بالا تۇغۇلغاندىن كېيىن كۆپرەك گەپ قىلىپ بېرىش كېرەك. بالا تۇغۇلغان چاغدا چوڭ مېڭىسىدە نەچچە يۈز مىليون ھۈجەيرە بولۇپ، ئۇلار بىر خىل ماددا ئارقىلىق ئۆزئارا باغلىنىپ، يۇقىرى ئۈنۈملۈك ئايلىنىش سىستېمىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
لېكىن، بۇ خىل باغلىنىش يوشۇرۇن بولۇپ، ئۇ پەقەت نېرۋا ھۈجەيرىلىرى قوزغىتىلغاندىلا ئاندىن سىگنال قويۇپ بېرىدۇ. ئاتا – ئانىنىڭ بالىغا قىلغان ھەر بىر ئېغىز سۆزى، ئىش – ھەرىكىتى بۇ خىل باغلىنىش رولىنى ئوينايدۇ. ھەر بىر يېڭى باغلىنىش بالىنىڭ ئۆگىنىش ئىقتىدارىنى ئاشۇرىدۇ.
بالىلارنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش يولىدا، ئەقلىي ئىقتىدارىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ئاتا – ئانىلار ئىنتايىن كۆڭۈل بۆلىدىغان بىر تەرەپ. نۇرغۇن تەتقىقاتلار شۇنى كۆرسەتتىكى، تىل ئىقتىدارى بىلەن ئەقلىي ئىقتىدار ئوتتۇرىسىدا زىچ باغلىنىش مەۋجۇت. كۆپ سۆزلەش ئارقىلىق بالىلارنىڭ سۆزلۈك مىقدارىنى كۆپەيتكىلى بولۇپلا قالماي، يەنە ئۇلارنىڭ بىلىش ئىقتىدارى، لوگىكىلىق تەپەككۇرى ۋە ھېسسىيات ئالماشتۇرۇش تەرەققىياتىنى ئىلگىرى سۈرگىلى بولىدۇ.
1.مول تىل مۇھىتى يارىتىش
ئاتا ئانىلار بالىلارغا تىل غىدىقلاشقا تولغان مۇھىت يارىتىپ بېرىشى كېرەك. بۇ كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئاتا – ئانىلارنىڭ بالىلار بىلەن كۆپرەك سۆھبەتلىشىشى، ئېلىپ بېرىلىۋاتقان پائالىيەتلەرنى تەسۋىرلىشى، شەيىلەر ئارىسىدىكى باغلىنىشنى چۈشەندۈرۈشى، ھېكايە سۆزلىشى، ھەتتا رول ئېلىش ئويۇنى ئوينىشى كېرەكلىكىدىن دېرەك بېرىدۇ. بۇ پائالىيەتلەر بالىلارنىڭ سۆزلۈك مىقدارىنى ئاشۇرۇپلا قالماي، يەنە ئۇلارنىڭ تەسەۋۋۇر كۈچى ۋە ئىجادچانلىقىنى قوزغايدۇ.
2.بالىلارنى ئۆزىنى ئىپادىلەشكە ئىلھاملاندۇرۇش
بالىلارغا تىل ئۇچۇرلىرىنى كىرگۈزۈشتىن باشقا، بالىلارنى تەشەببۇسكارلىق بىلەن ئۆزىنى ئىپادىلەشكە رىغبەتلەندۈرۈشمۇ ئوخشاشلا مۇھىم. ئاتا – ئانىلار بالىلارنىڭ سۆزلىرىنى سەۋرچانلىق بىلەن ئاڭلىشى كېرەك، گەرچە ئۇلارنىڭ ئىپادىلىشى دېگەندەك پىشىپ يېتىلمىگەن ياكى مۇكەممەل بولمىسىمۇ. سوئال سوراش، مۇزاكىرە قىلىش ۋە تېمىلار ئۈستىدە ئورتاق ئىزدىنىش ئارقىلىق، بالىلارنىڭ تەپەككۇر ھاياتىي كۈچىنى ئۇرغۇتقىلى ھەمدە ئۇلارنىڭ تىلنى قانداق تەشكىللەش ۋە ئىدىيەسىنى قانداق ئىپادىلەشنى ئۆگىنىۋېلىشىغا ياردەم بەرگىلى بولىدۇ.
