تۈز ئۈچەي ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئىچكى كۆرۈنۈشى

تۈز ئۈچەي ۋە مەقئەت نەيچىسى ئىنسانلارنىڭ ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، چوڭ تەرەتنى ۋاقىتلىق ساقلاش ۋە بەدەندىن چىقىرىپ تاشلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ ئەزالارنىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسى ۋە ماسلاشقان فۇنكسىيەسى بەدەننىڭ نورمال مېتابولىزمىنى ساقلاشنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى ھېسابلىنىدۇ. تۈز ئۈچەينىڭ ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 12-16 سانتىمېتىر كېلىدىغان بولۇپ، ئۇ S شەكىللىك ئۈچەينىڭ داۋامى ھېسابلىنىدۇ ۋە مەقئەت نەيچىسىگە تۇتىشىدۇ.

بۇ ماقالىدە، تەمىنلەنگەن ئاناتومىيەلىك سۈرەتكە ئاساسەن، تۈز ئۈچەينىڭ ئىچكى يۈزىدىكى ھەرقايسى مۇھىم قۇرۇلمىلار تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئورنى، شەكلى، ۋەزىپىسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، ئوقۇرمەنلەر ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ بۇ ئاخىرقى بۆلىكىنىڭ قانداق ئىشلەيدىغانلىقى ھەققىدە چوڭقۇر ۋە كەسپىي چۈشەنچىگە ئىگە بولالايدۇ. ھەربىر قۇرۇلمىنىڭ ئۆز-ئارا ماسلىشىپ، چوڭ تەرەتنى كونترول قىلىش ۋە چىقىرىشتەك مۇرەككەپ فىزىئولوگىيەلىك جەرياننى قانداق تاماملايدىغانلىقىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تۈز ئۈچەي ئىچكى يۈزىدىن كۆرۈنۈشى (Internal view of the rectum, 直肠内面观)
بۇ كۆرۈنۈش چوڭ ئۈچەينىڭ ئەڭ ئاخىرقى بۆلىكى بولغان تۈز ئۈچەينىڭ ئىچكى شىللىق پەردە قۇرۇلمىسىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى تەرەتنى ۋاقىتلىق ساقلاش ۋە ئۇنىڭ چىقىرىلىشىنى كونترول قىلىش رولىنى ئوينايدۇ. بۇ ئىچكى يۈزدە توغرا پۈرۈم، ۋېنا چىگىشلىرى، شۇنداقلا مەقئەت نەيچىسىگە تۇتىشىدىغان ھەر خىل مۇسكۇل ۋە ئاناتومىيەلىك بەلگىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مۇرەككەپ سىستېما بار. بۇ قۇرۇلمىلارنى كۆزىتىش ئارقىلىق، بوۋاسىر (hemorrhoids)، يېرىلىش (fissures) ۋە پولىپ (polyps) قاتارلىق كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۇلارنى چۈشىنىش مۇمكىن بولىدۇ.

تۈز ئۈچەي توغرا پۈرۈمى (Transverse folds of rectum / Houston’s valves, 直肠横襞)
بۇ تۈز ئۈچەي ئىچكى دىۋارىدىكى ئاي شەكىللىك توغرىسىغا جايلاشقان پۈرمىلەر بولۇپ، ئادەتتە ئۈچتىن تۆتكە قەدەر بولىدۇ. ئۇلار تەرەتنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈپ تۇرۇش ۋە ئۇنىڭ مەقئەت نەيچىسىگە بىراقلا بېسىم پەيدا قىلىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش رولىنى ئوينايدۇ.

تۈز ئۈچەي ۋىنا چىگىشى (Rectal venous plexus, 直肠静脉丛)
بۇ تۈز ئۈچەي ۋە مەقئەت نەيچىسىنىڭ شىللىق پەردە ئاستىدىكى ۋېنا قان تومۇرلىرى تورىدۇر. بۇ قان تومۇرلارنىڭ كېڭىيىشى ۋە ياللۇغلىنىشى كلىنىكىدا كۆپ ئۇچرايدىغان بوۋاسىر كېسەللىكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

مەقەت ئىچكى پۈرمە مۇسكۇلى (Internal anal sphincter, 肛门内括约肌)
بۇ مەقئەت نەيچىسىنىڭ ئىچكى قىسمىنى ئوراپ تۇرىدىغان سىلىق مۇسكۇل ھالقىسى بولۇپ، ئۇ ئادەمنىڭ ئىرادىسىگە بويسۇنمايدۇ. ئۇ مەقئەتنىڭ نورمال ھالەتتىكى تىنىچ بېسىمىنىڭ تەخمىنەن %70 نى ساقلاپ، تەرەت ۋە گازنىڭ ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

