بالاغەت مەزگىلىدىكى بوي ئۆسۈش ئەھۋالى قانداق باھالىنىدۇ؟

بالاغەت مەزگىلى بالىلارنىڭ بوي ئېگىزلىكىدىكى ئەڭ ئاخىرقى ھەم ئەڭ تېز ئۆسۈش پۇرسىتى ھېسابلىنىدۇ. نۇرغۇن ئاتا-ئانىلار «بالام يەنە ئۆسەلەمدۇ؟»، «ئۇنىڭ بويى يەنە قانچىلىك ئۆسەلەيدۇ؟» دېگەندەك سوئاللار بىلەن كۆڭۈل بۆلىدۇ. بىر بالىنىڭ بالاغەت مەزگىلىدىن ئىلگىرى ۋە كېيىن داۋاملىق ئۆسۈپ-ئۆسەلمەيدىغانلىقىنى توغرا باھالاش، بالىنىڭ ئاخىرقى بوي ئېگىزلىكىگە يېتىشىدە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

بىر بالىنىڭ ئۆسۈپ ئۆسمەيدىغانلىقى ۋەيا قانچىلىك ئۆسىدىغانلىقى قانداق باھالىنىدۇ؟

بالىنىڭ يەنە ئۆسەلەيدىغان-ئۆسەلمەيدىغانلىقىنى باھالاشتا، دوختۇرلار بىر قانچە ئىلمىي ئۇسۇلنى بىرلەشتۈرۈپ دىئاگنوز قويىدۇ:

1. سۆڭەك يېشى (Bone Age) – ئەڭ مۇھىم كۆرسەتكۈچ: بۇ بالىنىڭ ئۆسۈش يوشۇرۇن كۈچىنى باھالاشتىكى «ئالتۇن ئۆلچەم» ھېسابلىنىدۇ. دوختۇر بالىنىڭ سول قول بىلەك قىسمىنى رېنتىگېن نۇرىدا سۈرەتكە تارتىش ئارقىلىق، سۆڭەكلەرنىڭ يېتىلىش دەرىجىسىنى باھالايدۇ. ئەگەر سۆڭەكلەر ئارىسىدىكى ئۆسۈش سىزىقى (ئېپىفىز تاختىسى – Epiphyseal plate) تېخى ئېتىلمىگەن بولسا، بۇ بالىنىڭ يەنىلا ئۆسۈش بوشلۇقى بارلىقىنى بىلدۈرىدۇ. سۆڭەك ئۆسۈش سىزىقى قانچە كۆپ ئوچۇق بولسا، ئۆسۈش يوشۇرۇن كۈچى شۇنچە چوڭ بولىدۇ. ئەكسىچە، ئەگەر ئۇ تاقىلىشقا يېقىنلاشقان ياكى پۈتۈنلەي تاقىلىپ بولغان بولسا، بوي ئۆسۈش ئاساسەن توختىغان بولىدۇ.
2. بالاغەتلىك يېتىلىش باسقۇچى (Tanner Stages): دوختۇرلار بالىنىڭ ئىككىنچى جىنسىي ئالاھىدىلىكلىرىنىڭ يېتىلىش دەرىجىسىنى باھالايدۇ. مەسىلən، قىزلاردا كۆكرەكنىڭ يېتىلىشى، ئوغۇللاردا ئۇرۇقداننىڭ چوڭ-كىچىكلىكى قاتارلىقلار. بالاغەتلىك مەزگىلى قانچە بالدۇر باشلانسا ۋە تېز ئىلگىرىلىسە، سۆڭەك ئۆسۈش قاپقاقچىسى شۇنچە بالدۇر تاقىلىدۇ. مەسىلən، قىزلاردا تۇنجى ھەيىز كەلگەندىن كېيىن، بوي ئۆسۈش بوشلۇقى زور دەرىجىدە كىچىكلەپ، ئادەتتە ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 5-8 سانتىمېتىر ئەتراپىدا ئۆسىدۇ.
3. ئۆسۈش سۈرئىتى (Growth Velocity): دوختۇر بالىنىڭ ئۆتكەن بىر يىل ياكى يېرىم يىلدىكى بوي ئۆسۈش سۈرئىتىنى ئۆلچەيدۇ. ئەگەر بىر بالا يىلىغا جەمئىي 4 سانتىمېتىردىنمۇ ئاز ئۆسسە، بۇ ئۆسۈشنىڭ ئاستىلىغانلىقىنىڭ ياكى توختاشقا يۈزلەنگەنلىكىنىڭ ئالامىتى بولۇشى مۇمكىن.
4. ئاتا-ئانىنىڭ بوي ئېگىزلىكى (Parental Height): گەرچە بۇ بىۋاسىتە كۆرسەتكۈچ بولمىسىمۇ، دوختۇرلار ئاتا-ئانىنىڭ بوي ئېگىزلىكىگە ئاساسەن بالىنىڭ ئىرسىيەت بويىچە يېتىدىغان مۆلچەردىكى بويىنى ھېسابلاپ چىقىپ، ھازىرقى ئەھۋالى بىلەن سېلىشتۇرۇپ باھالاشقا ياردەم قىلىدۇ.
5. كېسەللىكلەر: دوختۇرلار تەرىپىدىن بۇ بالىنىڭ ئىرسىي كېسەللىكلىرى ۋەيا باشقا بوي ئۆسۈشىگە تەسىر قىلىدىغان كېسەللىكلەرنىڭ بار يوقلۇقىنى باھالاش ئارقىلىق بۇ بالىنىڭ قانچىلىك ئۆسەلەيدىغانلىقى ۋەيا داۋالاش ئارقىلىق قانچىلىك تەسىر كۆرسەتكىلى بولىدىغانلىقىنى مۆلچەرلىنىدۇ.

