تۇغما ئىممۇنىتېت خاسلىقى بولمىغان ئىممۇنىتېت ياكى تەبىئىي ئىممۇنىتېت دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئۇ ئادەم بەدىنىنىڭ كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنىڭ تاجاۋۇز قىلىپ كىرىشىدىكى بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيەسى. ئۇ ئېرىشمە ئىممۇنىتېت ( ئۇيغۇنلىشىشچان ئىممۇنىتېت دەپمۇ ئاتىلىدۇ ) بىلەن ماس كېلىدۇ، ئېرىشمە ئىممۇنىتېت ئالاھىدە كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار بىلەن ئۇچراشقاندىن كېيىن تەرەققىي قىلىدۇ.
تۇغما ئىممۇنىتېت تەركىبى قىسمى
تۇغما ئىممۇنىتېت تۆۋەندىكى بىر قانچە قىسىمنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:
1. فىزىكىلىق مۇداپىئە: تۇغما ئىممۇنىتېتكە تەۋە بولغان تېرە ۋە شىللىق پەردە بەدەننىڭ بىرىنچى مۇداپىئە سېپىنى ھاسىل قىلىپ، كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنىڭ بەدەنگە كىرىشىنى توسىدۇ.
2. خىمىيەلىك مۇداپىئە: تۇغما ئىممۇنىتېتنىڭ خېمىيىۋىلىك مۇداپىئە قىسمىمۇ بولىدۇ. مەسىلەن، ئاشقازان كىسلاتاسى تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسىگە تەۋە دەپ قارىلىدۇ ۋە كۆپ قىسىم باكتېرىيەلەرنى ئۆلتۈرەلەيدۇ.
3. ئاق قان ھۈجەيرىلىرى: قېنىمىزدىكى بەزى قان ھۈجەيرىلىرى مەسىلەن، نېيترال دانچىلىق ھۈجەيرە، زور يۇتقۇچى ھۈجەيرە، تەبىئىي قىرغۇچى ھۈجەيرە قاتارلىقلار، تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى بولۇپ، ئۇلار كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى يۇتالايدۇ ۋە يوقىتالايدۇ.
4. ياللۇغلىنىش رېئاكسىيەسى: تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر ئىپادىسى ياللۇغىلىنىش رىئاكسىيىسىنىڭ يۈز بېرىشى. بەدەن يۇقۇملانغاندا، ياللۇغلىنىش رېئاكسىيەسى پەيدا بولۇپ، تېخىمۇ كۆپ ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرىنى يۇقۇملانغان ئورۇنغا جەلپ قىلىدۇ.
تۇغما ئىممۇنىتېت ئادەم بەدىنىدە قانداق خىزمەت قىلىدۇ؟
تۇغما ئىممۇنىتېت مېخانىزمى ئاساسلىقى پەرقلەندۈرۈش، ھۇجۇم قىلىش ۋە كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى تازىلاشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار بەدەنگە تاجاۋۇز قىلىپ كىرگەندە، تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسى سىرتتىن كەلگەن بۇ ماددىلارنى تېز سۈرئەتتە پەرقلەندۈرەلەيدۇ ھەمدە بىر قاتار رېئاكسىيەلەرنى قوزغىتىش ئارقىلىق ئۇلارنى يوقىتالايدۇ. بۇ جەريان كۆپ خىل سىگنال يوللىرى ۋە مولېكۇلىلارغا چېتىلىدۇ ،مەسىلەن ،Toll خىل قوبۇل قىلغۇچى تەنچە ( TLRs ) ،NOD خىل قوبۇل قىلغۇچى تەنچە ( NLRs ) قاتارلىقلار.
تۇغما ئىممۇنىتېت ۋە ئېرىشىش ئىممۇنىتېت ئارىسىدىكى پەرقلەر
تۇغما ئىممۇنىتېت ۋە ئېرىشمە ئىممۇنىتېت ئادەم بەدىنى ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ ئىككى ئاساسلىق تەركىبىي قىسمى بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى پەرق ئاساسلىقى رېئاكسىيە سۈرئىتى، خاسلىقى ۋە ئەستە تۇتۇش ئىقتىدارىدا ئىپادىلىنىدۇ.