مەقەت سىرتقى پۈرمە مۇسكۇلى (External anal sphincter, 肛门外括约肌)
بۇ مەقئەت نەيچىسىنىڭ سىرتقى قىسمىنى ئوراپ تۇرىدىغان سۆڭەك مۇسكۇلى بولۇپ، ئادەمنىڭ ئىرادىسى بىلەن كونترول قىلىنىدۇ. ئۇ چوڭ تەرەت قىستىغاندا، تەرەتنى ئاڭلىق ھالدا تۇتۇپ تۇرۇش ۋە مۇۋاپىق ۋاقىتتا چىقىرىشنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.

مەقئەت تېرە سىزىقى (Anocutaneous line, 肛皮线)
بۇ سىزىق مەقئەت نەيچىسىنىڭ تۈگىگەنلىكىنى ۋە مەقئەت ئەتراپىدىكى تېرىنىڭ باشلانغانلىقىنى بىلدۈرىدىغان كۆرۈنەرلىك چېگرا ھېسابلىنىدۇ. ئۇ مەقئەتنىڭ ئەڭ سىرتقى چېگرىسىدۇر.

ئاق سىزىق (White line of Hilton, 白线)
بۇ مەقئەت ئىچكى ۋە سىرتقى پۈرمە مۇسكۇللىرىنىڭ ئارىلىقىدىكى ئېنىقسىز سىزىق بولۇپ، مەقئەت نەيچىسىدىكى مۇھىم ئوپېراتسىيە بەلگىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ شىللىق پەردە بىلەن تېرىنىڭ تۇتاشقان جايىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.

مەقئەت نەيچىسى (Anal canal, 肛管)
بۇ چوڭ ئۈچەينىڭ ئەڭ ئاخىرقى بۆلىكى بولۇپ، تۈز ئۈچەينىڭ كېڭەيگەن قىسمىدىن مەقئەتكىچە سوزۇلىدۇ، ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 3-4 سانتىمېتىر كېلىدۇ. ئۇ تەرەتنى كونترول قىلىش ۋە چىقىرىشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

مەقئەت تاغىقى (Pecten analis / Anal pecten, 肛梳)
بۇ مەقئەت نەيچىسىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى، ئاق سىزىقنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان سىلىق ئۆتكۈنچى رايون.   ئۇ كۆپ قەۋەتلىك، مۈڭگۈزسىز ياپىلاق ئېپىتېلىيە بىلەن قاپلانغان بولۇپ، ئىنتايىن سەزگۈر كېلىدۇ.

مەقئەت كلاپانى (Anal valves, 肛瓣)
بۇلار مەقئەت تۈۋرۈكلىرىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىغا جايلاشقان كىچىك، يېرىم ئاي شەكىللىك شىللىق پەردە قورچاقلىرىدۇر. بۇ كلاپانلار بىرلىشىپ، چىشسىمان سىزىق (pectinate line) نى ھاسىل قىلىدۇ، بۇ سىزىق مەقئەت نەيچىسىنىڭ ئۈستى ۋە ئاستى قىسمىنى ئايرىيدىغان مۇھىم ئاناتومىيەلىك بەلگە.

مەقەت كاۋىكى (Anal sinuses, 肛窦)
بۇلار مەقئەت كلاپانلىرىنىڭ كەينىگە جايلاشقان كىچىك ئويمانلار ياكى خالتىچىلار. ئۇلارنىڭ ئىچىدە مەقئەت بەزلىرى بولۇپ، بۇ بەزلەر تەرەت قىلغاندا مەقئەت نەيچىسىنى سىلىقلاش ئۈچۈن شىللىق سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ.

مەقەت تۈۋرۈكى (Anal columns / Columns of Morgagni, 肛柱)
بۇلار مەقئەت نەيچىسىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى 5-10 دانە ئۇزۇنىسىغا جايلاشقان شىللىق پەردە قورچاقلىرىدۇر.  ئۇلارنىڭ ئىچىدە يۇقىرى تۈز ئۈچەي ئارتېرىيەسى ۋە ۋېناسىنىڭ شاخچىلىرى بار.

