ئىنسانلارنىڭ بارلىققا كېلىشى تۆت چوڭ ماددا يەنى ئوت، سۇ، تۈپراق ۋە ھاۋالارنىڭ قارىمۇ قارشى كەيپىپائىنىڭ ئۆز ئارا بىرىكىشىدۇر. بۇ ئەھۋال ئىنسانلاردىلا بولماستىن ، بەلكى ھايۋانلار ۋە ئۆسۈملۈكلەردىمۇ شۇنداق. مەسىلەن: ئۆسۈملۈكنىڭ ئۈنۈپ ئۆسۈشىنى ئالىدىغان بولساق، تۇپراق، سۇ، ھاۋا ۋە ئىسسىقلىق ( ئوت) نىڭ ئۈرۇققا بولغان ئۆزئارا تەسىرى بىلەن بولىدۇ. ئادەممۇ خۇددى شۈ تۆت چوڭ ماددىنىڭ تەسرىنىڭ بىرىكىشى بىلەن قۈۋۋەئى مۇغەيبىر، ( ئۆزگەرتكۈچى كۈچ) گە يولۇقۇپ، جىسمىيات (ئورگان) ھاسىل قىلىدۇ. بۇ ھال ئۇيغۇر تېبابىتى كلاسسىك ئەسەرلىرىدە « ئەجسامى بەسەت» دېيىلىدۇ. تۆت چوڭ ماددىنىڭ ئورگانىزمغا داۋاملىق تەسىر قىلىشى ئارقىسىدا قۇۋۋەئى نامىيە (ئۆستۈرگۈچى كۈچ) گە يېتىپ تەرەققىي قىلىدۇ ۋە قۇۋۋەئى مۈسەۋۋىر( شەكىللەندۈرگۈچى كۈچ) بارلىققا كېلىپ، ئادەم سۈرىتى شەكىللىنىدۇ.
تۆت چوڭ ماددا ئىنسان بەدىنىدە تۆت كەيپىياتنى بارلىققا كەلتۈرىدۇ. ئۇلار: رۇتۇبەت ( ھۆللۈك) ، يەبۈسەت ( قۇرۇقلۇق) ، ھارارەت ( ئىسسىقلىق) ، بۇرۇدەت ( سوغۇقلۇق) تىن ئىبارەت بولۇپ، بۇلار ئىنسان ھاياتى ئۈچۈن بەكمۇ مۇھىم. مەسىلەن: بەدەندە ئىسسىقلىق بولمىسا ئوزۇقلۇق پىشمايدۇ ( پارچىلانمايدۇ) ، سۇيۇقلۇق بولمىسا ئوز ۇقلۇلار سۈمۈرۈلمەيدۇ. سۇبۇقلۇق بولمىسا بەدەندە ھاياتنىڭ بولۇشى مۇمكىن ئەمەس. ساپ ھاۋا بولمىسا ھاياتلىققا خەۋپ يېتىشتىن باشقا، مېڭىنىڭ قوماندانلىق قىلىش كۈچى ئاجىزلىشىپ، ئەقلى جايىدا بولماسلىق، تاماق تەمىنى سېزەلمەسلىككە ئوخشاش ئەھۋاللار كېلىپ چىقىدۇ. سوغۇقلۇق بولمىسا يۈرەكنىڭ خىزمىتى ياخشى بولمايدۇ. بۇنىڭدىن كۆرۈۋالغىلى بولىدۇكى، تۆت كەيپىيات ئادەمدە نورمال، باراۋەر بولۇشى لازىم. بىر -بىرىدىن كەم بولماسلىقى، ئارتۇق ياكى ناچار بولماسلىقى كېرەك. تۆت كەيپىياتنىڭ ئادەم بەدىنىدىكى بىرى – بىرىگە قارىمۇقارشى پائالىيەتلىرى نەتىجىسىدە «مىزاھ› ھاسىل بولىدۇ.
«ئۇيغۇر تېبابەتچىلىك قوللانمىسى» دىن ئۈزۈندە
تۇردى مۇھەممەت
