تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى كۆپىنچە ۋاقىتلاردا يەرلىك تىلدا رېنتگېن بۆلۈمى، تىببىي تىلدا رادىئولوگىيە بۆلۈمى ۋەيا رادىياتسىيە بۆلۈمى دەپمۇ ئاتىلىدۇ. تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى مېدىتسىنا ساھەسىدىكى مۇھىم تارماق بولۇپ، ئاساسلىقى سۈرەت تېخنىكىسى ئارقىلىق ئادەم بەدىنى تۈزۈلمىسىنى ۋە كېسەللىكلەرنى تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇش ئېلىپ بارىدۇ. ئۇ كېسەللىكنى بالدۇر بايقاش، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. تېببىي تەسۋىر تېخنىكىسىنىڭ تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمىنىڭ ھازىرقى زامان مېدىتسىناسىدىكى ئورنى بارغانسېرى مۇھىم بولماقتا.

ئۇيغۇرچە ئىسمى: تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى, رېنتگېن بۆلۈمى, رادىئولوگىيە بۆلۈمى, رادىياتسىيە بۆلۈمى
ئىنگىلىزچە ئىسمى:  Radiology
تۈركچە ئىسمى: Radyoloji
خەنزۇچە ئىسمى: 放射科, 影像科

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى مەسئۇلىيەتلىرى

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمىنىڭ ئاساسلىق مەسئۇلىيىتى بىمارلارنى تەسۋىر ئىلمى بويىچە تەكشۈرۈش، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشقا ياردەملىشىشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى مەسئۇل بولغان تۈرلەر كۆپ تەرەپلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ ، X نۇرى ( X – ray ) رېنتىگېن ، كومپيۇتېردا ئۈزۈك قاتلاملىق تەسۋىر كۆچۈرۈش ( CT ) ، ماگنىتلىق رېزونانس ئارقىلىق تەسۋىر ھاسىل قىلىش ( MRI ) ، ئۇلترا ئاۋاز ( Ultrasound ) ۋە يادرو مېدىتسىناسى ( Nuclear Medicine ) قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

X نۇرى ( X – ray ) رېنتىگېن : سۇنۇق، ئۆپكە كېسىلى قاتارلىقلارغا دىئاگنوز قويۇشتا ئىشلىتىلىدۇ، X نۇرىدىن پايدىلىنىپ ئادەم بەدىنىنى تېشىپ سۈرەت ھاسىل قىلىدۇ.

كومپيۇتېردا ئۈزۈك قاتلاملىق تەسۋىر چۈشۈرۈش ( CT ) : X نۇرى ۋە كومپيۇتېر تېخنىكىسىنى بىرلەشتۈرۈش ئارقىلىق بەدەننىڭ ھەر قايسى قىسىملىرىنى تەپسىلىي توغرا كەسمە يۈزلۈك تەسۋىر چۈشۈرۈپ، ئۆسمە، مېڭە كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇشتا كۆپ ئىشلىتىلىدۇ.

ماگنىت رېزونانىسلىق تەسۋىر ھاسىل قىلىش ( MRI ) : كۈچلۈك ماگنىت مەيدانى ۋە رادىيو چاستوتا ئىمپۇلسىدىن پايدىلىنىپ بەدەننىڭ تەپسىلىي ئىچكى سۈرىتىنى ھاسىل قىلىپ، نېرۋا سىستېمىسى ۋە يۇمشاق توقۇلمىلاردىكى كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇشتا قوللىنىلىدۇ.

ئۇلترا ئاۋاز دولقۇنى ( Ultrasound ) : يۇقىرى چاستوتىلىق ئاۋاز دولقۇنىدىن پايدىلىنىپ ئادەم بەدىنىنىڭ ئىچكى قىسمىنىڭ سۈرىتىنى ھاسىل قىلىدۇ، ئادەتتە ھامىلىنى تەكشۈرۈش، يۈرەك كېسىلى قاتارلىقلارغا دىئاگنوز قويۇشتا ئىشلىتىلىدۇ.