ئاتا-ئانىلار نېمىلەرگە دىققەت قىلىشى كېرەك؟

ئاتا-ئانىلار دوختۇر بولمىسىمۇ، كۈندىلىك تۇرمۇشتا بالىسىدىكى بەزى مۇھىم ئۆزگىرىشلەرنى كۆزىتىش ئارقىلىق، ئۇنىڭ ئۆسۈش يوشۇرۇن كۈچى ھەققىدە دەسلەپكى مۆلچەرگە كېلەلەيدۇ:

• يېتىلىشنىڭ تۇنجى ئالامەتلىرىنى كۆزىتىڭ: قىزىڭىزنىڭ كۆكسىدە قاتتىق مۇدۇرلار پەيدا بولۇشقا باشلىغانمۇ؟ ئوغلىڭىزنىڭ ئۇرۇقدىنى چوڭىيىشقا باشلىغانمۇ؟ بۇ ئالامەتلەر بالاغەتلىكنىڭ باشلانغانلىقىنى ۋە بوي ئېگىزلىكىنىڭ تېز ئۆسۈش مەزگىلىگە كىرگەنلىكىنى بىلدۈرىدۇ. بۇ ۋاقىت بالىنىڭ بويىنى ئۆستۈرۈشتىكى «ئالتۇن مەزگىل» ھېسابلىنىدۇ.
• بوي ئۆسۈش سۈرئىتىنى خاتىرىلەڭ: بالىڭىزنىڭ بويىنى ھەر 3-6 ئايدا بىر قېتىم ئۆلچەپ، خاتىرىلەپ مېڭىڭ. ئەگەر ئۇنىڭ بوي ئۆسۈش سۈرئىتى تۇيۇقسىز تېزلىشىپ، ئاندىن كېيىن كۆرۈنەرلىك دەرىجىدە ئاستىلىسا، بۇ ئۆسۈش يۇقىرى پەللىسىدىن ئۆتۈپ، ئاخىرلىشىشقا يېقىنلاشقانلىقىنى كۆرسىتىدۇ.
• ئاۋاز ئۆزگىرىشى ۋە تۈك ئۆسۈشىگە دىققەت قىلىڭ: ئوغۇل بالىلاردا «ئاۋازى توملىشىش» يۈز بېرىپ، ساقال-بۇرۇت ئۆسۈشكە باشلىسا؛ قىزلاردا ھەيىز كېلىپ، بەدەن شەكلى قۇرامىغا يەتكەنلەرگە ئوخشاپ قالسا، بۇلار بوي ئۆسۈشنىڭ ئاخىرقى باسقۇچقا كىرگەنلىكىنىڭ مۇھىم بىشارەتلىرىدۇر.
• بالىنىڭ يېشى بىلەن يېتىلىش دەرىجىسىنى سېلىشتۇرۇڭ: ئەگەر بالىڭىز تەڭتۇشلىرىغا قارىغاندا بەك بالدۇر يېتىلسە (مەسىلەن ، قىزلار 8 ياشتىن بۇرۇن، ئوغۇللار 9 ياشتىن بۇرۇن)، ئۇنىڭ سۆڭەك يېشى ھەقىقىي يېشىدىن چوڭ بولۇپ، ئاخىرقى بويىغا تەسىر يېتىشى مۇمكىن. ئەكسىچە، بەك كېچىكىپ يېتىلسىمۇ، دوختۇرغا كۆرۈنۈپ سەۋەبىنى ئېنىقلاش لازىم.