تۈز ئۈچەي كېڭەيگەن قىسىم (Rectal ampulla, 直肠壶腹)
بۇ تۈز ئۈچەينىڭ كېڭىيىشچانلىقى يۇقىرى بولغان تۆۋەنكى قىسمى بولۇپ، تەرەتنى بەدەندىن چىقىرىشتىن بۇرۇن ۋاقىتلىق ساقلاش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ.  ئۇ تەرەت بىلەن تولغاندا، نېرۋا رېتسېپتورلىرىنى غىدىقلاپ، چوڭ تەرەت قىلىش ئارزۇسىنى پەيدا قىلىدۇ.

تۈز ئۈچەي ھەققىدە چۈشەنچە

تۈز ئۈچەي ۋە مەقئەت نەيچىسىنىڭ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ ئۆزىگە خاس، مۇھىم فىزىئولوگىيەلىك ۋەزىپىسى بار. بۇ ئەزالارنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى بەدەننىڭ نورمال تەرەت قىلىش رېتىمىنى ۋە تەرەتنى تۇتۇپ تۇرۇش ئىقتىدارىنى ساقلاشنىڭ ئاچقۇچى. تۈز ئۈچەينىڭ كېڭەيگەن قىسمى تەرەتنى ساقلاش ئامبىرى رولىنى ئوينىسا، توغرا پۈرمىلەر تەرەتنىڭ ئېقىمىنى ئاستىلىتىپ، بېسىمنى تەڭشەيدۇ.

مەقئەت نەيچىسىدىكى ئىچكى ۋە سىرتقى پۈرمە مۇسكۇللار تەرەتنى كونترول قىلىشتىكى «قوش قۇلۇپ» سىستېمىسىغا ئوخشايدۇ. ئىچكى پۈرمە مۇسكۇل ئاپتوماتىك ھالدا مەقئەتنى يېپىپ تۇرسا، سىرتقى پۈرمە مۇسكۇل ئاڭلىق كونترول ئارقىلىق تەرەت قىلىشنى كېچىكتۈرۈش ياكى باشلاشقا شارائىت يارىتىدۇ. بۇ ئىككى مۇسكۇلنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى تەرەتنى تۇتۇپ تۇرۇش ئىقتىدارىنىڭ ئاساسى.

بۇ رايوندىكى قان تومۇرلار تورى، يەنى تۈز ئۈچەي ۋېنا چىگىشى، قان بىلەن تەمىنلەش ۋەزىپىسىنى ئۆتەپلا قالماي، يەنە بوۋاسىرغا ئوخشاش كېسەللىكلەرنىڭ كېلىپ چىقىش ئورنىمۇ ھېسابلىنىدۇ.  شۇڭلاشقا، بۇ رايوننىڭ ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش ئىنتايىن مۇھىم. تۆۋەندە بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرى خۇلاسىلەندى:

• ساقلاش : تۈز ئۈچەي كېڭەيگەن قىسمى تەرەتنى ۋاقىتلىق ساقلايدۇ.
• كونترول قىلىش : ئىچكى ۋە سىرتقى پۈرمە مۇسكۇللار چوڭ تەرەتنى تۇتۇپ تۇرۇش ۋە چىقىرىشنى بىرلىكتە كونترول قىلىدۇ.
• سېزىش  : مەقئەت نەيچىسىنىڭ شىللىق پەردىسى قاتتىق، سۇيۇق ۋە گازنى پەرقلەندۈرەلەيدىغان يۇقىرى سەزگۈرلۈككە ئىگە.
• چىقىرىش  : مۇسكۇللارنىڭ ماس ھالدىكى قىسقىرىشى ئارقىلىق تەرەت بەدەندىن سىلىق چىقىرىلىدۇ.

ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، تۈز ئۈچەي ۋە مەقئەت نەيچىسىدىكى ھەر بىر ئىنچىكە قۇرۇلما ئۆز-ئارا زىچ باغلىنىپ، بىر پۈتۈن سىستېما ھاسىل قىلغان. بۇ سىستېمىنىڭ نورمال ئىشلىشى ساغلام تۇرمۇشنىڭ مۇھىم كاپالىتى. شۇڭلاشقا، ساغلام يېمەك-ئىچمەك ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش، يېتەرلىك سۇ ئىچىش ۋە دائىم ھەرىكەت قىلىش ئارقىلىق بۇ ئەزالارنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش كېرەك. ئەگەر بۇ رايوندا قانداقلا بولمىسۇن بىنورماللىق كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي مەسلىھەت ئېلىش زۆرۈر.