يادرو مېدىتسىناسى ( Nuclear Medicine ) : رادىيوئاكتىپلىق ئىزوتوپنى بەدەنگە ئوكۇل قىلىش ئارقىلىق ئۇنىڭ بەدەندىكى تارقىلىشى ۋە مېتابولىزمىنى كۆزىتىدۇ، ئادەتتە ئۆسمە، قالقانسىمان بەز كېسىلى قاتارلىقلارغا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ.

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى تارىخى ۋە ئاساسچىلىرى

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمىنىڭ تارىخىنى 19 – ئەسىرنىڭ ئاخىرلىرىغىچە سۈرۈشتۈرۈشكە بولىدۇ، ۋىليام رېنتىگېن ( Wilhelm R ntgen ) X نۇرىنى بايقىلىشىغا ئەگىشىپ، ھازىرقى زامان رېنتگېن بۆلۈمى تەدرىجىي شەكىللەنگەن. ۋىليام رېنتىگېن «رادىئولوگىيە ئاتىسى» دەپ تەرىپلىنىدۇ، ئۇنىڭ بايقىشى تېببىي تەسۋىرنىڭ يېڭى دەۋرىنى ئېچىپ، تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمىنىڭ تەرەققىياتىغا ئاساس سالغان. شۇنىڭدىن كېيىن، تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى ئىنتايىن تېز سۈرئەتتە تەرەققىي قىلىپ، ھەر خىل ئىلغار تەسۋىر تېخنىكىسى ئارقا – ئارقىدىن دۇنياغا كېلىپ، كىلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش سەۋىيەسىنى زور دەرىجىدە ئۆستۈردى.

تۇنجى قېتىم مېدىتسىنادا قوللىنىلىشى : رېنتىگېننىڭ بايقىلىشى مېدىتسىنا ساھەسىدە ناھايىتى تېزلا زىلزىلە پەيدا قىلغان. 1896 – يىلى رېنتىگېن تۇنجى قېتىم X نۇرىدىن پايدىلىنىپ ئىنسانلارنىڭ قول قىسمىنىڭ سۈرىتىنى تارتقان ھەم قول سۆڭىكى بىلەن ئۈزۈكنىڭ ئېنىق سۈرىتىنى نامايان قىلغان. بۇ بايقاش تېببىي تەسۋىر ئىلمىنىڭ يېڭى دەۋرىنى ئاچقان.

تۇنجى تارتىلغان قولنىڭ رېنتىگېنى. بۇ كەشپياتچى ۋىلېم رېنتىگېننىڭ ئايالىنىڭ قولىنىڭ رېنتىگېنى. ئۈزۈگىنىنىڭ شەكلىنىمۇ كۆرگىلى بولىدۇ.

ئەڭ بۇرۇن ئىجاد قىلىنغان رېنتىگېن ماشىنىسى يۇقارقى رەسىمدىكىدەك

1897 يىلى  مېڭىدىكى ئوقنى رېنتىگېندە جەزىملەشتۈرگەندىن كېيىن، ئوپىراتسىيە قىلىپ ئېلىنغان.

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى دائىم كۆرۈلىدىغان تەكشۈرۈش تۈرلىرى

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى تەمىنلىگەن تەكشۈرۈش تۈرلىرىنىڭ تۈرى كۆپ بولۇپ، ئاددىيلىقتىن مۇرەككەپلىككىچە بولغان ھەر خىل تېببىي تەسۋىر ئارقىلىق تەكشۈرۈشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. دائىم كۆرۈلىدىغان تەكشۈرۈش تۈرلىرى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

كۆكرەكنى X نۇرى سۈرەتكە ئېلىش : ئۆپكە ياللۇغى ، ئۆپكە تۇبېركۇليوزى قاتارلىق ئۆپكە كېسەللىكلىرىنى تەكشۈرۈشكە ئىشلىتىلىدۇ.

قورساق قىسمىنى ئۇلترا ئاۋاز دولقۇنىدا تەكشۈرۈش ( Abdominal Ultrasound ) : قورساق قىسمىدىكى ئەزالارنى تەكشۈرۈشكە ئىشلىتىلىدۇ ،مەسىلەن جىگەر ، ئۆت خالتىسى ، بۆرەك قاتارلىق كېسەللىكلەر.

