكى مۈرە ۋە يۇقىرىقى بىلەك ئارقا تەرەپ ئاناتومىيەسى، مۈرىنىڭ ھەرىكەت ئىقتىدارى ۋە قولنىڭ سېزىم-ھەرىكەت يوللىرىنى چۈشىنىشنىڭ ئاچقۇچىدۇر. ئوپېراتسىيە دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئېيتقاندا، بۇ يەردىكى ئۈچ بۇرجەكلىك ۋە تۆت بۇرجەكلىك بوشلۇقلار، شۇنداقلا نېرۋا-قان تومۇرلارنىڭ ئۆتۈش يوللىرىنى پىششىق بىلىش، بىخەتەر ئوپېراتسىيە قىلىش ۋە ئەگەشمە كېسەللىكلەردىن ساقلىنىش ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدۇ.