ئويمان كۆكرەك، تىببىي ئاتالغۇدا «Pectus Excavatum» دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، «ۋارونكا كۆكرەك» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. بۇ تۆش سۆڭىكىنىڭ كۆكرەك ئىچىگە ئولتۇرۇشۇپ قېلىشى بىلەن ئىپادىلىنىدىغان بىر خىل تۇغما كۆكرەك قەپەسى شەكلى ئۆزگىرىش كېسەللىكىدۇر. بۇ ئەھۋال كۆپىنچە تۇغۇلغاندا ياكى بالىلىق دەۋردە كۆرۈلىدۇ، ھەمدە ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدىكى تېز ئۆسۈپ يېتىلىش مەزگىلىدە تېخىمۇ روشەنلىشىپ كېتىدۇ. گەرچە يېنىك دەرىجىدىكى ئويمان كۆكرەك كۆپىنچە ھاللاردا جىسمانىي ساغلاملىققا زور تەسىر كۆرسەتمىسىمۇ، ئېغىر دەرىجىدىكى ئەھۋاللار يۈرەك ۋە ئۆپكىنىڭ نورمال ئىقتىدارىغا تەسىر يەتكۈزۈپ، بىمارلارنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىنى تۆۋەنلىتىۋېتىدۇ.
ئۇيغۇرچە ئىسىم : ئويمان كۆكرەك ، ۋارونكا كۆكرەك ، چۆكۈك كۆكرەك
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Pectus Excavatum, funnel chest
تۈركچە ئىسىم : Pektus Ekskavatum, Çökük göğüs
خەنزۇچە ئىسىم : 漏斗胸, 胸凹陷
كېسەللىك سەۋەبلىرى
غەرىپ مېدىتسىناسىدا ئويمان كۆكرەك كېسەللىكىنىڭ سەۋەبى ھازىرچە تولۇق ئايدىڭ ئەمەس، ئەمما تەتقىقاتلار ئۇنىڭ تۆۋەندىكى ئامىللار بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولۇشى مۇمكىنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ:
- گېن ۋە ئىرسىيەت: بۇ كېسەللىكنىڭ كېلىپ چىقىشىدا ئىرسىيەت مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئائىلىسىدە ئويمان كۆكرەك كېسىلى بار كىشىلەرنىڭ پەرزەنتلىرىدە بۇ كېسەللىكنىڭ كۆرۈلۈش نىسبىتى يۇقىرى بولىدۇ.
- قوۋۇرغا كۆمۈرچەكلىرىنىڭ نورمالسىز ئۆسۈشى: كۆكرەك سۆڭىكى بىلەن قوۋۇرغىلارنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان يۇمشاق سۆڭەكلەر يەنى كۆمۈرچەكلەر (cartilage) نىڭ زىيادە تېز ئۆسۈپ كېتىشى، كۆكرەك سۆڭىكىنى ئىچىگە قاراپ ئىتتىرىپ، ئويمانلىقنى شەكىللەندۈرىدۇ.
- باشقا كېسەللىكلەر بىلەن مۇناسىۋىتى: ئويمان كۆكرەك بەزىدە مارفان ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى (Marfan syndrome)، ئېھلېرس-دانلوس ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى (Ehlers-Danlos syndrome) ۋە ئومۇرتقىنىڭ يانغا ئېگىلىپ قېلىشى (scoliosis) قاتارلىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىلار كېسەللىكلىرى بىلەن بىللە كۆرۈلىدۇ.
ئاساسلىق ئالامەتلىرى
ئويمان كۆكرەكنىڭ ئالامەتلىرى كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسىگە قاراپ ئوخشاش بولمايدۇ. يېنىك دەرىجىدىكى بىمارلاردا كۆكرەكتىكى ئويمانلىقتىن باشقا روشەن ئالامەتلەر بولماسلىقى مۇمكىن. ئەمما ئوتتۇرا ۋە ئېغىر دەرىجىدىكى بىمارلاردا تۆۋەندىكى ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ:
- كۆكرەكنىڭ ئىچىگە ئولتۇرۇشۇپ قېلىشى: ئەڭ كۆرۈنەرلىك ئالامەت بولۇپ، كۆكرەكنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدا ۋارونكىغا ئوخشاش ئويمانلىق شەكىللىنىدۇ.
- نەپەس قىيىنلىشىش ۋە ھاسىراش: بولۇپمۇ ھەرىكەت قىلغاندا ياكى تەنتەربىيە بىلەن شۇغۇللانغاندا نەپەس ئېلىشتا تەسلىشىش ۋە ئاسان ھاسىراپ قېلىش ئەھۋاللىرى كۆرۈلىدۇ. سەۋەبى، ئىچىگە ئولتۇرۇشقان كۆكرەك سۆڭىكى ئۆپكىنىڭ تولۇق كېڭىيىشىگە توسالغۇ بولىدۇ.
- چارچاش ۋە چىدامچانلىقنىڭ تۆۋەنلىشى: باشقىلارغا سېلىشتۇرغاندا ئاسانلا چارچاپ قېلىش ۋە بەدەن چېنىقتۇرۇش ئىقتىدارى تۆۋەن بولىدۇ.
- كۆكرەك ئاغرىقى: بەزى بىمارلاردا كۆكرەك قىسمىدا ئاغرىق سېزىمى بولىدۇ.
- يۈرەك سوقۇشىنىڭ تېزلىشىشى ياكى تەرتىپسىزلىشىشى: ئېغىر دەرىجىدىكى بىمارلاردا كۆكرەك سۆڭىكى يۈرەكنى قىسىپ، ئۇنىڭ نورمال سوقۇشىغا تەسىر يەتكۈزۈشى مۇمكىن.
- شەكىلدە بۇزۇلۇش: بەزى بىمارلاردا مۈرىنىڭ ئالدىغا ئېگىلىپ قېلىشى ۋە دۈمبىسىنىڭ دۆڭ بولۇپ قېلىشى قاتارلىق بەدەن شەكلىدە بۇزۇلۇش مەسىلىلىرى كۆرۈلىدۇ.
- روھىي مەسىلىلەر: كۆكرەك شەكلىنىڭ باشقىلاردىن پەرقلىق بولۇشى سەۋەبىدىن، بولۇپمۇ ئۆسمۈرلەر ئارىسىدا ئۆزىگە بولغان ئىشەنچىسىزلىك، تارتىنچاقلىق ۋە ئىجتىمائىي پائالىيەتلەردىن ئۆزىنى قاچۇرۇش قاتارلىق روھىي بېسىملار كېلىپ چىقىدۇ.
ئويمان كۆرەكنىڭ ئۆپكە ۋە يۈرەككە بولغان تەسىرى.
رەسىم مەنبەسى image source: stanfordchildrens.org
تەكشۈرۈش ۋە دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇللىرى
ئويمان كۆكرەككە دىئاگنوز قويۇش ئاساسلىقى كلىنىكىلىق تەكشۈرۈش ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدۇ. دوختۇر بىمارنىڭ كۆكرەك قەپەسىنى كۆزىتىش ئارقىلىق دىئاگنوزنى دەسلەپكى قەدەمدە ئېنىقلىيالايدۇ. كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسىنى ۋە يۈرەك، ئۆپكىگە بولغان تەسىرىنى باھالاش ئۈچۈن قوشۇمچە تەكشۈرۈشلەر ئېلىپ بېرىلىدۇ:
- كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT) ياكى ماگنىتلىق رېزونانس تەسۋىرى (MRI): بۇ تەكشۈرۈشلەر ئارقىلىق كۆكرەك قەپەسىنىڭ ئېنىق تەسۋىرىنى ئالغىلى ۋە ئويمانلىقنىڭ چوڭقۇرلۇقىنى ئۆلچىگىلى بولىدۇ. دوختۇرلار «Haller Index» دەپ ئاتىلىدىغان كۆرسەتكۈچ ئارقىلىق كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسىنى باھالايدۇ.
- ئۆپكە فۇنكسىيەسىنى تەكشۈرۈش: ئۆپكىنىڭ سىغىمى ۋە نەپەس ئېلىش-چىقىرىش ئىقتىدارىنىڭ نورمال ياكى ئەمەسلىكىنى تەكشۈرۈش.