باش قىسمى CT كومپيۇتېردا ئۈزۈك قاتلاملىق تەسۋىر چۈشۈرۈش ( Cranial CT ) : باش قىسمىدىكى جاراھەت، مېڭە ئۆسمىسى قاتارلىق نېرۋا سىستېمىسى كېسەللىكلىرىنى تەكشۈرۈشكە ئىشلىتىلىدۇ.

سۆڭەكنىڭ تەسۋىرىنى چۈشۈرۈش ( Bone Scan ) : يادرو مېدىتسىنا تېخنىكىسى ئارقىلىق سۆڭەكتىكى كېسەللىك ئۆزگىرىشىنى، مەسىلەن سۆڭەك كۆچمە ئۆسمىسى، سۆڭەك سۇنۇش قاتارلىقلارنى تەكشۈرۈش.

سۈت بېزىنى X نۇرىدا تەكشۈرۈش ( Mammography ) : سۈت بېزى راكىنى بالدۇر بايقاشقا ئىشلىتىلىدۇ، سۈت بېزى راكىنى تاللاپ تەكشۈرۈشنىڭ مۇھىم ۋاستىسى.

باشقا تەكشۈرۈشلەر…

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمىدە كۆپ ئۇچرايدىغان داۋالاش ئۇسۇللىرى

دىئاگنوز قويۇش ئىقتىدارىدىن باشقا، تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى بەزى كېسەللىكلەرنى داۋالاشتىمۇ مۇھىم رول ئوينايدۇ، بولۇپمۇ راك كېسىلىنى داۋالاش جەھەتتە. كۆپ ئۇچرايدىغان تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى داۋالاش ئۇسۇلى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

رادىياتسىيەلىك داۋالاش ( Radiotherapy ) : يۇقىرى ئېنېرگىيەلىك نۇر، مەسىلەن:X نۇرى ياكى گامما نۇرىدىن پايدىلىنىپ، ئۆسمە بار ئورۇنغا نۇر چۈشۈرۈپ، راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ DNA قىسمىنى بۇزۇپ، ئۇنى قايتا ئۆسۈش ۋە بۆلۈنۈشىنى ئاستىلىدۇ ياكى توسايدۇ.

تەسۋىر بىلەن ئارىغا كىرىش ( Interventional Radiology ) : تەسۋىر سۈرەت تارتىش بىلەن بىر ۋاقىتتا مىكرو زەخىملىك ئوپېراتسىيە ئېلىپ بېرىش، مەسىلەن قان تومۇرنى تۈزەش ئوپېراتسىيىسى، ئۆسمىنى ئېرىتىش ئوپېراتسىيىسىدە نورمال توقۇلمىلارنىڭ زەخىملىنىشىنى ئازايتىشىغا ياردىمى بولىدۇ.

رادىئوئاكتىپلىق ئىزوتوپ بىلەن داۋالاش ( Radionuclide Therapy ) : رادىئوئاكتىپلىق ئىزوتوپنى ئوكۇل ئارقىلىق ئۇرۇش ياكى ئېغىزدىن ئىچىش ئارقىلىق، بەدەندىكى كېسەللىك ئوچىغىغا يەتكۈزىلىدۇ ، ۋە بۇ ئارقىلىق مەركۇز رايوندىكى كېسەللىك ھۈجەيرىلىرى، توقۇلمىلىرىنى پارچىلايدۇ ، مەسىلەن قالقانسىمان بەز راكىنى داۋالاشتا دورىنى بېرىش بىلەن بىرگە سۈرەت تارتىش ئارقىلىق داۋالاشنىڭ ئۈنۈمى ۋە خاسلىقىنى يۇقىرى كۆتۈرگىلى بولىدۇ.