3.كىتاب ئوقۇش ئۆزئارا تۈرتكە بولۇش
كىتاب ئوقۇش بالىلارنىڭ ئەقلىي ئىقتىدارىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشنىڭ ئۈنۈملۈك يوللىرىنىڭ بىرى. ئاتا-ئانىلار بالىلارنىڭ يېشى ۋە قىزىقىشىغا ماس كېلىدىغان كىتابلارنى تاللاپ، بالىلار بىلەن بىللە ئوقۇسا بولىدۇ. كىتاب ئوقۇش جەريانىدا، ئاتا ئانىلار توختاپ بالىلاردىن ھېكايىگە بولغان چۈشەنچىسىنى سوراپ، ئۇلارنى ۋەقەلىكنىڭ تەرەققىياتىنى ئالدىن مۆلچەرلەشكە يېتەكلىسە، ھەتتا بالىلارنى ھېكايىنى ئۆزگەرتىپ يېزىشقا ياكى ئۆزىنىڭ كىچىك ھېكايىلىرىنى ئىجاد قىلىشقا ئىلھاملاندۇرسا بولىدۇ. بۇ خىل جانلىق كىتاب ئوقۇش بالىلارنىڭ تىل چۈشىنىش ئىقتىدارى ۋە ئىجادىي تەپەككۇرىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشكە پايدىلىق.
4. كېڭەيتىلگەن سۆزلۈك ۋە ئۇقۇم
بالىلارنىڭ يېشىنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ، ئاتا – ئانىلار تەدرىجىي ھالدا تېخىمۇ مۇرەككەپ، تېخىمۇ ئابستراكت سۆزلۈك ۋە ئۇقۇملارنى كىرگۈزسە بولىدۇ. بۇنى كۈندىلىك سۆھبەت، تەربىيە پائالىيىتى ياكى ھەر خىل ئىجتىمائىي ئالاقە سورۇنلىرىغا قاتنىشىش ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشۇرغىلى بولىدۇ. يېڭى سۆزلۈكلەرنى چۈشىنىش ۋە ئىشلىتىش بالىلارنىڭ تىل ئىقتىدارىنى ئاشۇرۇپلا قالماي، يەنە ئۇلارنىڭ دۇنياغا بولغان تونۇشىنى چوڭقۇرلاشتۇرىدۇ.
5.كۆپ ۋاسىتىلىك تاراتقۇ بايلىقلاردىن پايدىلىنىش
ھازىرقى جەمئىيەتتە، كۆپ ۋاسىتىلىك تاراتقۇ بايلىق، مەسىلەن، تېلېۋىزىيە نومۇرلىرى، مائارىپ يۇمشاق دېتالى ۋە ئىنتېرنېت تورى مەزمۇنى قىممەتلىك ئۆگىنىش قورالى ھېسابلىنىدۇ. ئاتا – ئانىلار تەربىيە قىممىتى بار نومۇرلارنى كۆڭۈل قويۇپ تاللاپ، بالىلارنى كۆڭۈل ئېچىش جەريانىدا ئۆگىنىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلسا بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئاتا – ئانىلار بالىلار بىلەن بىللە كۆرۈشى ھەمدە مەزمۇنىنى مۇزاكىرە قىلىشى كېرەك، بۇنداق قىلغاندا ئاتا – بالىلىق مۇناسىۋەتنى ئىلگىرى سۈرۈپلا قالماي، يەنە بالىلارنىڭ ئۇچۇرلارنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىشى ۋە قوبۇل قىلىشىغا ياردەم بەرگىلى بولىدۇ.
6.لوگىكا ۋە تەنقىدىي تەپەككۇرنى يېتىلدۈرۈش
كۆپ سۆزلەش بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئاتا – ئانىلار بالىلارنى لوگىكىلىق تەپەككۇر قىلىش ۋە تەنقىدىي تەھلىل قىلىشقا يېتەكلىشى كېرەك. كۈندىلىك سۆھبەتتە، ئاتا – ئانىلار مەسىلىلەرنى ئوتتۇرىغا قويۇپ بالىلارغا ھەل قىلدۇرسا ياكى ئەخلاق قىيىنچىلىقى ۋە ئىجتىمائىي ۋەقەلەرنى مۇزاكىرە قىلىپ، بالىلارنى مەسىلىلەرنى ئوخشاش بولمىغان نۇقتىدىن ئويلىنىشقا رىغبەتلەندۈرسە ھەمدە ئۆزىنىڭ كۆز قارىشىنى شەكىللەندۈرسە بولىدۇ.
يىغىنچاقلاپ ئېيتقاندا، كۆپ سۆزلەش بالىلارنىڭ ئەقلىي ئىقتىدارىنى يۇقىرى كۆتۈرۈشتىكى ئۈنۈملۈك ئۇسۇللارنىڭ بىرى. مول تىل مۇھىتى يارىتىش، بالىلارنىڭ ئىپادىلىشىگە ئىلھام بېرىش، ئۆزئارا كىتاب ئوقۇش، سۆزلۈكلەرنى كېڭەيتىش، كۆپ ۋاسىتىلىك بايلىقتىن پايدىلىنىش ھەمدە لوگىكىلىق تەپەككۇر ۋە تەنقىدىي تەپەككۇرنى يېتىلدۈرۈش ئارقىلىق، ئاتا-ئانىلار بالىلارنىڭ ئۆسۈپ يېتىلىش جەريانىدا ئاكتىپ رول ئويناپ، بالىلارنىڭ ئەقلىي ئىقتىدارىنىڭ ئومۇميۈزلۈك تەرەققىي قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.