- يۈرەك ئېلېكتر كارىدىئوگراممىسى (ECG) ۋە يۈرەك ئۇلتىرا ئاۋاز دولقۇنى (Echo): يۈرەكنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارىغا كۆكرەك سۆڭىكىنىڭ بېسىمى سەۋەبىدىن تەسىر يەتكەن-يەتمىگەنلىكىنى تەكشۈرۈش.
داۋالاش ئۇسۇللىرى
ئويمان كۆكرەكنى داۋالاش كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسى، بىمارنىڭ يېشى ۋە كلىنىكىلىق ئالامەتلەرگە ئاساسەن بەلگىلىنىدۇ. يېنىك دەرىجىدىكى بىمارلار ئادەتتە داۋالاشقا موھتاج بولمايدۇ.
1. ئوپېراتسىيەسىز داۋالاش
بۇ ئۇسۇل ئاساسلىقى يېنىك ۋە ئوتتۇرا دەرىجىدىكى، سۆڭىكى تېخى تولۇق يېتىلمىگەن بالىلار ۋە ئۆسمۈرلەرگە ماس كېلىدۇ.
- ۋاكۇم قوڭغۇراق (Vacuum Bell): بۇ بىر خىل سۇلياۋ قوڭغۇراق بولۇپ، كۆكرەكتىكى ئويمانلىققا ئورنىتىلىپ، ھاۋاسى سۈمۈرۈلۈش ئارقىلىق مەنپىي بېسىم ھاسىل قىلىنىدۇ. بۇ بېسىم كۆكرەك سۆڭىكىنى ئاستا-ئاستا تاشقىرىغا قاراپ تارتىپ، شەكلىنى تۈزەشكە ياردەم بېرىدۇ. بۇ ئۇسۇلنى ئۇزۇن مۇددەت ئىزچىل ئىشلىتىش تەلەپ قىلىنىدۇ.
ۋاكۇم قوڭغۇراق داۋالاش ئۈسكۈنىسى
رەسىم مەنبەسى image source: londonorthotics.co.uk
ۋاكۇم قوڭغۇراق داۋالاش ئۈسكۈنىسى ئارقىلىق داۋالاش ئالدى كەينى كۆرۈنۈشى
رەسىم مەنبەسى image source: pektusklinik
2. ئوپېراتسىيەلىك داۋالاش
ئېغىر دەرىجىدىكى بىمارلارغا، يۈرەك ۋە ئۆپكە ئىقتىدارىغا تەسىر يەتكەن ئەھۋاللاردا ياكى تاشقى قىياپىتى سەۋەبىدىن كۈچلۈك روھىي بېسىمغا ئۇچرىغان بىمارلارغا ئوپېراتسىيە تەۋسىيە قىلىنىدۇ.
- نۇس (Nuss) ئوپېراتسىيەسى: بۇ ھازىر ئەڭ كەڭ قوللىنىلىۋاتقان مىكرو ئوپېراتسىيە ئۇسۇلى. بۇ ئۇسۇلدا، كۆكرەكنىڭ ئىككى يېنىدىن كىچىك كېسىكلەر ئېچىلىپ، ئالدىنئالا بىمارنىڭ كۆكرەك شەكلىگە ماسلاشتۇرۇلۇپ ئېگىلگەن مېتال تاختا (Nuss bar) كۆكرەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىدىن ئۆتكۈزۈلۈپ ئورنىتىلىدۇ. بۇ تاختا كۆكرەك سۆڭىكىنى تاشقىرىغا قاراپ ئىتتىرىپ، كۆكرەك قەپەسىنىڭ شەكلىنى تۈزەيدۇ. بۇ مېتال تاختا ئادەتتە ئىككى يىلدىن ئۈچ يىلغىچە تۇرغاندىن كېيİN قايتا ئوپېراتسىيە قىلىنىپ ئېلىۋېتىلىدۇ.
- راۋىچ (Ravitch) ئوپېراتسىيەسى: بۇ ئەنئەنىۋى ئوچۇق ئوپېراتسىيە ئۇسۇلى بولۇپ، كۆكرەكنىڭ ئوتتۇرىسىدىن چوڭراق كېسىك ئېچىلىدۇ. ئوپېراتسىيە جەريانىدا نورمالسىز ئۆسكەن قوۋۇرغا قاپارتمىلىرى كېسىپ ئېلىۋېتىلىپ، كۆكرەك سۆڭىكى توغرا ئورۇنغا يۆتكەپ مۇقىملاشتۇرۇلىدۇ.
قايسى تۈردىكى داۋالاش ئېلىپ بېرىشنى كۆكرەك تاشقى كېسەللىكلىرى بۆلۈمى ، بالىلار تاشقى كېسەللىكلىرى بۆلۈمى … قاتارلىق بۆلۈمدىكى دوختۇرلار بىمارنى باھالىغاندىن كېيىن ئاندىن قارار بېرىدۇ.
ئويمان كۆكرەك كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولامدۇ؟
ئويمان كۆكرەك ئاساسلىقى تۇغما ۋە گېنىتىك ئامىللارغا باغلىق بولغاچقا، ئۇنىڭ ئالدىنى ئېلىشنىڭ ئېنىق ۋە ئىسپاتلانغان ئۇسۇلى يوق. ئەمما، بالدۇر بايقاش ۋە ۋاقتىدا مۇۋاپىق داۋالاش ئارقىلىق كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىشىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى ۋە ياخشى داۋالاش ئۈنۈمىگە ئېرىشكىلى بولىدۇ.
دىققەت قىلىدىغان ئىشلار
- بالدۇر دوختۇرغا كۆرۈنۈش: ئەگەر پەرزەنتىڭىزنىڭ كۆكرەك قەپەسىدە ئويمانلىق بارلىقىنى بايقىسىڭىز، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرسىتىپ، كەسپىي تەكشۈرۈش ۋە مەسلىھەت ئېلىڭ.
- داۋالاشنىڭ ئەڭ ياخشى ۋاقتى: ئوپېراتسىيەلىك داۋالاش ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق ۋاقىت ئادەتتە ئۆسمۈرلۈك دەۋرى (10 ياشتىن 14 ياشقىچە) ھېسابلىنىدۇ، چۈنكى بۇ مەزگىلدە كۆكرەك سۆڭىكى يۇمشاق ۋە شېكىللىنىشچان بولىدۇ.
- جىسمانىي چېنىقىش: بەزى چېنىقىش ھەرىكەتلىرى، مەسىلەن، نەپەس مەشقى، دۈمبە ۋە كۆكرەك مۇسكۇللىرىنى چېنىقتۇرۇش، پوزىتسىيەنى ياخشىلاشقا ۋە ئۆپكە ئىقتىدارىنى ئۆستۈرۈشكە ياردەم بېرىشى مۇمكىن. ئەمما چېنىقىش ئارقىلىق ئويمانلىقنى پۈتۈنلەي تۈزىتىش مۇمكىن ئەمەس.
- روھىي قوللاش: بىمارغا، بولۇپمۇ ئۆسمۈرلەرگە ئائىلە ۋە جەمئىيەتنىڭ روھىي جەھەتتىن قوللىشى ئىنتايىن مۇھىم. ئۇلارنىڭ تاشقى قىياپىتى سەۋەبىدىن كېلىپ چىققان روھىي بېسىمنى يېڭىشىگە ياردەم بېرىش كېرەك.
خۇلاسە
ئويمان كۆكرەك گەرچە كۆپ ئۇچرايدىغان تۇغما كۆكرەك شەكلى ئۆزگىرىشى بولسىمۇ، زامانىۋى تېببىي تېخنىكىلار ئارقىلىق ئۇنى ئۈنۈملۈك داۋالىغىلى بولىدۇ. يېنىك دەرىجىدىكى بىمارلار ئادەتتە داۋالانمىسىمۇ بولىدۇ، ئەمما ئېغىر دەرىجىدىكى بىمارلار ۋاقتىدا داۋالىنىش ئارقىلىق جىسمانىي ۋە روھىي ساغلاملىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈپ، نورمال تۇرمۇشقا قايتالايدۇ.