ستېرېئولۇق يۆنىلىشلىك رادىئوئاكتىۋلىق ئوپىراتسىيە ( Stereotactic Radiosurgery ،SRS ) : بىر خىل رادىئوئاكتىۋلىق داۋالاش ئۇسۇلى بولۇپ، ئادەتتە مېڭە ۋە باشقا ئادەتتىكى ئوپېراتسىيە ئارقىلىق كېسىپ ئېلىۋېتىش تەس بولغان كىچىك ئۆسمىلەرنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ. SRS كۆپ دەستىلىك ،يۇقىرى مىقداردىكى رادىئوئاكتىپ نۇر ئارقىلىق نىشانلىق رايوننىڭ ئورنىنى بەلگىلەپ ، ئەتراپتىكى ساغلام توقۇلمىلارغا بولغان زەخىمنى ئەڭ تۆۋەن دەرىجىگە چۈشۈرۈشكە تىرىشىدۇ.

پروتون بىلەن داۋالاش ( Proton Therapy ) : بىر خىل ئىلغار رادىئوئاكتىپلىق داۋالاش تېخنىكىسى بولۇپ، ئۆسمىنى ئەنئەنىۋى تەسۋىر سۈرەت بىلەن ئەمەس بەلكى پروتون بىلەن يورۇتىدۇ. ھازىرقى تېخنىكىدا، پروتون ئېتىلىش مۇساپىسىنى توغرا ھەم قولاي كونترول قىلالىغاچقا، ئەتراپتىكى نورمال توقۇلمىلارنى تېخىمۇ ياخشى قوغدىيالايدۇ. بۇ خىل تەكشۈرۈر ھازىر كۆپىنچە ئەھۋاللاردا، بالىلاردىكى ئۆسمە كېسەللىكلىرى ۋە ئومۇرتقا، مېڭە قاتارلىق ئورۇنلاردىكى ئۆسمىنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ.

دۇنيادىكى داڭلىق تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى دوختۇرخانىلىرى

ھازىر دۇنيادا بەزى دوختۇرخانىلار ئۆزىنىڭ ئىلغار رادىئولوگىيە تېخنىكىسى ۋە كلىنىكىلىق داۋالىشى بىلەن داڭلىق. بۇ دوختۇرخانىلار ئەڭ ئىلغار سۈرەتكە ئېلىش ئۈسكۈنىلىرىگە ئىگە بولۇپلا قالماي، يەنە رادىئولوگىيە تەتقىقاتى ۋە يېڭىلىق يارىتىش جەھەتتە ئالدىنقى ئورۇندا تۇرىدۇ.

مايو شىپاخانىسى ( Mayo Clinic ،USA ) : ئەتراپلىق رادىئولوگىيە مۇلازىمىتى ۋە ئالدىنقى قاتاردىكى سۈرەت تېخنىكىسى بىلەن داڭلىق.

كلېۋېلاند ئامبولاتورىيەسى ( Cleveland Clinic ،USA ) : دۇنيا بويىچە ئەڭ يۇقىرى دەرىجىلىك رادىئاتسىيە بۆلۈمى بار ، بولۇپمۇ تەسۋىر سۈرەت بىلەن ئارىغا كىرىپ داۋالاش جەھەتتە داڭقى بار.

لوندون خان جەمەتى ماسدېن دوختۇرخانىسى ( The Royal Marsden Hospital ،London ) : راك كېسىلىنى رادىئوئاكتىپلىق داۋالاش جەھەتتىكى ئاجايىپ نەتىجىلىرى بىلەن داڭلىق.

ماسساچۇسېتس شتاتى دوختۇرخانىسى ( Massachusetts General Hospital ،USA ) : بۇ دوختۇرخانىنىڭ رادىئاتسىيە بۆلۈمى كلىنىكىلىق رادىئولوگىيە، تەتقىقات ۋە ئوقۇتۇش جەھەتتىكى ئالاھىدە ئىپادىسى بىلەن داڭلىق. ئۇ ئامېرىكا رادىئولوگىيە مائارىپى ۋە تەتقىقاتىنىڭ ئاۋانگارتى.

جون خوپكىنس دوختۇرخانىسى ( Johns Hopkins Hospital ،USA ) : رادىئاتسىيە بۆلۈمىنىڭ يېڭىلىق يارىتىش تېخنىكىسى ۋە ئالدىنقى قاتاردىكى تەتقىقاتى بىلەن داڭلىق ،بولۇپمۇ سۈرەت ئارقىلىق يېتەكلەيدىغان نەيچە كىرگۈزۈپ داۋالاش ۋە مۇرەككەپ كېسەللەرگە دىئاگنوز قويۇش جەھەتتە دۇنيا بويىچە ئالدىنقى قاتاردا تۇرىدۇ.