1. رېئاكسىيە سۈرئىتى: تۇغما ئىممۇنىتېتنىڭ رېئاكسىيە سۈرئىتى ئىنتايىن تېز بولۇپ، ئادەتتە بىر نەچچە مىنۇتتىن بىر نەچچە سائەتكىچە قوزغىلىدۇ. ئېرىشمە ئىممۇنىتېتنىڭ رېئاكسىيە سۈرئىتى نىسبەتەن ئاستا بولۇپ، ئادەتتە بىر نەچچە كۈندىن بىر نەچچە ھەپتىگىچە ۋاقىتتا ئاندىن رولىنى تولۇق جارى قىلدۇرالايدۇ.
2. خاسلىقى: تۇغما ئىممۇنىتېت سىرتتىن كەلگەن بارلىق ماددىلارغا ئوخشاش ئىنكاس قايتۇرىدۇ، پايدىلىق ياكى زىيانلىق ئىكەنلىكىنى پەرقلەندۈرمەيدۇ. ئېرىشمە ئىممۇنىتېت بولسا يۈكسەك خاسلىققا ئىگە بولۇپ، ئالاھىدە كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى پەرقلەندۈرەلەيدۇ ۋە ئۇلارغا ھۇجۇم قىلالايدۇ.
3. ئەستە ساقلاش خۇسۇسىيىتى: تۇغما ئىممۇنىتېتنىڭ ئەستە ساقلاش خۇسۇسىيىتى بولمايدۇ، مەلۇم خىل كېسەللىك قوزغاتقۇچىغا يولۇققان ھامان ئوخشاش ئىنكاس پەيدا بولىدۇ. ئېرىشمە ئىممۇنىتېت ئەستە ساقلاش خاراكتېرىگە ئىگە بولۇپ، ئەگەر ئىلگىرى مەلۇم كېسەللىك قوزغاتقۇچىغا ئۇچراپ باققان بولسا، يەنە بىر قېتىم يولۇققاندا، ئىممۇنىتېت سىستېمىسى تېخىمۇ تېز، تېخىمۇ ئۈنۈملۈك ئىنكاس قايتۇرىدۇ.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، تۇغما ئىممۇنىتېت بەدىنىمىزنىڭ بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيەسى بولۇپ، ئۇنىڭ رولى كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى تېز تازىلاش؛ ئېرىشمە ئىممۇنىتېت بولسا تۇغما ئىممۇنىتېت ئاساسىدا تەرەققىي قىلغان، ئۇنىڭ رولى كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى ئالاھىدە پەرقلەندۈرۈش ۋە ئۇنىڭغا ھۇجۇم قىلىش ھەمدە ئەستە ساقلاش خاراكتېرىگە ئىگە بولۇپ، ئىلگىرى يولۇققان كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنى ئەستە ساقلىيالايدۇ.
تۇغما ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈكى بولۇشى مۇمكىنمۇ؟
مۇمكىنچىلىكى بولىدۇ. تۇغما ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈكى بىر خىل ئاز ئۇچرايدىغان ئىرسىيەت كېسەللىكى بولۇپ، بىمارنىڭ تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسى نورمال خىزمەت قىلالمايدۇ. بۇ بەلكىم ئۇلارنىڭ ئاسانلا ھەر خىل يۇقۇملىنىشلارنىڭ زىيىنىغا ئۇچرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، ئۇنىڭ ئۈستىگە بۇ يۇقۇملىنىشلار نورمال ئادەملەرنىڭكىدىن ئېغىر بولۇشى مۇمكىن. تۇغما ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈكىنىڭ سەۋەبلىرى ناھايىتى كۆپ بولۇپ، گېننىڭ توساتتىن ئۆزگىرىشى، خروموسومانىڭ بىنورماللىقى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
بەزى كىشىلەردە تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسى بولماسلىقى مۇمكىن، بۇ خىل ئەھۋال ئىنتايىن ئاز ئۇچرايدۇ، ئادەتتە ئېغىر ئىرسىيەت كېسەللىكى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. مەسىلەن ،ئېغىر دەرىجىدىكى بىرلەشمە ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك كېسىلى ( SCID ) بىر خىل ئېغىر تۇغما ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈك كېسىلى بولۇپ ،بىمارنىڭ ئىممۇنىتېت ئىقتىدارى يوق دېيەرلىك.
تۇغما ئىممۇنىتېت زەخىملىنىش بولغاندا قانداق كېسەللىكلەر يۈز بېرىدۇ؟
تۇغما ئىممۇنىتېت زەخمىسى ھەر خىل كېسەللىك ۋە كېسەللىك ئالامەتلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، تەكرار يۈز بېرىدىغان يۇقۇملىنىش، ئېغىر دەرىجىدىكى ۋىرۇستىن يۇقۇملىنىش، ئۆز بەدەن ئىممۇنىتېت كېسەللىكى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، ئەمما پەقەت بۇلار بىلەنلا چەكلەنمەيدۇ. بۇنىڭدىن باشقا، تۇغما ئىممۇنىتېت كەمتۈكلۈكى بار بىمارلاردا يەنە باشقا ساغلاملىق مەسىلىلىرى بولۇشى مۇمكىن، مەسىلەن، ئۆسۈپ يېتىلىشى ئاستا بولۇش، ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك قاتارلىقلار. بۇنى كېيىنكى ماقالىلىرىمىزدە تېخمۇ تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز.
تۇغما ئىممۇنىتېتنى كۈچەيتكىلى بولامدۇ؟
بەزى ئۇسۇللار ئارقىلىق تۇغما ئىممۇنىتېتنى كۈچەيتكىلى بولىدۇ، مەسىلەن، ساغلام تۇرمۇش ئۇسۇلىنى ساقلاش ( مەسىلەن، يېمەك – ئىچمەكنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇش، مۇۋاپىق ھەرىكەت قىلىش، يېتەرلىك ئۇخلاش )، تاماكا چېكىش ۋە ھاراقنى كۆپ ئىچىشتىن ساقلىنىش، قەرەللىك ۋاكسىنا ئەملەش قاتارلىقلار. ئۇنىڭدىن باشقا بەزى يېمەكلىكلەر ۋە تولۇقلىغۇچى دورىلارمۇ ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرىدۇ دەپ قارىلىدۇ، مەسىلەن:ۋىتامىن C، ۋىتامىن D، سىنك قاتارلىقلار. ھالبۇكى، بۇ ئۇسۇللارنىڭ ئۈنۈمى ئادەمگە قاراپ پەرقلىق بولۇشى مۇمكىن، ئۇنىڭ ئۈستىگە داۋالاش ۋە داۋالاشنىڭ ئورنىنى باسالمايدۇ.
تۇغما ئىممۇنىتېت بەدەنگە زىيان ئېلىپ كېلەمدۇ؟
تۇغما ئىممۇنىتېت ئادەم بەدىنىدە تۇغما ھازىرلانغان مۇداپىئە مېخانىزمى بولۇپ، ئۇ بەدەنگە زىيان يەتكۈزمەيدۇ. ئەكسىچە، ئۇ بىزنى كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنىڭ ھۇجۇمىدىن ساقلايدىغان بىرىنچى مۇداپىئە لىنىيىسى. ئەگەر تۇغما ئىممۇنىتېت بولمىسا، بەدىنىمىز ئاسانلا ھەر خىل كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارنىڭ زىيىنىغا ئۇچراپ، كېسەللىك پەيدا بولىدۇ.
ئەمما، بەزى ئەھۋاللاردا، تۇغما ئىممۇنىتېت بەدەنگە بەلگىلىك زىيان يەتكۈزۈشى مۇمكىن. مەسىلەن، تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسى زىيادە ئاكتىپلاشقاندا، ئۇ نورمال ھۈجەيرە ۋە توقۇلمىلارغا ھۇجۇم قىلىپ، ئۆز بەدەن ئىممۇنىتېتلىق كېسەللىكلەرنىڭ پەيدا بولۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئۇنىڭدىن باشقا، بەزى كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارمۇ تۇغما ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدىكى كەمتۈكلۈكتىن پايدىلىنىپ ئادەم بەدىنىگە تاجاۋۇز قىلىپ كىرىپ يۇقۇملىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
شۇڭا، ياخشى تۇرمۇش ئادىتى ۋە يېتەرلىك ئۇيقۇنى ساقلىغاندا تۇغما ئىممۇنىتېت كۈچىنى ۋە تەڭپۇڭلۇقىنى ئاشۇرۇپ، كېسەلگە گىرىپتار بولۇش خەۋپىنى ئازايتقىلى بولىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ۋاقتىدا ۋاكسىنا ئەملەشمۇ تۇغما ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرۇشتىكى ئۈنۈملۈك ئۇسۇللارنىڭ بىرى.
تۆۋەندە ئىممۇنىتېت بىلەن مۇناسىۋەتلىك ئۇلىنىشنى ھەمبەھىرلىنىشنى توغرا كۆردۇق:
 بىلەن ماس كېلىدۇ، كېيىنكىسى ئالاھىدە كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار بىلەن ئۇچراشقاندىن كېيىن تەرەققىي قىلىدۇ.){kind=link}