يۇقىرىدا تىلغا ئېلىنغان نۇقتىلاردا بىنورماللىق ھىس قىلغاندا كېچىكتۈرمەي بالىلار كېسەللىكلىرى دوختۇرىغا كۆرۈنۈش لازىم.

ئاتا-ئانىلار ئۈچۈن تەۋسىيەلەر

بالىنىڭ ئۆسۈش يوشۇرۇن كۈچىنى ئەڭ يۇقىرى دەرىجىدە جارى قىلدۇرۇش ئۈچۈن، ئاتا-ئانىلار تۆۋەندىكىلەرنى قىلالايدۇ:

1. ئالتۇن پۇرسەتنى چىڭ تۇتۇڭ: بالاغەت مەزگىلى باشلىنىشتىن بۇرۇن ۋە دەسلەپكى مەزگىللەردە بالىنىڭ بويىغا كۆڭۈل بۆلۈڭ. ئەگەر بالىڭىزنىڭ بويى تەڭتۇشلىرىدىن كۆرۈنەرلىك پاكار بولسا، بالاغەتكە يېتىشتىن بۇرۇن دوختۇرغا كۆرسىتىپ، داۋالاش پۇرسىتىنى قولدىن بېرىپ قويماڭ.
2. ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈڭ:
   • يېتەرلىك ئۇيقۇ: ئۆسۈش ھورمۇنى (Growth Hormone) ئاساسلىقى كېچىدە چوڭقۇر ئۇيقۇ ۋاقتىدا ئاجرىلىپ چىقىدۇ. بالىنىڭ ھەر كۈنى 8-10 سائەتلىك يېتەرلىك ئۇيقۇغا كاپالەتلىك قىلىڭ.
   • تەڭپۇڭ ئوزۇقلۇق: ئاقسىل مىقتارى يۇقىرى بولغان ئوزۇقلۇقلار (گۆش، تۇخۇم، سۈت)، كالتسىي مىقتارى يۇقىرى بولغان ئوزۇقلۇقلار (سۈت مەھسۇلاتلىرى، پۇرچاق تۈرىدىكىلەر) ۋە ۋىتامىنلارغا باي يېمەكلىكلەرنى يېتەرلىك بېرىڭ. تاتلىق-تۈرۈم ۋە قورۇلغان يېمەكلىكلەردىن يىراق تۇرۇڭ.
   • مۇۋاپىق ھەرىكەت: ۋاسكېتبول ئويناش، ئارغامچا سەكرەش، سۇ ئۈزۈش قاتارلىق سۆڭەكنى غىدىقلايدىغان تەنتەربىيە ھەرىكەتلىرىگە قەرەللىك قاتنىشىشقا رىغبەتلەندۈرۈڭ.
3. قەرەللىك دوختۇرغا كۆرسىتىڭ: ئەگەر بالىڭىزنىڭ ئۆسۈشىدىن ئەنسىرىسىڭىز، ھەرگىز ئۆزىڭىزچە ھۆكۈم قىلماي ياكى باشقىلاردىن ئاڭلىغان «مەخپىي رېتسېپ»لارغا ئىشەنمەي، كەسپىي بالىلار دوختۇرىغا مۇراجىئەت قىلىپ، سۆڭەك يېشىنى تەكشۈرتۈڭ. دوختۇر ئەڭ ئىلمىي ۋە توغرا مەسلىھەت بېرەلەيدۇ.