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى توغرىسىدىكى باشقا نۇقتىلار

تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش جەھەتتە مۇھىم رول ئويناپلا قالماستىن، بەلكى تېببىي مائارىپ ۋە پەن تەتقىقات ساھەسىدىمۇ ئىنتايىن زور تەسىر كۈچىگە ئىگە. يەر شارىدىكى نۇرغۇن داڭلىق تېببىي مەكتەپلەردە مەخسۇس رادىئولوگىيە تەتقىقات ئورنى تەسىس قىلىنغان بولۇپ، تەسۋىر ئىلمى يېڭى تېخنىكىسىنى ئىجاد قىلىش ۋە قوللىنىشقا كۈچ چىقىرىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا، تېخنىكىنىڭ ئۈزلۈكسىز تەرەققىي قىلىشىغا ئەگىشىپ، تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى دوختۇرلىرىنىڭ تەربىيىلىنىشىمۇ ئۈزلۈكسىز يېڭىلىنىپ، ئۇلارنىڭ ئەڭ يېڭى سۈرەت تېخنىكىسى ۋە داۋالاش ئۇسۇلىنى پىششىق ئىگىلىشىگە كاپالەتلىك قىلىندى.

يېقىنقى يىللاردىن بۇيان ،سۈنئىي ئەقلىي ئىقتىدار ( AI ) نىڭ تەسۋىر ئىلمى ساھەسىدىكى ئىشلىتىلىشى كۈنسېرى كېڭەيمەكتە ، بولۇپمۇ سۈرەت پەرقلەندۈرۈش ۋە قوشۇمچە دىئاگنوز قويۇش جەھەتلەردە ئىپادىسى كۆرۈنەرلىك بولماقتا. AI تېخنىكىسى تەسۋىر سۈرەت بۆلۈمى دوختۇرلىرىنىڭ بىنورمال كېسەللىك ئوچىقىنى تېز پەرق ئېتىشىگە ياردەم بېرىپ، دىئاگنوزنىڭ توغرىلىقى ۋە ئۈنۈمىنى ئۆستۈرۈپ، بىمارنى داۋالاش لايىھەسىنى يەنىمۇ ئەلالاشتۇرىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا ، يىراق مۇساپىلىك رادىئولوگىيە ( Teleradiology ) نىڭ تەرەققىياتىمۇ رادىئولوگىيە بۆلۈمى مۇلازىمىتىنى جۇغراپىيەلىك رايون بىلەنلا چەكلىنىپ قالمايدىغان قىلدى ، تور ئۇلاش ئارقىلىق بىمارلار چەت – ياقا رايونلاردىمۇ يۇقىرى سۈپەتلىك رادىئولوگىيە دىئاگنوز مۇلازىمىتىگە ئېرىشەلەيدىغان بولدى.

كەلگۈسىدە رېنتگېن بۆلۈمى باشقا مېدىتسىنا پەنلىرى بىلەن چوڭقۇر ھەمكارلىشىش ئارقىلىق، ئۇنىۋېرسال داۋالاش سەۋىيىسىنى يەنىمۇ ئۆستۈرۈشتە ئۈمىد بار. مەسىلەن، رېنتگېن بۆلۈمى بىلەن ئۆسمە كېسەللىكلىرى بۆلۈمىنىڭ ھەمكارلىقى راك كېسىلىگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە خاس داۋالاش جەھەتتە تېخىمۇ زور بۆسۈش ھاسىل قىلىدۇ. بۇ خىل پەنلەر ھالقىش خاراكتىرلىك ھەمكارلىقلار كېسەللىكلەرنى بالدۇر بايقاش ۋە داۋالاشقا پايدىلىق بولۇپلا قالماي، يەنە مېدىتسىنا سەۋىيەسىنىڭ ئۆسۈشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ.